Rekompensata za czas dyżuru

Zatrudniamy pracownika w systemie podstawowym od poniedziałku do piątku od 6⁰⁰ do 14⁰⁰ w ramach 1-miesięcznego okresu rozliczeniowego. Raz w miesiącu pełni on 8-godzinny dyżur w sobotę i niedzielę od 6⁰⁰ do 14⁰⁰ w zakładzie pracy lub od 6⁰⁰ do 10⁰⁰ w zakładzie pracy i od 10⁰⁰ do 14⁰⁰ "pod telefonem" w domu. Za czas dyżuru pracownik otrzymuje czas wolny w wyznaczonych przez siebie dniach. Czy za czas dyżuru pełniony w ww. dniach wolnych pracownikowi przysługuje czas wolny w wymiarze 8 godzin, czy może w wyższym wymiarze np. 12 lub 16 godzin?

Forma rekompensaty uzależniona jest od tego czy pracownik w czasie pełnienia dyżuru wykonywał pracę, czy nie.

Pracodawca może zobowiązać pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, co w Kodeksie pracy określone jest mianem dyżuru (art. 151⁵ § 1 K.p.). Dyżur może być pełniony w zakładzie pracy (bądź w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę) lub w domu (tzw. dyżur domowy). W czasie jego trwania, pracownik może pozostawać w gotowości do wykonywania pracy lub/i wykonywać ją. W zależności od zaistniałych okoliczności, przepisy przewidują (lub nie) określone formy rekompensaty.

Dyżur, w trakcie którego pracownik nie wykonywał pracy

Zgodnie z art. 151⁵ § 2 zd. 1 K.p. czasu dyżuru nie wlicza się do czasu pracy, jeżeli podczas dyżuru pracownik nie wykonywał pracy. Za czas dyżuru pełnionego w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, pracownikowi przysługuje czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru, a w razie braku możliwości udzielenia czasu wolnego - wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania - 60% wynagrodzenia. Nie dotyczy to pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy (art. 151⁵ § 3-4 K.p.).

W przypadku dyżuru domowego, gdy pracownik pozostaje jedynie w gotowości do ewentualnego wykonywania pracy np. wezwania do zakładu w celu usunięcia awarii, nie przysługuje mu żadna forma rekompensaty, chyba że pracodawca postanowił inaczej w aktach wewnątrzzakładowych, np. w regulaminie pracy.

Zakładamy, że u pracodawcy z pytania obowiązuje regulamin pracy, w którym nie przewidział on żadnej rekompensaty za dyżur pełniony w domu. Pracownik dyżurował w sobotę 14 października br. od 6⁰⁰ do 10⁰⁰ w zakładzie nie wykonując pracy oraz od 10⁰⁰ do 14⁰⁰ w domu oczekując na wezwanie do zakładu, co nie nastąpiło. Za pierwsze 4 godziny dyżuru pracodawca udzielił pracownikowi czasu wolnego w dniu 27 października br. w wymiarze 4 godzin, a za czas dyżuru domowego pracownik nie otrzymał żadnej rekompensaty.

Gdyby pracownik dyżurował w zakładzie pracy przez 8 godzin, pracodawca byłby obowiązany udzielić mu czasu wolnego w takim samym wymiarze.

Dyżur, w trakcie którego pracownik wykonywał pracę

Za pracę wykonaną (również podczas dyżuru), stosownie do art. 80 zd. 1 K.p. pracownikowi przysługuje wynagrodzenie. Ponieważ czas dyżuru przypada poza normalnymi godzinami pracy, oznacza to, że w przypadku pracowników pełnoetatowych ma on miejsce po przekroczeniu dobowego wymiaru czasu pracy lub - tak jak w przypadku pracowników z pytania - w dniach wolnych od pracy. To obliguje pracodawcę do zastosowania określonej formy rekompensaty, a mianowicie pracodawca jest obowiązany, w przypadku wykonywania przez pracownika pracy w czasie dyżuru pełnionego:

• w dniu roboczym po przekroczeniu normy/przedłużonego wymiaru dobowego czasu pracy lub w tzw. przestrzeniach międzydobowych - do wypłaty (oprócz normalnego wynagrodzenia) dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych w wysokości i na zasadach określonych w art. 151¹ § 1 i 2 K.p.,
• w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy - do udzielenia innego dnia wolnego od pracy do końca okresu rozliczeniowego, w terminie uzgodnionym z pracownikiem (art. 151³ K.p.); pracodawca powinien udzielić pracownikowi całego dnia wolnego nawet, jeżeli będzie on wykonywał pracę np. tylko przez 2 godziny (por. pismo GIP w sprawie rekompensowania pracy w wolną sobotę, znak GPP-249-4560-52/09/PE/RP),
• w niedzielę - do zapewnienia innego dnia wolnego od pracy w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli, a gdy nie jest to możliwe - do końca okresu rozliczeniowego, a jeżeli i to nie jest możliwe - do wypłaty (oprócz normalnego wynagrodzenia) dodatku w wysokości 100% wynagrodzenia, za każdą godzinę pracy w niedzielę (art. 151¹¹ § 1 pkt 1 i § 2 K.p.),
• w święto - do zapewnienia innego dnia wolnego od pracy w ciągu okresu rozliczeniowego, a gdy nie jest to możliwe - do wypłaty (oprócz normalnego wynagrodzenia) dodatku w wysokości 100% wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w święto (art. 151¹¹ § 1 pkt 2 i § 3 K.p.).

Praca w okolicznościach wskazanych w dwóch ostatnich myślnikach powyższego wyliczenia, niezrekompensowana innym dniem wolnym, może też prowadzić do naruszenia przeciętnej normy tygodniowej, co generuje zdaniem Głównego Inspektora Pracy oraz resortu pracy (por. stanowisko GIP z lutego 2005 r. oraz MRPiT udostępnione naszemu Wydawnictwu 28 maja 2021 r.) obowiązek wypłaty dodatku, o którym mowa w art. 151¹ § 2 K.p. Dodajmy, że poglądu tego nie podziela judykatura (por. np. uchwała SN z 15 lutego 2006 r., sygn. akt II PZP 11/05, OSNP 2006/11-12/170 i wyrok SN z 4 kwietnia 2007 r., sygn. akt III PK 2/07, OSNP 2008/9-10/127).

Załóżmy, że w sobotę 14 października br. pracownik z pytania miał zaplanowany 8-godzinny dyżur (od 6⁰⁰ do 14⁰⁰) w zakładzie pracy oraz że z uwagi na awarię jednej z maszyn od 12⁰⁰ do 14⁰⁰ pracował.

Pracodawca udzielił pracownikowi za czas przypadający w godzinach:

• od 6⁰⁰ do 12⁰⁰ - czasu wolnego w dniu 16 października br. w wymiarze 6 godzin,
• od 12⁰⁰ do 14⁰⁰ - po uzgodnieniu z pracownikiem, w dniu 27 października br. całego dnia wolnego.

Zwracamy uwagę! Czas pełnienia dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku dobowego i tygodniowego (art. 151⁵ § 2 zd. 2 K.p.) nawet, jeśli pracownik w czasie jego trwania nie wykonuje pracy. Jeżeli więc pracownik z pytania pełni 8-godzinne dyżury w sobotę i następującą po niej niedzielę, pracodawca narusza przepisy o czasie pracy, co w myśl art. 281 § 1 pkt 5 K.p. jest zagrożone karą grzywny w wysokości od 1.000 zł do 30.000 zł.