Zwolnienie od pracy w celu załatwienia spraw osobistych a odpoczynek dobowy i tygodniowy

Pracownik zatrudniony w systemie równoważnym skorzystał ze zwolnienia od pracy w celu załatwienia spraw osobistych w ostatnich trzech godzinach rozkładowej pracy przypadających od 19⁰⁰ do 22⁰⁰. W dniu następnym, z uwagi na wystąpienie szczególnych potrzeb, pracodawca polecił mu przed rozpoczęciem rozkładowej dniówki pracę nadliczbową. Mając na uwadze jego wcześniejsze zakończenie pracy w dniu poprzednim (o 19⁰⁰), nadgodziny trwały tyle, aby czas od zakończenia pracy w poprzedniej dobie do faktycznego rozpoczęcia pracy w tym dniu wyniósł 11 godzin. Czy postępowanie pracodawcy było prawidłowe?

Pracodawca z pytania nie zapewnił pracownikowi wymaganego odpoczynku dobowego.

Zgodnie z art. 132 § 1 K.p. pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku (odpoczynek dobowy). Przypominamy, że doba oznacza 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 128 § 3 pkt 1 K.p.).

Wyjątek od powyższej zasady dotyczy:

• pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii; w tych przypadkach pracownikowi przysługuje, w okresie rozliczeniowym, równoważny okres odpoczynku (art. 132 § 2 i 3 K.p.),
• systemu równoważnego czasu pracy, w którym możliwe jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej niż do 16 godzin (art. 136 K.p.) i do 24 godzin (art. 137 K.p.); w tych systemach pracownikowi przysługuje, bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin, niezależnie od odpoczynku tygodniowego (art. 136 § 2 K.p. i art. 137 K.p.).

Zwolnienie od pracy w celu załatwienia spraw osobistych jest uprawnieniem, z którego pracownik może skorzystać na podstawie pisemnego wniosku. Zaznaczyć jednak należy, że wniosek taki nie jest dla pracodawcy wiążący, jednak jeżeli go uwzględni, pracownik powinien odpracować czas zwolnienia. Może to nastąpić zarówno w dniu zwolnienia, jak i w innym dniu, w tym w dniu poprzedzającym zwolnienie (por. stanowisko GIP z 6 czerwca 2024 r., znak GIP-GBI.0701.72.2024.3, będące odpowiedzią na pytanie naszego Wydawnictwa). Co ważne, czas odpracowania omawianego zwolnienia od pracy, nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych (art. 151 § 2¹ zd. 1 K.p.).

W wyjaśnieniach dostępnych na stronie internetowej www.pip.gov.pl, Państwowa Inspekcja Pracy podkreśliła, że: "(...) Rozpoczęcie pracy przez pracownika później, niż wynika to z jego rozkładu czasu pracy, w związku z udzieleniem przez pracodawcę zwolnienia od pracy w celu załatwienia spraw osobistych, zgodnie z art. 151 § 2¹ K.p., bez względu na obowiązujący pracownika system i rozkład czasu pracy, nie oznacza korzystania z okresu odpoczynku. Zwolnienie od pracy stanowi usprawiedliwioną nieobecność w pracy. (...)".

Pracownik jest zatrudniony w systemie równoważnego czasu pracy (art. 135 K.p.), w 1-miesięcznym okresie rozliczeniowym w organizacji od poniedziałku do piątku. W tygodniu kalendarzowym przypadającym od 14 do 20 kwietnia 2025 r. miał zaplanowaną pracę w następujący sposób:

W poniedziałek 14 kwietnia br. pracownik przedłożył pracodawcy pisemny wniosek z prośbą o udzielenie mu w dniu 16 kwietnia br. od 19⁰⁰ do 22⁰⁰ (3 godz.) zwolnienia od pracy w celu załatwienia spraw osobistych (deklarując jego odpracowanie w dniu 18 kwietnia br. od 16⁰⁰ do 19⁰⁰), na co pracodawca wyraził zgodę. Z uwagi na wystąpienie szczególnych potrzeb pracodawcy, pracownikowi zlecono w czwartek 17 kwietnia br. pracę od 6⁰⁰ (wiedząc, że w poprzednim dniu zakończył ją o 19⁰⁰).

Pomimo, iż czas pomiędzy 19⁰⁰ w środę a 6⁰⁰ w czwartek wyniósł 11 godzin, pracownik nie miał zapewnionego w dobie środowej wymaganego co najmniej 11-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku dobowego. Czas tego odpoczynku wyniósł jedynie 8 godzin, tj. od 22⁰⁰ w środę do 6⁰⁰ w czwartek (od 19⁰⁰ do 22⁰⁰ w środę - zgodnie z ww. wyjaśnieniami PIP - wystąpiła usprawiedliwiona nieobecność w pracy, a nie okres odpoczynku dobowego).