Ustalanie wysokości dodatków z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych

1) Pracownik pracuje od poniedziałku do piątku (od 7⁰⁰ do 15⁰⁰) w jednomiesięcznym okresie rozliczeniowym. Niekiedy dodatkowo poza rozkładem jest wzywany do pracy na 6⁰⁰. Jakie dodatki przysługują za tę pracę?

Wysokość dodatków jest uzależniona od rodzaju nadgodzin oraz ewentualnie pory, w których wystąpiły.

Przepisy z zakresu czasu pracy przewidują dwa rodzaje nadgodzin: dobowe, powstające po przekroczeniu normy dobowej (zasadniczo 8 godz.) albo przedłużonego wymiaru dobowego (np. 12 godz. w tak zaplanowanej dniówce w systemie równoważnym) oraz średniotygodniowe, będące wynikiem przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy (zasadniczo 40 godz.). Przysługują za nie dodatki w różnej wysokości, a mianowicie:

• za nadgodziny dobowe:
   
• które przypadły w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, albo w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy - 100% wynagrodzenia,
   
• w przypadkach niewymienionych powyżej - 50% wynagrodzenia,
   
• za nadgodziny średniotygodniowe - 100% wynagrodzenia.

Wcześniejszego wezwania do pracy, które nie wynika z modyfikacji rozkładu czasu pracy, lecz ma charakter doraźny, nie da się z góry sklasyfikować do jednej z wymienionych kategorii. Należy je rozpatrywać, biorąc pod uwagę kodeksowe pojęcie doby i/lub obowiązującej w zakładzie pory nocnej.

Z kolei w myśl art. 151⁷ § 1 K.p., pora nocna w zakładzie obejmuje 8 godzin między 21⁰⁰ a 7⁰⁰. W tych granicach mieści się swoboda pracodawcy w omawianym zakresie, który ustala tę porę samodzielnie, z tym że musi wskazać ją w układzie zbiorowym pracy albo w regulaminie pracy, a w razie ich braku w informacji o warunkach zatrudnienia (art. 29 § 3 i art. 104¹ § 1 pkt 4 K.p.).

Jeżeli dodatkowa praca nie narusza normy dobowej/przedłużonego wymiaru dobowego, to z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że stanowi przekroczenie średniotygodniowe. Według metody rekomendowanej przez Państwową Inspekcję Pracy kwalifikacji tych godzin dokonuje się porównując liczbę godzin przepracowanych z obowiązującym wymiarem, pamiętając, że:

• wymiar czasu pracy ulega obniżeniu o liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności w pracy, przypadających do przepracowania w czasie tej nieobecności, zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy (art. 130 § 3 K.p.),
   
• dodatek (w wysokości 100%) za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym przysługuje tylko za te godziny, które nie stanowią przekroczeń dobowych (art. 151¹ § 2 K.p.), co oznacza, że podczas ustalania tego przekroczenia nadgodziny dobowe należy odjąć od ogólnego czasu pracy.

W zakładzie pracy obowiązuje system podstawowy w jednomiesięcznym okresie rozliczeniowym, a praca jest wykonywana od poniedziałku do piątku, od 7⁰⁰ do 15⁰⁰. Pora nocna przypada od 23⁰⁰ do 7⁰⁰. Z powodów technicznych w pierwszym tygodniu listopada 2016 r. (środa, czwartek, piątek) trzech pracowników (A, B i C) po kolei wezwano do pracy wcześniej (na 6⁰⁰), każdego raz (nie stanowiło to zmiany rozkładu, lecz pracę dodatkową).

Dla pracownika B i C były to nadgodziny dobowe, przypadające odpowiednio dla pierwszego w dobie "środowej", a dla drugiego w "czwartkowej", bowiem w tym czasie trwała jeszcze doba robocza rozpoczęta poprzedniego dnia o 7⁰⁰. Ponieważ wystąpiły one w czasie obowiązującej w zakładzie pory nocnej, przysługuje za nie oprócz normalnego wynagrodzenia dodatek w wysokości 100%. Gdyby porę nocną ustalono np. od 22⁰⁰ do 6⁰⁰, to za te godziny przysługiwałby dodatek w wysokości 50%.

Z kolei dodatkowa godzina przepracowana przez pracownika A, która przypadła po dniu świątecznym (1 listopada), nie naruszyła normy dobowej, stanowiła nadgodzinę średniotygodniową (161 godz. przepracowanych - 160 godz. nominalnych), za którą także przysługuje dodatek w wysokości 100%.

2) Jak rozliczać czas pracy w trzymiesięcznym okresie rozliczeniowym?

Niezależnie od rozkładu oraz długości okresu rozliczeniowego nadgodziny należy ustalać według zasad wskazanych w odpowiedzi na pytanie 1. Dobowe na bieżąco, na koniec każdego miesiąca. Przesuwa się jedynie termin badania przekroczeń średniotygodniowych - następuje to raz na trzy miesiące.

Pracownik zatrudniony w systemie podstawowym od poniedziałku do piątku, od 8⁰⁰ do 16⁰⁰, w trzymiesięcznym okresie rozliczeniowym, wielokrotnie wykonywał pracę w dniach roboczych w nietypowym przedziale czasowym, np.: od 8⁰⁰ do 14⁰⁰, od 8⁰⁰ do 16³⁰, od 6³⁰ do 16³⁰, od 7²⁰ do 14³⁰ oraz tego samego dnia od 22¹⁵ do 0³⁰.

Krótsza, 6-godzinna praca w pierwszym przypadku (o ile nie przypadała w dniu, w którym pracownik odbierał wolne za nadgodziny, ewentualnie korzystał ze zwolnienia od pracy) nie może powodować obniżenia wynagrodzenia pracownika pomimo niedopracowania dniówki normatywnej.

W drugim przypadku nastąpiło przekroczenie normy dobowej o 0,5 godziny uprawniające do 50% dodatku (pora dzienna), a w trzecim, przyjmując, że wcześniejsze rozpoczęcie pracy nie było wynikiem modyfikacji rozkładu czasu pracy, to 1,5 godziny przypadające od 6³⁰ do 8⁰⁰, w zależności od dnia, w którym wystąpiło, stanowiło nadgodziny dobowe albo średniotygodniowe (patrz przykład zamieszczony w odpowiedzi na pytanie 1). Ostatnie pół godziny pracy - po zakończeniu dniówki rozkładowej - należy uznać za pracę z przekroczenia dobowego uprawniającą do 50% dodatków.

W czwartym przypadku, jeżeli godzina rozpoczęcia pracy nie była wynikiem zmiany harmonogramu, to czas przed rozpoczęciem dniówki (7²⁰-8⁰⁰), może stanowić nadgodziny dobowe albo średniotygodniowe, w zależności od tego, kiedy zakończyła się poprzednia doba oraz ewentualnie ile godzin pracownik przepracuje w tym okresie. Niedopracowanie dniówki (14³⁰-16⁰⁰) nie może powodować obniżenia wynagrodzenia za pełny wymiar, jednak powoduje, że pracy pozarozkładowej przypadającej po przerwie (22¹⁵-0³⁰) nie można w całości uznać za nadliczbową, gdyż przekracza normę dobową dopiero w końcówce (ostatnie 45 minut). Wobec tego, że przypada to na porę nocną, uprawnia do dodatku w wysokości 100%. Jeżeli jednak w przedziale 1430-1600 pracownik korzystał ze zwolnienia od pracy (np. na dziecko do 14 lat), to praca w godz. 2215-030 w całości stanowiła nadgodziny dobowe (por. stanowisko MRPiPS cytowane w UiPP nr 23/2016, str. 37-41).