Jak ZUS oblicza wysokość emerytury?

Wypracowanie określonego stażu pracy i/lub ukończenie odpowiedniego wieku uprawnia ubezpieczonych do przejścia na emeryturę. Wysokość tego świadczenia uzależniona jest od wielu czynników. Istotne są nie tylko dowody w sprawie, ale również data urodzenia ubezpieczonego, moment wystąpienia z wnioskiem o świadczenie i nabycia uprawnień. Nie bez znaczenia jest również sposób obliczania emerytury, tj. na tzw. starych, nowych lub też mieszanych zasadach.

Prawo do emerytury z systemu powszechnego ustalane jest na zasadach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, zwanej ustawą emerytalną. Przy czym zostały one zróżnicowane w zależności od daty urodzenia osoby ubiegającej się o to świadczenie. Ubezpieczeni zostali bowiem podzieleni na dwie podstawowe grupy, tj. na urodzonych:

• przed 1 stycznia 1949 r. oraz
   
• po 31 grudnia 1948 r.

Tym pierwszym powszechna emerytura przyznawana jest po spełnieniu warunków określonych w art. 27, 27a lub 28 ustawy emerytalnej. Oprócz ukończenia powszechnego wieku emerytalnego, muszą oni z reguły legitymować się odpowiednim okresem składkowym i nieskładkowym. Natomiast wysokość świadczenia obliczana jest na tzw. starych zasadach, określonych w art. 53 ustawy emerytalnej.

Młodsi ubezpieczeni dla celów uzyskania prawa do powszechnej emerytury muszą ukończyć wymagany przepisami wiek. Długość udokumentowanego okresu ubezpieczenia nie ma w tym przypadku żadnego znaczenia, choć przekłada się odpowiednio (a w zasadzie wartość odprowadzanych w tym czasie składek) na wysokość emerytury, obliczanej na tzw. nowych zasadach, określonych w art. 26 ustawy emerytalnej.

W okresie przejściowym

Dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., kończących wiek uprawniający do emerytury w latach 2009-2014, przewidziana jest emerytura w wysokości ustalanej na tzw. mieszanych zasadach, a więc częściowo po staremu i częściowo po nowemu, w odpowiednich proporcjach zmieniających się co roku na korzyść nowych reguł (patrz tabela).

Zasady te, przewidziane w art. 183 ustawy emerytalnej, nie dotyczą jednak ubezpieczonych, którzy pobrali (choćby nawet za jeden miesiąc) wypłatę wcześniejszej emerytury, przyznanej na podstawie art. 46 lub 50 ustawy emerytalnej. Ponadto emerytura mieszana przewidziana jest dla osób, które nie były członkami otwartego funduszu emerytalnego albo złożyły, za pośrednictwem ZUS, wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w ofe na dochody budżetu państwa.

Emerytura dla starszych ubezpieczonych…

Osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r., aby uzyskać prawo do powszechnej emerytury, muszą spełnić jednocześnie dwa warunki, tj.:

1) ukończyć wiek emerytalny, określony w art. 27 ust. 2 i 3 ustawy emerytalnej, wynoszący odpowiednio:

• dla kobiet - 60 lat,
   
• dla mężczyzn - od 65 lat do 65 lat i 4 miesięcy,

2) legitymować się okresem składkowym i nieskładkowym w wymiarze co najmniej:

• 20 lat dla kobiet,
   
• 25 lat dla mężczyzn,

chyba że emerytura przyznawana jest z urzędu zamiast pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która osiągnęła wymieniony wcześniej wiek emerytalny oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Co prawda ustawodawca przewidział pewne złagodzenie przepisów w zakresie wymaganego stażu pracy, jednak z odpowiednim skutkiem finansowym, co zostało uregulowane w art. 28 i 54 ustawy emerytalnej. Otóż ubezpieczeni, urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy ukończyli przewidziany dla nich powszechny wiek emerytalny, ale nie posiadają odpowiednio 20- lub 25-letniego stażu pracy, mogą uzyskać prawo do emerytury, jeżeli mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn. W takim przypadku jednak ich świadczenie (gdyby okazało się zbyt niskie) nie podlega podwyższeniu do kwoty najniższej emerytury.

Przy ustalaniu prawa do emerytury oraz obliczaniu jej wysokości okresy nieskładkowe podlegają uwzględnieniu w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

…na starych zasadach

Wysokość emerytury dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., obliczana na starych zasadach, uzależniona jest od trzech podstawowych czynników, tj.: kwoty bazowej, obowiązującej w dacie powstania prawa do świadczenia, wysokości podstawy wymiaru emerytury oraz uwzględnionego okresu składkowego i nieskładkowego.

W świetle art. 53 ustawy emerytalnej wynosi bowiem:

• 24% kwoty bazowej

oraz

• po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy,
   
• po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Proporcje starej części emerytury do nowej w zależności od daty ukończenia wieku uprawniającego do tego świadczenia

Podstawa starej emerytury

Podstawę wymiaru emerytury obliczanej na starych zasadach stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne lub na ubezpieczenie emerytalne, według przepisów prawa polskiego, z okresu:

• kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez ubezpieczonego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie lub
   
• 20 lat kalendarzowych dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.

Kwestię tę reguluje art. 15 ustawy emerytalnej, który jednocześnie precyzuje, iż:

• w przypadku gdy nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury, za podstawę tę przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy,
   
• przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury dolicza się również inne składniki przysługujące ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym, tj. m.in. kwoty wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku, świadczenia lub dodatku wyrównawczego, a także zasiłków dla bezrobotnych, aczkolwiek z ograniczeniem określonym w ust. 3a.

Warto dodać, iż w przypadku gdy ubezpieczony nie potrafi wskazać, które lata przyjąć do ustalenia podstawy wymiaru emerytury, może we wniosku o to świadczenie, sporządzonym na druku ZUS Rp-1E, w pkt. II. 5. zaznaczyć, aby na podstawie przedłożonych dokumentów to organ rentowy wybrał dla niego wariant najkorzystniejszy.

W celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury ZUS:

1) oblicza sumę kwot podstaw wymiaru składek i pozostałych uwzględnianych kwot, w okresie każdego roku z wybranych lat kalendarzowych,

2) oblicza stosunek każdej z tych sum do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu,

3) oblicza średnią arytmetyczną tych procentów, stanowiącą wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury, który podlega ograniczeniu do 250%,

4) mnoży przez ten (ograniczony) wskaźnik kwotę bazową.

Przy czym dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, podstawę wymiaru emerytury w świetle art. 21 ustawy emerytalnej stanowi:

• podstawa wymiaru renty - w wysokości uwzględniającej rewaloryzację oraz wszystkie kolejne waloryzacje przypadające w okresie następującym po ustaleniu prawa do renty lub
   
• podstawa wymiaru ustalona na nowo na przedstawionych wcześniej zasadach.

Nowa emerytura

Osoby ubezpieczone urodzone po 31 grudnia 1948 r. nabywają prawo do powszechnej emerytury po spełnieniu jedynie kryterium wiekowego, określonego w art. 24 ust. 1a i 1b ustawy emerytalnej. Jest ono zróżnicowane w zależności od daty urodzenia danego ubezpieczonego i wynosi odpowiednio:

• dla kobiet - od 60 do 67 lat,
   
• dla mężczyzn - od 65 do 67 lat.

Należna tym ubezpieczonym emerytura, ustalana na tzw. nowych zasadach, stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi, w jakim ubezpieczony przechodzi na emeryturę.

Przy czym:

• podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego,
   
• średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach w oparciu o tablice trwania życia, ogłaszane w formie komunikatu przez prezesa GUS w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" corocznie w terminie do dnia 31 marca.

Kalkulator wieku emerytalnego znajduje się na stronie internetowej naszego Wydawnictwa: www.gofin.pl.

Także dla starszych ubezpieczonych

Emerytura na nowych zasadach może być również obliczona dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Będzie to jednak możliwe wyłącznie wówczas, gdy spełniają oni jednocześnie wszystkie warunki określone w art. 55 ustawy emerytalnej, tj.:

• ukończyli przewidziany dla nich powszechny wiek emerytalny oraz legitymują się okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym odpowiednio co najmniej 20 lub 25 lat,
   
• kontynuowali ubezpieczenia emerytalne i rentowe po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego,
   
• wystąpili z wnioskiem o przyznanie emerytury po 31 grudnia 2008 r.,
   
• emerytura ta okaże się wyższa od ustalonej na starych zasadach.

O obliczenie wysokości emerytury na nowych zasadach osoby te mogą wnioskować poprzez odpowiednie wypełnienie pkt II.6. wymienionego wcześniej formularza ZUS Rp-1E.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.)