Rentę uczniowską można zamienić na rentę socjalną

W katalogu świadczeń wypłacanych przez ZUS nadal figuruje renta uczniowska. Prawo do tego świadczenia nabywane było na podstawie nieobowiązującej już ustawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Jest to świadczenie, które - po nabyciu prawa do niego - mimo braku możliwości przyznawania go na nowo, można nadal pobierać. Obecnie ustawodawca zaproponował zamianę renty uczniowskiej na rentę socjalną. Z czym zatem wiąże się skorzystanie przez rencistów z takiej możliwości?

Renta uczniowska

Wśród świadczeń rentowych wypłacanych przez ZUS nadal funkcjonuje renta inwalidzka zwana uczniowską.

Renta uczniowska przysługiwała:

• uczniom szkół ponadpodstawowych,
• studentom szkół wyższych i
• uczestnikom studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej,

którzy stali się inwalidami I lub II grupy w czasie uczęszczania do szkoły lub odbywania studiów.

Regulując przesłanki, w oparciu o które ustalane było prawo do renty uczniowskiej, ustawodawca wskazał, że przysługuje ona w wysokości najniższej renty inwalidzkiej.

Tak stanowił art. 63 ust. 1 i ust. 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z 1982 r. nr 40 poz. 267 ze zm.), która z dniem 1 stycznia 1999 r. utraciła moc. Stało się tak za sprawą ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2022 r. poz. 504 ze zm.), zwanej ustawą emerytalną.

Co jednak ważne, ustawodawca wskazał, że osoby, którym w dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej (a więc w dniu 1 stycznia 1999 r.) przysługują emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy i renty rodzinne, m.in. na podstawie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, zachowują prawo do tych świadczeń w wysokości ustalonej przed dniem wejścia w życie ustawy emerytalnej, z zastrzeżeniem wynikającym z art. 180 ust. 2-5 ustawy emerytalnej i z uwzględnieniem art. 180 ust. 6-9 tej ustawy. Tak wynika z art. 180 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej.

Prawo do dalszej wypłaty renty uczniowskiej od 1 stycznia 1999 r. było wielokrotnie potwierdzane, w tym m.in. wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 2001 r., sygn. akt II UKN 517/00. We wskazanym wyroku SN stwierdził, że osoba, która nabyła prawo do renty inwalidzkiej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, zachowuje po dniu 1 stycznia 1999 r. prawo do tego świadczenia stosownie do art. 180 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, jeżeli w dalszym ciągu jest całkowicie i nieprzerwanie niezdolna do pracy, choćby ta niezdolność do pracy miała charakter okresowy.

Renta socjalna

Renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

• przed ukończeniem 18. roku życia,
• w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25. roku życia,
• w trakcie kształcenia w szkole doktorskiej, studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Osobie, która spełnia wymienione warunki, przysługuje renta socjalna:

• stała, jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała,
• okresowa, jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa.

Renta socjalna okresowa przysługuje przez okres wskazany w decyzji ZUS. Te podstawowe zasady dotyczące przesłanek, w oparciu o które ustalane jest prawo do renty socjalnej, określa art. 4 ustawy o rencie socjalnej (Dz. U. z 2022 r. poz. 240 ze zm.).

Z dniem 16 grudnia 2022 r. ustawodawca poszerzył grono uprawnionych do renty socjalnej. Na zasadach przewidzianych w art. 12d ust. 1 ustawy o rencie socjalnej, osoba uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin albo jej przedstawiciel ustawowy mogą złożyć do ZUS wniosek o wydanie decyzji o zamianie tej renty na rentę socjalną. Aby tak się stało, do wniosku o wydanie decyzji o zamianie renty uczniowskiej na rentę socjalną dołącza się orzeczenie uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. W przypadku bowiem zamiany renty uczniowskiej na rentę socjalną, całkowitą niezdolność do pracy osoby ubiegającej się o rentę socjalną ustala się na podstawie orzeczenia uprawniającego do renty uczniowskiej.

Dla osób decydujących się na zamianę renty uczniowskiej na rentę socjalną ważną kwestią jest, że z dniem przyznania na podstawie wskazanych regulacji prawa do renty socjalnej ustaje prawo do renty uczniowskiej.

Obowiązujący od 16 grudnia 2022 r. art. 12d ustawy o rencie socjalnej, dotyczący zamiany renty uczniowskiej na socjalną, został dodany do tego aktu prawnego ustawą z dnia 27 października 2022 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 2476).

Korzyści

Konsekwencją zamiany renty uczniowskiej na rentę socjalną jest możliwość jej pobierania w zbiegu z rentą rodzinną, gdy osoba uprawiona do renty socjalnej spełnia jednocześnie kryteria nabycia prawa do renty rodzinnej. W przypadku zbiegu prawa do tych świadczeń należy jednak zachować wskazane zasady.

Mianowicie w razie zbiegu uprawnień do renty socjalnej z uprawnieniem do renty rodzinnej:

• kwota renty socjalnej ulega takiemu obniżeniu, aby łączna kwota obu świadczeń nie przekraczała 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, a więc obecnie kwoty 2.676,88 zł (1.338,44 zł × 200%); od 1 marca 2022 r. renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi bowiem 1.338,44 zł ,
• kwota obniżonej renty socjalnej nie może być niższa niż 10% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, tj. 133,84 zł (1.338,44 zł × 10%),
• renta socjalna nie przysługuje, jeżeli kwota renty rodzinnej przekracza 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, tj. obecnie kwotę 2.676,88 zł (1.338,44 zł × 200%).

Osoba ubiegająca się o rentę socjalną bądź ją pobierająca jest obowiązana powiadomić jednostkę organizacyjną ZUS przyjmującą wniosek bądź wypłacającą rentę socjalną o posiadaniu uprawnień do renty rodzinnej oraz organ emerytalno-rentowy wypłacający rentę rodzinną o posiadaniu uprawnień do renty socjalnej.

Straty

Mając prawo do renty socjalnej w zbiegu z rentą rodzinną, uprawniony nie utraci prawa do dodatku pielęgnacyjnego, który obecnie wynosi 256,44 zł. Przypomnijmy, że dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat życia. Świadczenie takie nie przysługuje jednak osobie uprawnionej do emerytury lub renty przebywającej w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, chyba że przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy niż 2 tygodnie w miesiącu. Stanowi o tym art. 75 ust. 1 i ust. 4 ustawy emerytalnej.

W pozostałych przypadkach, tj. przy zamianie renty uczniowskiej na rentę socjalną bez możliwości jej wypłaty w zbiegu z rentą rodzinną, rencista socjalny może utracić prawo do dodatku pielęgnacyjnego i/lub nie mieć możliwości nabycia do niego prawa. Ustawa o rencie socjalnej nie przewiduje bowiem możliwości nabycia prawa do dodatku pielęgnacyjnego, jak również wypłaty tego świadczenia. Osoba uprawniona do renty socjalnej może starać się o zasiłek pielęgnacyjny, przysługujący w oparciu o ustawę o świadczeniach rodzinnych, który obecnie wynosi 215,84 zł, a więc jest niższy od dodatku pielęgnacyjnego o 40,60 zł.