Limity przychodów w 2021 r. dla emerytów i rencistów

Zbliża się koniec roku kalendarzowego, a tym samym dla niektórych emerytów i rencistów osiągających dodatkowe przychody zasadniczo moment ich rozliczenia. Dla tych celów ustawodawca dopuścił dwa progi dochodowe, przekroczenie których skutkuje odpowiednio zmniejszeniem wysokości świadczenia albo zawieszeniem prawa do niego. Ostateczne roczne dopuszczalne kwoty przychodu znane są po ogłoszeniu przeciętnego wynagrodzenia za III kwartał danego roku. Obecnie ma to miejsce wobec roku 2021, dlatego można już ocenić, czy dany świadczeniobiorca przekroczył dopuszczalny limit.

Możliwość zarobkowania

Możliwość zarobkowania przez emerytów i rencistów nie jest zabroniona. Ci jednak, którzy podlegają tzw. reżimowi zawieszalności świadczeń, powinni znać zasady, które to regulują.

Po pierwsze, na prawo do emerytury lub renty ma wpływ przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Za taką uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności. Natomiast za przychód, od którego zależy, czy dojdzie do zmniejszenia czy zawieszenia świadczenia, uznawana jest kwota:

• stanowiąca podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe,
• pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, wypłacanego na podstawie Kodeksu pracy, i kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku i dodatku wyrównawczego.

Po drugie, prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS. Natomiast gdy przychód osiągany przez świadczeniobiorcę przekroczy 70% przeciętnego wynagrodzenia, ale nie jest wyższy niż 130% tego wynagrodzenia, emerytura, renta z tytułu niezdolności do pracy oraz renta rodzinna dla jednej osoby ulegają zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, jednak nie więcej niż o kwotę maksymalnego zmniejszenia, ustalaną corocznie przy kolejnych waloryzacjach.

Wymienione zasady stosuje się również do:

• osób wyłączonych z obowiązku ubezpieczenia społecznego z tytułu ustalenia prawa do emerytury i renty lub
• osób wykonujących działalność niepodlegającą obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z uwagi na podleganie temu obowiązkowi z innego tytułu,
• emerytów i rencistów osiągających przychód z tytułu działalności wykonywanej za granicą.

Szczegółowo kwestie te reguluje art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zwanej ustawą emerytalną.

Co jednak ważne, emeryci, którzy osiągnęli wiek emerytalny, tj. 60 lat kobiety lub 65 lat mężczyźni, nie są rozliczani z osiąganego przychodu, a więc mogą zarobkować bez ograniczeń, z zastrzeżeniem wynikającym z art. 103a ustawy emerytalnej, dotyczącym emerytów wykonujących pracę w ramach stosunku pracy. W ich przypadku prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego emeryt wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Ukończenie przez emeryta powszechnego wieku emerytalnego oznacza, że pobierane świadczenie od miesiąca, w którym został ukończony ten wiek, przysługuje w pełnej wysokości niezależnie od tego, czy przychód przekracza dopuszczalne kwoty. Co więcej, nie chodzi tu tylko o uprawnionych do emerytury powszechnej. Status emeryta nabywa bowiem również osoba mająca ustalone (decyzją organu rentowego) prawo do emerytury w obniżonym wieku. Jeśli zatem taki emeryt osiągnie powszechny wiek emerytalny, to może osiągać przychody bez ograniczeń. Ponadto emeryt taki ma możliwość zarobkowania bez ograniczeń, nawet gdy pobiera inne korzystniejsze świadczenie, a więc np. rentę rodzinną.

Ustalanie kwot granicznych

W czasie trwania roku kalendarzowego kwoty graniczne przychodu zmieniają się począwszy od 1 marca, 1 czerwca, 1 września oraz 1 grudnia. Natomiast kwota maksymalnego zmniejszenia ulega zmianie raz w roku, tj. z dniem 1 marca, i jest odpowiednia dla danego rodzaju świadczenia emerytalno-rentowego (patrz tabela). Kwota maksymalnego zmniejszenia została określona w ustawie emerytalnej jako konkretny procent kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 r., tj.:

• 24% w przypadku emerytury i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
• 18% w przypadku renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy,
• 20,4% w przypadku renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba,

i podlega podwyższeniu - przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji - w kolejnych terminach waloryzacji.

Prezes ZUS ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" w terminie do:

• 14. dnia roboczego drugiego miesiąca każdego kwartału kalendarzowego - kwoty przychodu wynoszące odpowiednio 70% i 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS, z zaokrągleniem w górę do pełnych 10 groszy,
• 14. roboczego dnia listopada - kwoty graniczne przychodu dla mijającego roku kalendarzowego.

Komunikat w sprawie granicznych kwot przychodu dla 2021 r. stosowanych przy zawieszeniu albo zmniejszeniu emerytur i rent Prezes ZUS wydał w dniu 10 listopada 2021 r. (Mon. Pol. poz. 1061). Z komunikatu wynika, że kwoty graniczne przychodu dla 2021 r. wynoszą odpowiednio:

• 46.149,50 zł - co stanowi sumę kwot przychodu odpowiadających 70% przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń,
• 85.706,10 zł - co stanowi sumę kwot przychodu odpowiadających 130% przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń.

Metody rozliczenia świadczenia

Istnieją dwa sposoby rozliczania świadczeń, tj. rozliczenie:

• roczne i
• miesięczne.

ZUS rozlicza świadczenie według wariantu, który jest korzystniejszy dla świadczeniobiorcy. Aby jednak tak się stało, w informacji o wysokości osiągniętego przychodu należy wskazać dane dotyczące takiego przychodu z rozbiciem na poszczególne miesiące roku kalendarzowego. Warto przypomnieć, że o łącznej kwocie przychodu osiągniętego przez emeryta lub rencistę w ubiegłym roku kalendarzowym zobowiązani do tego świadczeniobiorcy oraz płatnicy składek zawiadamiają ZUS do końca lutego każdego roku. Termin ten wynika z § 5 ust. 1-2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty (Dz. U. z 1992 r. nr 58, poz. 290 ze zm.).

Ponadto dla aktywnego zawodowo świadczeniobiorcy ważne jest, że okres, z którego ustala się łączną kwotę osiągniętego przychodu oraz kwoty graniczne przychodu (niższą wynoszącą 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS oraz wyższą wynoszącą 130% wskazanego wynagrodzenia), ulega odpowiedniemu skróceniu w roku kalendarzowym, w którym powstało lub ustało prawo do świadczeń.

Świadczenia emerytalno-rentowe rozliczane są za okres, za który przysługują.

O przychodzie uzyskanym w 2021 r. przez emerytów i rencistów należy poinformować ZUS w nieprzekraczalnym terminie do 28 lutego 2022 r. Przy czym dostarczenie do ZUS informacji wymagane jest nawet, gdy osiągnięty przez świadczeniobiorcę przychód nie przekracza niższej kwoty granicznej, tj. 70% kwoty przeciętnego wynagrodzenia, która pozostaje bez wpływu na wysokość należnych świadczeń.

Jeśli chodzi o metodę roczną rozliczania świadczeń, to polega ona na porównaniu kwot przychodu uzyskanego przez emeryta lub rencistę w rozliczanym roku z dolną i górną kwotą graniczną, ustaloną dla tego roku. W zależności od tego, czy łączna kwota przychodu osiągniętego przez emeryta lub rencistę w danym roku:

• nie przekroczyła dolnej granicy przychodu ustalonej dla danego roku,
• przekroczyła dolną granicę przychodu ustaloną dla danego roku, ale nie była wyższa od górnej granicy,
• okazała się wyższa od górnej granicy obowiązującej w danym roku,

organ rentowy ustala, że w roku tym świadczenie odpowiednio:

• przysługiwało w pełnej wysokości,
• powinno być zmniejszone,
• podlegało zawieszeniu.

Gdy natomiast:

• łączna kwota przychodu osiągniętego przez emeryta lub rencistę w okresie ubiegłego roku kalendarzowego nie przekroczyła dolnej granicy przychodu, a świadczenie było zmniejszone lub zawieszone, wtedy ZUS dokonuje zwrotu różnicy między należną i wypłaconą kwotą świadczenia,
• świadczenie było wypłacane w pełnej lub zmniejszonej wysokości, a po dokonaniu rozliczenia okaże się, że powinno ono być zmniejszone lub zawieszone, organ rentowy ustali kwotę nienależnie pobranych świadczeń i będzie dochodził ich zwrotu, z uwzględnieniem możliwości dokonania dobrowolnej wpłaty.

W przypadku rozliczenia metodą miesięczną ZUS porównuje kwoty przychodu osiągniętego w poszczególnych miesiącach kalendarzowych z obowiązującymi w tych miesiącach kwotami granicznymi przychodów, ustalając, czy w danym miesiącu świadczenie przysługiwało w pełnej wysokości, powinno być zmniejszone lub zawieszone. Rozliczenie tą metodą przeprowadzane jest z uwzględnieniem wszystkich obowiązujących zasad przewidzianych dla rozliczania rocznego, a więc dotyczących ustalania:

• wysokości przychodu i kwot granicznych oraz
• dobrowolnej wpłaty na FUS.

Aby ZUS w sposób prawidłowy dokonał rozliczenia osiągniętych przez emerytów i rencistów przychodów, jest zobowiązany ustalić następujące okoliczności:

• czy korzystniejsze jest dla świadczeniobiorcy rozliczenie roczne czy miesięczne,
• czy opłaca się świadczeniobiorcy zrobić dobrowolną wpłatę na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,
• czy świadczeniobiorca kontynuuje zatrudnienie w ramach tego samego stosunku pracy co przed przejściem na emeryturę,
• kiedy świadczeniobiorca osiągnie powszechny wiek emerytalny,
• w jakiej wysokości ZUS wypłaca emeryturę lub rentę,
• jakie są kwoty graniczne, gdy prawo do emerytury lub renty powstało lub ustało w rozliczanym roku.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2021 r. poz. 291 ze zm.)