Zastrzeganie odsetek za nieterminową płatność

Do terminowej zapłaty może mobilizować kontrahentów świadomość, że za każdy dzień opóźnienia zostaną naliczone odsetki. Jeśli z umowy nic innego nie wynika, to będą to odsetki ustawowe. Można jednak zagwarantować sobie prawo naliczania wyższych niż ustawowe odsetek, ale do tego potrzebne będzie odpowiednie postanowienie w umowie.

Jakie odsetki naliczać?

Przed naliczeniem odsetek za opóźnienie w zapłacie nie trzeba uprzedzać kontrahenta ani wysyłać mu wezwań do zapłaty. Wezwanie będzie potrzebne przed skierowaniem sprawy o zapłatę na drogę sądową.

Ustawowe odsetki za opóźnienie w zapłacie wynoszą obecnie 13% w stosunku roku. Do naliczania dłużnikowi odsetek ustawowych nie jest potrzebne postanowienie w umowie. Odsetki te należą się z mocy samego prawa. Podstawą ich naliczenia jest art. 481 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego. Wynika z niego, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe.

W umowie można zastrzec prawo do naliczania odsetek wyższych niż odsetki ustawowe. Jest jednak istotny limit: takie odsetki nie mogą przekraczać tzw. odsetek maksymalnych, w których mowa w art. 359 § 2¹ K.c. Przepis ten przewiduje, że maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Każda zmiana stóp procentowych przez NBP powoduje zmianę wysokości odsetek maksymalnych. Obecnie odsetki maksymalne wynoszą 24% w stosunku rocznym. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.

W praktyce z uwagi na częste zmiany stóp procentowych, najwygodniejszym sposobem zastrzeżenia odsetek maksymalnych jest odwołanie się w postanowieniu umownym do treści art. 359 § 2¹ K.c. Takie postanowienie może np. brzmieć: "W przypadku opóźnienia w zapłacie, wierzyciel jest uprawniony do naliczenia odsetek za opóźnienie w wysokości odsetek maksymalnych, o których mowa w art. 359 § 2¹ K.c."

Zastrzeżenie odsetek maksymalnych w treści faktury

Często umowy zawierane są ustnie, a jedynym dokumentem potwierdzającym ich zawarcie jest faktura VAT. To powoduje, że niektórzy przedsiębiorcy zamieszczają na fakturze VAT postanowienia składające się na treść umowy, np. dotyczące gwarancji na towar, zastrzeżenia własności sprzedanej rzeczy do dnia zapłaty czy odsetek za opóźnienie.

Analizując skuteczność takich postanowień należy pamiętać o tym, że będą one wiążące wtedy, gdy druga strona je zaakceptuje. W praktyce jeśli na fakturze podpisze się jako klient np. właściciel firmy (przedsiębiorca prowadzący działalność na podstawie wpis do ewidencji), to takie postanowienia można będzie uznać za zaakceptowane przez niego. Problem pojawi się wtedy, gdy po odbiór wcześniej zamówionego towaru i faktury wyśle on pracownika, który nie jest upoważniony do zawierania umów. Podpis takiego pracownika na fakturze może nie wystarczyć do uznania, że postanowieniami zamieszczonymi na fakturze jest związany pracodawca.

Koszty wezwań do zapłaty

W związku z brakiem zapłaty wierzyciele są niejednokrotnie zmuszeni do podjęcia czynności zmierzających do skłonienia dłużnika do uregulowania zadłużenia. Polegają one np. na wysyłaniu wezwań do zapłaty. Niektóre firmy, wzorując się na regulaminach stosowanych przez banki, do treści rozbudowanych umów z kontrahentami wprowadzają postanowienia pozwalające im naliczać opłaty za każde wysłane wezwanie. Jeśli opłaty te są tak skalkulowane, że nie przekraczają kosztów związanych z obsługą i wysłaniem wezwań, to są one zgodne z prawem. Jeśli jednak będą zbyt wysokie, to postanowienie w umowie, na podstawie którego są one naliczane, może zostać uznane za nieważne. Byłby to bowiem rodzaj kary za nieterminową płatność - a kary umowne można naliczać tylko za niewykonanie zobowiązań o charakterze niepieniężnym.

Takie "płatne" wezwania nie powinny być wysyłane częściej niż jest to niezbędne dla przypomnienia o zaległościach czy skierowania sprawy do sądu. Gdyby były wysyłane np. co kilka dni, dłużnik mógłby skutecznie zakwestionować naliczone mu z tego tytułu opłaty.

13% - odsetki ustawowe

24% - odsetki maksymalne

Niedozwolone postanowienia

Jeśli kontrahentem przedsiębiorcy jest konsument, to stosowanie opłat za czynności windykacyjne powinno być szczególnie przemyślane. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zakwestionował np. praktykę jednego z banków polegającą na stosowaniu we wzorcu umownym postanowienia dopuszczające podejmowanie działań windykacyjnych na koszt klienta, bez jasnego wskazania jak często może je stosować. Według UOKiK brak określenia częstotliwości podejmowania przez bank określonych działań jest niezgodne z prawem i może skutkować ich nadużywaniem, bo kredytodawca mógł dowolnie często wysyłać dłużnikowi wezwania do zapłaty (15 zł) oraz pobierać opłaty za windykacyjne wizyty terenowe (110 zł), jednocześnie nie dając konsumentowi okazji do podjęcia stosownych działań i narażając go na nadmierne koszty.

Odsetki za trzy lata wstecz

Wierzyciel nie musi od razu naliczać odsetek za opóźnienie i wzywać swojego dłużnika do zapłaty. Może to zrobić nawet po kilku latach. Termin przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek od nieterminowo zapłaconych zobowiązań wynosi trzy lata. Wynika to z art. 118 Kodeksu cywilnego. Przewiduje on, że termin przedawnienia dla roszczeń o świadczenia okresowe (a takim jest roszczenie o odsetki) wynosi trzy lata. Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 26 stycznia 2005 r., sygn. akt III CZP 42/04. Odsetki przedawniają się przy tym osobno za każdy dzień opóźnienia.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1064 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)