Zakres, charakter i okres ubezpieczeń
Zasady podlegania ubezpieczeniom, w tym zleceniobiorców, regulują dwa akty prawne, tj.: ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.) - zwana dalej ustawą systemową oraz ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.) - zwana dalej ustawą zdrowotną.
Szczegółowe zasady podlegania ubezpieczeniom przez osoby świadczące pracę w ramach umowy zlecenia przedstawiamy w tabeli przygotowanej w oparciu o wspomniane ustawy.
Zakres, charakter oraz okres ubezpieczeń zleceniobiorców:
| |
Okres podlegania ubezpieczeniom |
| Ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz zdrowotne | |
| Obowiązkowe | Od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy. |
| Ubezpieczenie chorobowe | |
| Dobrowolne | Objęcie ubezpieczeniem następuje od dnia wskazanego we wniosku zainteresowanego - pod warunkiem, że zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalno-rentowych nastąpiło w ustawowym terminie - nie wcześniej jednak niż od dnia złożenia wniosku. Natomiast ubezpieczenie to ustaje od dnia wskazanego we wniosku zainteresowanego, nie wcześniej niż od dnia, w którym wniosek został złożony albo od dnia wygaśnięcia tytułu do podlegania temu ubezpieczeniu. |
Wyjątkiem studenci i uczniowie
Powyższe zasady nie dotyczą jednak uczniów gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych oraz studentów w wieku do ukończenia 26 lat. Ta grupa osób nie podlega bowiem w ogóle ubezpieczeniom społecznym, a tym samym ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia.
Podpisując umowę zlecenia z osobą w wieku poniżej 26 lat wskazane jest uzyskać od niej pisemne oświadczenie o tym, czy jest ona uczniem albo studentem. Oświadczenie to pozwoli zleceniodawcy na prawidłowe ustalenie obowiązku ubezpieczeń z tytułu zlecenia.
Wzór oświadczenia zleceniobiorcy o byciu uczniem albo studentem:
| Kamil Nowakowski ul. Mokra 1 87-123 Gdańsk PESEL: 89021276512 |
Gdańsk, 11 marca 2013 r. |
|
Oświadczenie W związku z zawartą w dniu dzisiejszym umową zlecenia niniejszym oświadczam, że:
Jednocześnie zobowiązuję się niezwłocznie poinformować płatnika składek o zmianach w podanych wyżej informacjach. |
|
| Kamil Nowakowski | |
Terminy na zgłoszenie i wyrejestrowanie
Zleceniobiorcy - poza uczniami i studentami w wieku poniżej 26 lat - muszą być zgłoszeni przez płatnika składek (zleceniodawcę) do poszczególnych ubezpieczeń na druku ZUS ZUA z odpowiednim kodem tytułu ubezpieczenia, tj. 04 11. Na dokonanie zgłoszenia do ubezpieczeń obowiązkowych (społecznych i zdrowotnego) mamy 7 dni od daty powstania ich obowiązku. Natomiast w przypadku dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego zgłoszenia dokonujemy w terminie wybranym przez zainteresowanego, wynikającym z wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem.
Po wygaśnięciu tytułu do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego musimy z kolei złożyć druk wyrejestrowujący zleceniobiorcę (ZUS ZWUA). Na wykonanie tej czynności mamy także 7 dni od ustania tytułu do ubezpieczeń.
Przystąpienie do ubezpieczenia chorobowego w trakcie zlecenia
Z uwagi na dobrowolny charakter ubezpieczenia chorobowego zleceniobiorca może do niego przystąpić zarówno w tym samym terminie co do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, jak i w terminie późniejszym - już w czasie trwania umowy zlecenia. W tym drugim przypadku zastosowanie będzie miał art. 36 ust. 14 ustawy systemowej. Przepis ten mówi, że o zmianach w zgłoszeniu do ubezpieczeń dotyczących tytułu ubezpieczenia, rodzajów ubezpieczeń oraz terminów ich powstania zawiadamiamy poprzez wyrejestrowanie i ponowne zgłoszenie do ubezpieczeń, ale już z właściwymi danymi.
| Przykład
Zleceniobiorca został objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym od 1 marca br. Z kolei wniosek o objęcie go dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym złożył zleceniodawcy w dniu 18 marca br. W tej sytuacji zleceniodawca powinien wyrejestrować go z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZWUA z dotychczasowych obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (emerytalnego, rentowych, wypadkowego) i zdrowotnego z datą 18.03.2013 r., a następnie z tą samą datą ponownie zgłosić zleceniobiorcę do tych ubezpieczeń (w tym do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego) na druku ZUS ZUA. |
Podstawa wymiaru składek zależna od określenia wynagrodzenia
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zleceniobiorców określa art. 18 ust. 3 oraz ust. 7 ustawy systemowej i odpowiada ona:
Przy podstawie odpowiadającej przychodowi ze zlecenia należy pamiętać, że nie uwzględniamy w niej zasiłków z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego, a także przychodów wymienionych w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. nr 161, poz. 1106 ze zm.) - o ile są one wypłacane zleceniobiorcy.
W przypadku składek emerytalno-rentowych obowiązuje roczna podstawa ich wymiaru, która w roku bieżącym wynosi 111.390 zł.
Podobnie ustalamy podstawę składki zdrowotnej, przy czym nie ma tu zastosowania roczna kwota graniczna, a samą podstawę zmniejszamy o kwoty składek na ubezpieczenia społeczne finansowane ze środków zleceniobiorcy (art. 81 ust. 1, 5 i 6 ustawy zdrowotnej).
Uwaga na składkę chorobową
Podstawa wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać miesięcznie 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale (art. 20 ust. 3 ustawy systemowej). W miesiącach marzec-maj 2013 r. jest to kwota 9.225,75 zł.
Drugim elementem, na który warto zwrócić uwagę jest fakt, że podstawa wymiaru składki na to ubezpieczenie nie ulega zmniejszeniu w sytuacji, gdy zleceniobiorca przystąpi do niego w trakcie miesiąca kalendarzowego.
| Przykład
Zleceniobiorca wystąpił z wnioskiem o objęcie go dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym z dniem 19 marca 2013 r., podczas gdy sama umowa zlecenia została zawarta jeszcze w roku ubiegłym. Wynagrodzenie tej osoby określone jest kwotowo i wynosi 2.450 zł miesięcznie. Mimo, że ubezpieczenie chorobowe w marcu br. będzie trwało tylko przez 13 dni, to składka na to ubezpieczenie powinna być wyliczona od pełnej podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych, tj. od kwoty 2.450 zł. |
Druki rozliczeniowe
Potrącone zleceniobiorcom składki ubezpieczeniowe, okresy przerw w ich opłacaniu, a także wypłacone świadczenia np. chorobowe zleceniodawca wykazuje w raportach ZUS RCA oraz ZUS RSA, które powinien przekazać do ZUS w terminie opłacania składek, tj. do 5 lub 15 dnia następnego miesiąca.
Jeżeli wynagrodzenie za pracę na zleceniu płatne jest inaczej niż co miesiąc, np. co kwartał, czy też jednorazowo, wówczas za miesiące, w których zleceniobiorca nie otrzymał wynagrodzenia, złożyć należy zerowe raporty ZUS RCA.
| Przykład
Z dniem 1 marca 2013 r. spółka z o.o. podpisała umowę zlecenia z osobą, dla której jest to pierwsza praca zawodowa i która przystąpiła z tego tytułu również do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Wynagrodzenie w kwocie 5.500 zł zostanie wypłacone zleceniobiorcy jednorazowo po wykonaniu zlecenia, tj. 31 lipca br. Za miesiące marzec-czerwiec br. osoba ta powinna być wykazywana w raporcie ZUS RCA z zerowymi zarówno podstawami wymiaru składek, jak i składkami na poszczególne ubezpieczenia. Natomiast składki należne od wynagrodzenia wypłaconego na koniec lipca br. rozliczone zostaną w dokumentach rozliczeniowych przekazywanych do ZUS za lipiec 2013 r. i będą liczone od podstawy wymiaru wynoszącej 5.500 zł (ubezpieczenia społeczne) oraz 4.745,95 zł (ubezpieczenie zdrowotne). |
Prawo do świadczeń
• Bez wynagrodzenia chorobowego
W przeciwieństwie do pracowników, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia nie mają prawa do wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, o którym mowa w art. 92 Kodeksu pracy.
Natomiast pozostałe świadczenia chorobowe zleceniobiorca może otrzymać po spełnieniu przesłanek określonych w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.) - dalej: ustawie zasiłkowej. Jednym z podstawowych warunków jest przystąpienie do ubezpieczenia chorobowego.
| Przykład
Zleceniobiorca, który nie przystąpił do ubezpieczenia chorobowego, przedłożył zleceniodawcy zwolnienie lekarskie potwierdzające niezdolność do pracy z powodu choroby. Osobie tej nie przysługuje zasiłek za czas choroby, ponieważ nie podlega ona ubezpieczeniu chorobowemu. |
• Dłuższy okres wyczekiwania
Kolejną różnicą w stosunku do pracowników jest fakt, że zleceniobiorców obowiązuje dłuższy okres wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego, co jest szczególnie istotne w przypadku osób podejmujących pierwszą pracę właśnie w oparciu o umowę zlecenie. Zleceniobiorca nabywa bowiem prawo do zasiłku dopiero po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, a nie 30 dni, jak w przypadku pracowników (art. 4 ust. 1 ustawy zasiłkowej).
Wliczamy tu poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, o ile przerwa między nimi nie przekraczała 30 dni albo była spowodowana urlopem wychowawczym, bezpłatnym lub odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego, jak również okresy niezdolności do pracy przypadające na okres wyczekiwania.
| Przykład
Z dniem 20 grudnia 2012 r. spółka z o.o. podpisała umowę zlecenia z osobą, która z tego tytułu przystąpiła do ubezpieczenia chorobowego. Osoba ta nie podlegała wcześniej wspomnianemu ubezpieczeniu, nie ma zatem prawa do zasiłku chorobowego bez okresu wyczekiwania. W marcu 2013 r. zleceniobiorca przedłożył zwolnienie lekarskie obejmujące okres od 11 do 29 marca. Za dni od 11 do 19 marca osobie tej nie przysługuje prawo do zasiłku chorobowego, ponieważ choroba przypada na okres wyczekiwania. Dni te będą jednak uwzględnione w okresie wyczekiwania, co oznacza, że zleceniobiorca nabędzie prawo do zasiłku począwszy od 20 marca. |
• Prawo do świadczeń od pierwszego dnia umowy
Okres wyczekiwania nie dotyczy zleceniobiorców:
Okres wyczekiwania nie jest też wymagany dla nabycia prawa do zasiłku opiekuńczego oraz zasiłku macierzyńskiego.
• Świadczenia wypadkowe
Prawo do zasiłków od pierwszego dnia choroby mają również zleceniobiorcy, których niezdolność do pracy spowodowana została zdarzeniem uznanym za wypadek przy pracy, przy czym są one wypłacane wówczas z ubezpieczenia wypadkowego, a nie chorobowego. Przypomnijmy, że zasady przyznawania świadczeń wypadkowych reguluje ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. nr 167, poz. 1322 ze zm.) - dalej ustawa wypadkowa.
• Kto prowadzi postępowanie powypadkowe?
Obowiązek przeprowadzenia postępowania powypadkowego w stosunku do zleceniobiorców spoczywa zawsze na zleceniodawcy, u którego wykonywana była praca (art. 5 ust. 1 pkt 6 ustawy wypadkowej). W przeciwieństwie do pracowników sporządzana jest tu karta wypadku, a nie protokół powypadkowy, a samo postępowanie prowadzone w oparciu o rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia (Dz. U. nr 236, poz. 1992 ze zm.).
| ||||||||||||
|
||||||||||||
