Powrót postępowania gospodarczego

W listopadzie 2019 r., na mocy ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, po ponad 8 latach do procedury cywilnej zostało przywrócone odrębne postępowanie w sprawach gospodarczych. Wprowadzone regulacje nie stanowią jednak wiernej kopii przepisów obowiązujących do 2012 r. Wśród rozwiązań znanych dotychczas można odnaleźć instytucje zupełnie nowe. Ich celem jest przyspieszenie rozpoznawania spraw kwalifikowanych jako gospodarcze, w stosunku do spraw rozstrzyganych w postępowaniu zwykłym.

Sprawy gospodarcze

Kodeks postępowania cywilnego samodzielnie określa zakres stosowania odrębnej procedury gospodarczej uregulowanej w przepisach art. 458¹-458¹³ K.p.c. (Dz. U. z 2019 r. poz. 1460 ze zm.), definiując pojęcie spraw gospodarczych poprzez enumeratywne ich wyliczenie. W myśl art. 458² K.p.c., sprawami gospodarczymi są m.in. sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, choćby którakolwiek ze stron zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej, przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub o naprawienie szkody z tym związanej. Do katalogu spraw gospodarczych zaliczono również sprawy z umów o roboty budowlane oraz ze związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych, czy z umów leasingu, i to nawet wówczas, gdy stronami tych umów nie są przedsiębiorcy. Ustawodawca wyraźnie wyłączył z zakresu spraw gospodarczych sprawy o podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej po jej ustaniu oraz o wierzytelność nabytą od osoby niebędącej przedsiębiorcą, chyba że wierzytelność ta powstała ze stosunku prawnego w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez wszystkie jego strony.

Pominięcie procedury odrębnej

Katalog spraw gospodarczych jest na tyle szeroki, że mogą w nich występować również strony niebędące przedsiębiorcami. Zarówno od tych osób, jak i od osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na mniejszą skalę, nie można wymagać profesjonalizmu charakteryzującego większych przedsiębiorców. Dlatego też przewidziano dla nich uprawnienie do żądania rozpoznania sprawy z pominięciem rygorystycznych przepisów o postępowaniu gospodarczym. Możliwość zgłoszenia żądania jest ograniczona czasowo. Korzystanie z tego uprawnienia należy zgłosić na początku postępowania. Złożony w terminie wniosek będzie wiążący dla sądu, który powinien wydać postanowienie w przedmiocie pominięcia przepisów regulujących postępowanie w sprawach gospodarczych. W konsekwencji sprawa, choć dalej ma charakter gospodarczy, rozpoznawana będzie przez sąd gospodarczy z zastosowaniem zwykłej procedury.

Nowe rozwiązania

Nowelizacja, wśród norm regulujących postępowanie gospodarcze, wprowadziła, nieznaną dotąd w polskiej procedurze cywilnej, instytucję umowy dowodowej. Na jej podstawie strony mogą się umówić (zarówno przed wszczęciem, jak i już w toku procesu) o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy. Nie ma możliwości zawarcia umowy dowodowej obejmującej swoim zakresem ogół stosunków łączących strony. Co więcej, może ona dotyczyć tylko stosunków prawnych powstałych z mocy umowy, wobec czego nie znajdzie zastosowania do roszczeń z czynów niedozwolonych. Sąd prowadząc postępowanie dowodowe dotyczące roszczenia wynikającego ze stosunku prawnego objętego umową dowodową musi się stosować do jej postanowień. Wyrazem związania sądu umową jest między innymi zakaz dopuszczania z urzędu dowodu wyłączonego umową dowodową. Umowa tego typu musi być sporządzona na piśmie (pod rygorem nieważności) albo ustnie przed sądem. Jeżeli strony zawrą kilka umów dotyczących jednego stosunku prawnego, postanowienia umowy zawartej wcześniej zachowują swą moc tylko o tyle, o ile mogą się pogodzić z postanowieniami umowy zawartej później. Zawarcie umowy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu będzie powodowało jej nieważność. Jeżeli na umowę dowodową strona powołała się na posiedzeniu, zarzut jej nieważności lub bezskuteczności będzie można podnieść najpóźniej na tym posiedzeniu. W sytuacji powołania się na umowę w piśmie procesowym, zarzut należy podnieść w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu. Zarzut podniesiony później nie odniesie skutku. Ustawodawca przewidział, że objęcie umową dowodową dowodu przeprowadzonego przed sądem przed jej zawarciem nie pozbawia go mocy dowodowej. Wprowadzona nowelizacją instytucja co prawda zmniejsza liczbę środków dowodowych dopuszczalnych w toku postępowania gospodarczego, jednak fakty, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności sprawy.