Zatrudnienie po urlopie wychowawczym

Generalnie pracownik w okresie od dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu podlega ochronie, a pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z korzystającym z tego urlopu.

Ponadto pracodawca objęty przepisami ustawy o zwolnieniach grupowych może wypowiedzieć stosunek pracy urlopowanemu pracownikowi na warunkach określonych w tej ustawie. Należy dodać, że powołana ustawa ma zastosowanie do pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników.

Budzącą początkowo wątpliwości kwestię dopuszczalności rozwiązania umowy z przyczyn obiektywnych bądź dotyczących pracodawcy z pracownikiem korzystającym z omawianego urlopu wyjaśnił Sąd Najwyższy. W uchwale z dnia 15 lutego 2006 r. (sygn. akt II PZP 13/05, OSNP 2006/21-22/315) stwierdził, że przepisy art. 10 ust. 1 i 2 ustawy o zwolnieniach grupowych mogą stanowić podstawę rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem w okresie urlopu wychowawczego także w sytuacjach, gdy nie zachodzą przesłanki przewidziane w art. 186¹ § 1 zdanie drugie K.p. Z uchwały wynika, że możliwe jest wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi korzystającemu z urlopu wychowawczego z przyczyn dotyczących pracodawcy zarówno w trybie grupowym, jak i indywidualnym i to już od pierwszego dnia tego urlopu. Rozwiązanie umowy w trybie przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych pociąga za sobą obowiązek wypłacenia zwalnianym pracownikom odpraw pieniężnych. W przypadku pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego, podstawą do obliczenia wysokości odprawy jest wynagrodzenie jakie pracownik otrzymałby w miesiącu, w którym nastąpiło rozwiązanie umowy o pracę, gdyby powrócił do pracy po zakończeniu urlopu.

Pracownica korzysta z 3-letniego urlopu wychowawczego, który ma zakończyć się w maju 2013 r. W związku z reorganizacją firmy i zmniejszeniem zatrudnienia, pracodawca zatrudniający ogółem 50 pracowników zamierza rozwiązać stosunek pracy z tą pracownicą za wypowiedzeniem.

Wypowiedzenie umowy o pracę jest dopuszczalne, jeżeli nastąpiło z przyczyn niedotyczących pracownika, stanowiących wyłączny powód uzasadniający to wypowiedzenie, pod warunkiem niezgłoszenia sprzeciwu przez zakładową organizację związkową (art. 10 ustawy o zwolnieniach grupowych).

Pracownica zatrudniona na czas określony do 30 września 2012 r. korzysta z urlopu wychowawczego udzielonego do końca trwania umowy o pracę. Obecnie pracownica jest w 4 miesiącu ciąży.

Umowa o pracę zawarta na czas określony, która rozwiązałaby się po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu. Ochrona pracownicy związana z rodzicielstwem przysługuje również podczas urlopu wychowawczego. Jeżeli urlop wychowawczy, a jednocześnie okres trwania umowy o pracę zawartej na czas określony, zakończy się po upływie trzeciego miesiąca ciąży, to umowa o pracę ulegnie przedłużeniu do dnia porodu.

W świetle powyższego można z nim rozwiązać umowę o pracę na zasadach określonych w Kodeksie pracy i w przepisach szczególnych. Jeśli jest zatrudniony na czas nieokreślony, wypowiedzenie stosunku pracy wymaga uzasadnienia.

Pracownik, który złożył wniosek o udzielnie urlopu wychowawczego, może się z niego skutecznie wycofać, pod warunkiem, że nastąpi to nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu. Oświadczenie pracownika w tej sprawie musi posiadać formę pisemną (§ 4 rozporządzenia z dnia 16 grudnia 2003 r.).

Już udzielony urlop można natomiast skrócić na zasadach określonych w art. 186³ K.p. Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego:

• w każdym czasie - za zgodą pracodawcy,
   
• po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy - najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.

Należy zwrócić uwagę, że powołany przepis nie zawiera żadnych dodatkowych warunków wcześniejszej rezygnacji z urlopu wychowawczego, jak np. minimalny okres jego wykorzystania lub skorzystania z jego części przez drugiego z rodziców. Pracodawca może "odroczyć" podjęcie pracy jedynie nie wyrażając zgody na natychmiastowy powrót z urlopu wskazując jego termin, odpowiednio do obowiązujących w tym względzie przepisów.

Pracownica przebywająca na urlopie wychowawczym udzielonym od 1 kwietnia 2011 r. do 31 grudnia 2012 r. w dniu 25 czerwca 2012 r. zawiadomiła pracodawcę na piśmie o rezygnacji z części urlopu wychowawczego i powrocie do pracy od 1 lipca 2012 r. Natomiast w pierwszym planowanym przez nią dniu pracy przedłożyła zaświadczenie ZUS ZLA oznaczone kodem literowym "B" (ciąża), zgodnie z którym od tego dnia jest niezdolna do pracy z powodu choroby.

Pracodawca nie wyraził zgody na powrót pracownicy w określonym przez nią terminie, wskazując, że może wrócić do pracy po upływie 30 dni od zawiadomienia o zakończeniu urlopu, czyli od 26 lipca 2012 r. Choroba w okresie od 1 do 25 lipca 2012 r., tj. do dnia poprzedzającego powrót do pracy, nie uprawnia pracownicy do świadczeń z tego tytułu, gdyż wynagrodzenie chorobowe nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy przypadające w czasie urlopu wychowawczego.

Pracownik powracający do pracy po urlopie wychowawczym korzysta z ustawowej gwarancji zatrudnienia. Pracodawca ma obowiązek dopuszczenia pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku. W sytuacji gdy nie jest to możliwe, powinien zapewnić mu pracę na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym odpowiadającym kwalifikacjom zawodowym pracownika. Za równorzędne stanowisko jest uznawane takie, które jest podobne rodzajowo do zajmowanego przed urlopem, dające możliwość podobnego awansu zawodowego oraz osiągnięcia pułapu wynagrodzenia nie niższego od poprzednio otrzymywanego. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 października 1984 r. (sygn. akt I PRN 129/84, OSNC 1985/7/93) wyjaśnił, że możliwość zatrudnienia pracownicy po zakończeniu urlopu wychowawczego na innym stanowisku niż zajmowane przed urlopem, jednakże równorzędnym lub odpowiadającym jej kwalifikacjom, za wynagrodzeniem nie niższym od pobieranego przed tym urlopem, nie wymaga wypowiedzenia dotychczasowych warunków pracy.

Podstawą określenia wysokości wynagrodzenia pracownika powracającego do pracy po urlopie wychowawczym nie jest wynagrodzenie pobierane przez niego przed urlopem, lecz wynagrodzenie przysługujące w dniu podjęcia pracy na stanowisku, które zajmował przed urlopem (por. wyrok SN z dnia 29 stycznia 2008 r., sygn. akt II PK 143/07, OSNP 2009/5-6/67).

Od 1 czerwca 2012 r. pracodawca podwyższył wynagrodzenia za pracę wszystkim pracownikom firmy. Aneks do umowy w sprawie zmiany wynagrodzenia nie sporządził dla pracownicy korzystającej z urlopu wychowawczego, której stosunek pracy jest w tym okresie zawieszony.

Jeśli pracodawca wprowadził w firmie systemowe podwyżki płac, to powinny one objąć również osoby na urlopach wychowawczych. Jednak w trakcie urlopu wychowawczego pracownik nie jest uprawniony do podwyżki i żadne wynagrodzenie mu podczas urlopu nie przysługuje, a tym samym nie może nastąpić jego wzrost.

Po zakończeniu urlopu powracająca do pracy pracownica powinna tak jak pozostali pracownicy firmy otrzymać aneks do umowy o pracę z uaktualnionym wynagrodzeniem, zbliżonym do tego, jakie otrzymują pracownicy na podobnym stanowisku pracy.

Zwracamy uwagę! Obowiązek zatrudnienia pracownika po urlopie wychowawczym ma charakter bezwarunkowy nawet wówczas, gdy pracodawca nie dysponuje odpowiednim miejscem pracy. Ponadto okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Przed urlopem wychowawczym pracownik zachowuje prawo do urlopu wypoczynkowego w pełnym należnym wymiarze. Natomiast po powrocie z urlopu wychowawczego, urlop wypoczynkowy w roku podjęcia pracy po tym urlopie przysługuje w wymiarze proporcjonalnym. W takim przypadku należy zastosować przepisy art. 155² K.p. łącznie z art. 155¹ § 1 pkt 2 K.p.

Zasadę proporcjonalności urlopu stosuje się do pracownika powracającego w ciągu roku kalendarzowego do pracy u dotychczasowego pracodawcy po trwającym co najmniej jeden miesiąc okresie niewykonywania pracy, w ciągu którego nie jest nabywane prawo do urlopu wypoczynkowego.

Jeżeli okres urlopu wychowawczego przypada po nabyciu przez pracownika prawa do urlopu wypoczynkowego w danym roku kalendarzowym, wymiar urlopu pracownika powracającego do pracy w ciągu tego samego roku kalendarzowego ulega proporcjonalnemu obniżeniu, chyba że przed rozpoczęciem tego okresu pracownik wykorzystał urlop w przysługującym mu lub w wyższym wymiarze.

Pracownica złożyła wniosek o udzielenie urlopu wypoczynkowego, z którego zamierza skorzystać zaraz po urlopie macierzyńskim, tj. od 11 lipca 2012 r. oraz o roczny urlop wychowawczy. Pracodawca jest obowiązany udzielić pracownicy na jej wniosek urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim w pełnym należnym jej w bieżącym roku wymiarze. Okoliczność, że pracownica wystąpiła o udzielenie jej urlopu wychowawczego nie wpływa na wymiar jej urlopu za dany rok kalendarzowy.

Pracownik z długoletnim stażem, zatrudniony na czas nieokreślony, korzystał z urlopu wychowawczego w okresie od 5 lipca 2011 r. do 25 czerwca 2012 r.

Po powrocie z urlopu wychowawczego pracownikowi przysługuje urlop proporcjonalny do okresu pozostałego do końca roku. Za pozostałe do końca roku 7 miesięcy (po zaokrągleniu) ma prawo do 16 dni urlopu wypoczynkowego (7/12 x 26 dni = 15,16 dnia, po zaokrągleniu 16 dni).

Pracownicy opiekującej się 2-letnim dzieckiem, uprawnionej do 20 dni urlopu, udzielono urlopu wychowawczego na okres od 1 lutego do 30 czerwca 2012 r. Przed urlopem wychowawczym pracownica nie korzystała z urlopu wypoczynkowego. Po powrocie z urlopu wychowawczego należy obniżyć jej wymiar urlopu wypoczynkowego proporcjonalnie za 5 miesięcy nieobecności, czyli o 8,33 dnia (5/12 x 20 dni). Pracownica ma prawo do 12 dni urlopu wypoczynkowego za rok bieżący (20 dni - 8,33 dnia = 11,67 dnia, po zaokrągleniu 12 dni).

W styczniu 2012 r. pracownica bezpośrednio po urlopie macierzyńskim wykorzystała cały urlop wypoczynkowy za 2012 r., a następnie udzielono jej 6-miesięcznego urlopu wychowawczego. Po powrocie z urlopu wychowawczego, co nastąpi w sierpniu 2012 r., pracownica nie będzie dysponowała już urlopem wypoczynkowym podlegającym zmniejszeniu.

W okresie urlopu wychowawczego pracownicy nie przysługują świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa za wyjątkiem zasiłku macierzyńskiego. Jeśli jednak niezdolność do pracy z powodu choroby powstanie w czasie tego urlopu i trwa nadal po jego zakończeniu, to od pierwszego dnia po urlopie pracownicy przysługuje wynagrodzenie za czas choroby, a następnie zasiłek. Również zwolnienie od pracy z powodu konieczności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem lub chorym członkiem rodziny uprawnia do zasiłku dopiero po urlopie wychowawczym (także jeśli konieczność sprawowania opieki powstanie jeszcze w czasie trwania urlopu).

Generalnie podstawę wymiaru świadczeń chorobowych ustala się w oparciu o wynagrodzenie za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy (odpowiednio pełnych kalendarzowych miesięcy ubezpieczenia). Jeżeli urlop wychowawczy trwał przez okres krótszy niż 12 miesięcy, to podstawę wymiaru świadczeń chorobowych ustala się uwzględniając przeciętne miesięczne wynagrodzenie za 12 miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Z tego okresu wyłącza się miesiące, w których z powodu urlopu wychowawczego pracownica przepracowała mniej niż połowę obowiązującego ją czasu pracy. Wynagrodzenie za miesiące, w których przepracowała co najmniej połowę tego czasu podlega uzupełnieniu.

Pracownica przebywała na urlopie wychowawczym od 16 listopada 2011 r. do 15 czerwca 2012 r. (7 m-cy). W okresie od 16 czerwca do 15 lipca 2012 r. choruje. Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za okres od czerwca 2011 r. do maja 2012 r. z wyłączeniem wynagrodzeń za miesiące od listopada 2011 r. do maja 2012 r. (w listopadzie 2011 r. z obowiązujących 20 dni przepracowała 9 dni, natomiast w pozostałych miesiącach nie przepracowała ani jednego dnia). W konsekwencji wysokość wynagrodzenia chorobowego została ustalona w oparciu o przeciętne wynagrodzenie za okres od czerwca do października 2011 r.

Jeżeli jednak pracownica korzystała z urlopu wychowawczego przez cały okres 12 miesięcy, to podstawę wymiaru świadczeń chorobowych bezpośrednio po tym urlopie stanowi wynagrodzenie za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy:

• w wysokości określonej w umowie o pracę, jeśli pracownicy określono wynagrodzenie w stałej miesięcznej wysokości,
   
• w kwocie przeciętnego wynagrodzenia wypłaconego innym pracownikom, zatrudnionym u tego samego pracodawcy na takim samym lub podobnym stanowisku pracy, za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, jeśli pracownicy określono wynagrodzenie zmienne.

Na ten temat pisaliśmy w UiPP nr 9/2012, str. 17-19.

W sytuacji gdy pracownica podjęła pracę po powrocie z urlopu wychowawczego trwającego dłużej niż 12 miesięcy i stała się niezdolna do pracy z powodu choroby po przepracowaniu choćby jednego dnia, to podstawę wymiaru świadczenia stanowi uzupełnione wynagrodzenie za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Przypominamy, że uzupełnienie wynagrodzenia w stałej miesięcznej wysokości polega na przyjęciu kwoty określonej w umowie o pracę (pomniejszonej o składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez pracownicę). Wynagrodzenie zmienne uzupełnia się dzieląc wynagrodzenie uzyskane za dni przepracowane przez liczbę tych dni i mnożąc przez liczbę dni obowiązujących do przepracowania w tym miesiącu.

Składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP) pracodawca nie opłaca za zatrudnionych pracowników powracających z urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego w okresie 36 miesięcy począwszy od pierwszego miesiąca po powrocie z urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego. Tak wynika z art. 104a ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia... (Dz. U. z 2008 r. nr 69, poz. 415 z późn. zm.) i art. 9a ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych... (Dz. U. nr 158, poz. 1121 z późn. zm.).

Biorąc pod uwagę wyjaśnienia ZUS, prawo do zwolnienia z opłacania składek na ww. Fundusze ma ten pracodawca, który pierwszy udzielił jednego z ww. urlopów na to samo dziecko. Kolejny pracodawca nie ma już takiego uprawnienia. Pisaliśmy na ten temat m.in. w UiPP nr 13/2012, str. 10-11.

Jeżeli pracownica u danego pracodawcy wykorzystała urlop macierzyński, a następnie na to samo dziecko korzystała u tego pracodawcy z urlopu wychowawczego, to okres 36 miesięcy zwolnienia z opłacania składek na ww. Fundusze biegnie w każdym okresie po powrocie z urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego:

• od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zakończenie urlopu, do miesiąca, w którym następuje rozpoczęcie urlopu wychowawczego lub jego części, a także
   
• po powrocie z każdej części wykorzystanego urlopu wychowawczego, od pierwszego dnia miesiąca następującego po powrocie do miesiąca rozpoczęcia kolejnej części urlopu wychowawczego, aż do wyczerpania (w wyniku sumowania) 36-miesięcznego okresu zwolnienia z opłacania tych składek.

Pracownica do 9 maja 2012 r. przebywała na urlopie macierzyńskim, następnie korzystała z urlopu wypoczynkowego przez okres od 10 maja do 27 czerwca 2012 r. (zaległego i bieżącego), bezpośrednio po którym przeszła na urlop wychowawczy udzielony do końca 2012 r.

Pracodawca jest zwolniony z opłacania składek na Fundusz Pracy i FGŚP za tę pracownicę w okresie:

• od 1 do 30 czerwca 2012 r. (1 m-c),
   
• od 1 stycznia 2013 r. do 30 listopada 2015 r. (35 m-cy).

Takich wyjaśnień udzielił ZUS na stronie internetowej www.zus.pl w poradniku pt. "Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu...".