Uprawnienia pracownika na urlopie wychowawczym

Ustawodawca dając pracownikom prawo do urlopu wychowawczego obwarował je pewnymi wymogami, gwarantując jednocześnie w tym czasie określoną ochronę zatrudnienia. Ponadto umożliwił pracownikom w tym okresie podjęcie pracy w ograniczonym zakresie i ustanowił obowiązek obliczania wymiaru urlopu wypoczynkowego w sposób proporcjonalny.

Warunki podjęcia pracy na wychowawczym

Urlop wychowawczy udzielany jest pracownikowi w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Dozwolone jest w tym czasie podjęcie pracy zarobkowej u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo innej działalności, a także nauki lub szkolenia, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem (art. 186² § 1 K.p.).

Pracownik nie musi uzyskać zgody pracodawcy udzielającego urlopu wychowawczego na podjęcie w tym czasie pracy.

Ustawodawca pozwalając na podjęcie pracy zarobkowej w czasie urlopu wychowawczego nie wskazuje, na jakiej podstawie prawnej należy oprzeć rodzaj więzi łączącej strony. Może to być zarówno stosunek pracy, jak i umowa prawa cywilnego, np. zlecenia czy o dzieło. Dozwolone jest też w tym czasie prowadzenie działalności gospodarczej lub podjęcie nauki.

Jednakże trwałe zaprzestanie przez pracownika sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem powoduje określone prawem konsekwencje. Pracodawca, który ustalił, że pracownik zaprzestał takiej opieki, wzywa go do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania. Tak samo postępuje pracodawca, gdy stwierdzi, że z urlopu wychowawczego korzystają w tym samym czasie oboje rodzice lub opiekunowie dziecka. Nie dotyczy to sytuacji korzystania jednocześnie przez rodziców lub opiekunów z urlopu wychowawczego przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy, na podstawie art. 186 § 3 K.p.

Ochrona stosunku pracy

Pracownik w okresie od dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu podlega ochronie zatrudnienia. Oznacza to, że pracodawca nie może w tym czasie wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę. Istnieją jednak wyjątki od tej zasady. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w czasie urlopu wychowawczego jest dopuszczalne:

• w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
   
• gdy zachodzą przesłanki uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 186¹ § 1 K.p.).

Możliwe jest także wypowiedzenie stosunku pracy pracownikowi na urlopie wychowawczym w razie zwolnień grupowych lub indywidualnych dokonywanych na mocy ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. z 2003 r. nr 90, poz. 844 ze zm.). Ustawa ta obejmuje pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników, czyli nie dotyczy małych pracodawców zatrudniających poniżej 20 pracowników.

W przypadku złożenia przez pracownika wniosku o urlop wychowawczy po dokonaniu czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę, umowa rozwiązuje się w terminie wynikającym z tej czynności.

Urlop wypoczynkowy po wychowawczym

Okres korzystania z urlopu wychowawczego wpływa na wymiar przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego. W myśl art. 155² § 1 K.p. do pracownika powracającego do pracy u dotychczasowego pracodawcy w ciągu roku kalendarzowego po trwającym co najmniej 1 miesiąc okresie nieświadczenia pracy, np. z powodu urlopu wychowawczego lub bezpłatnego, stosuje się zasadę proporcjonalności urlopu, określoną w art. 155¹ § 1 pkt 2 K.p. Oznacza to, że pracownikowi powracającemu do pracy u dotychczasowego pracodawcy w ciągu roku kalendarzowego przysługuje urlop w wymiarze proporcjonalnym do okresu:

• pozostałego do końca danego roku kalendarzowego - w razie zatrudnienia na czas nie krótszy niż do końca tego roku,
   
• zatrudnienia w danym roku kalendarzowym - w razie zatrudnienia na czas krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego.

W podany sposób ustala się wymiar urlopu pracownika powracającego do pracy po urlopie wychowawczym, jeżeli przed rozpoczęciem okresu niewykonywania pracy nie nabył on jeszcze prawa do urlopu kolejnego. Dotyczy to sytuacji, gdy pracownik rozpoczyna nowy rok kalendarzowy przebywając na urlopie wychowawczym lub innym okresie nieświadczenia pracy wskazanym w art. 155² § 1 K.p. (przykład 1).

Natomiast w sytuacji, w której urlop wychowawczy (lub inny okres niewykonywania pracy) przypada po nabyciu prawa do kolejnego urlopu, wymiar urlopu wypoczynkowego pracownika powracającego do pracy w ciągu tego samego roku kalendarzowego ulega proporcjonalnemu obniżeniu. Obniżenia nie dokonuje się, jeżeli przed rozpoczęciem okresu niewykonywania pracy pracownik wykorzystał urlop wypoczynkowy w przysługującym mu lub w wyższym wymiarze (przykład 2).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)