Zapis w umowie o pracę o przyjęciu odpowiedzialności materialnej przez pracownika

Czy w treści umowy o pracę w pozycji "Inne warunki zatrudnienia", można dokonać zapisu o przyjęciu przez pracownika odpowiedzialności materialnej za mienie znajdujące się w miejscu pracy, za które on odpowiada ze względu na charakter pracy (np. sprzedawca w sklepie lub magazynier)?

Tak. Jednak dla powstania odpowiedzialności pracownika za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się nie wystarczy zapis o tym fakcie w treści umowy o pracę. W świetle art. 124 K.p. odpowiedzialność ta dotyczy osoby, której mienie to zostało prawidłowo powierzone.

Wzór umowy o pracę dostępny jest w serwisie  www.druki.gofin.pl.

Zapis o odpowiedzialności materialnej pracownika nie należy do określonych w Kodeksie pracy obowiązkowych elementów umowy o pracę. Strony mogą jednak oprócz nich zamieszczać w treści umowy inne, istotne postanowienia. Wynika to z brzmienia art. 29 § 1 K.p., który określając treść umowy o pracę posługuje się zwrotem "w szczególności". Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 13 stycznia 2009 r. (sygn. akt II PK 105/08) przesądza to o możliwości objęcia umową o pracę również innych elementów ważnych dla stron danej umowy, których liczba jest dowolna. Należy jednak podkreślić, że nie mogą być one dla pracownika mniej korzystne niż przepisy prawa pracy.

Według orzecznictwa Sądu Najwyższego w ramach postanowień umownych regulowane mogą być zarówno dodatkowe uprawnienia pracownika jak i jego obowiązki. Strony mogą np. ustalić, iż pracownik będzie miał prawo do rekompensaty za rozwiązanie umowy o pracę (por. ww. wyrok SN z dnia 13 stycznia 2009 r.), wskazać obowiązujący pracownika system lub rozkład czasu pracy (por. wyrok SN z dnia 21 marca 2014 r., sygn. akt II PK 174/13). Dopuszczalnym postanowieniem będzie też zapis o związanej ze stanowiskiem odpowiedzialności za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się. Wówczas podpisując umowę pracownik zostaje poinformowany o rodzaju odpowiedzialności materialnej, jaka jest związana z jego stanowiskiem pracy i wyraża na nią zgodę (składa oświadczenie). Zamieszczanie tego rodzaju zapisu w umowie o pracę nie ma jednak dużego znaczenia praktycznego (poza dowodowym). Potwierdza to postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2014 r. (sygn. akt I PK 178/13), zgodnie z którym pracownik, któremu powierzono mienie w prawidłowy sposób, ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 124 K.p., choćby nawet nie podpisał deklaracji o przyjęciu tej odpowiedzialności.

Deklaracja, o której mowa wyżej, nie musi mieć formy pisemnej. Może być ona wyrażona przez czynności konkludentne np. pobranie pieniędzy, narzędzi (por. wyrok SN z dnia 15 listopada 1985 r., sygn. akt IV PR 221/85, PiZS 1986/3/70).

Jak wspomnieliśmy na wstępie, koniecznym warunkiem, aby pracownik ponosił odpowiedzialność za szkodę w mieniu powierzonym jest prawidłowe powierzenie tego mienia pracownikowi przez pracodawcę. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 kwietnia 1995 r. (sygn. akt III APr 82/94, OSA 1997/7-8/22) prawidłowe powierzenie mienia to takie, które dla przejmującego ustala stan zerowy, czyli punkt wyjścia w kierunku późniejszych rozliczeń, bowiem inwentaryzacja początkowa i końcowa dają możliwość wyliczenia ewentualnego braku (niedoboru w mieniu). Dowód na to, że mienie zostało prawidłowo powierzone obciąża pracodawcę.

W praktyce pracodawcy zawierają z pracownikami, których stanowiska związane są z nadzorem nad powierzonym mieniem odrębne umowy o odpowiedzialności materialnej za to mienie. Można w nich szczegółowo określić wzajemne prawa i obowiązki, w tym ustalony w danej firmie sposób, w jakim pracownik potwierdza przyjęcie powierzonego mienia. Przy czym obowiązek zawarcia takiej umowy, zgodnie z art. 125 K.p., istnieje w razie, gdy taką odpowiedzialnością miałoby zostać objętych więcej osób (umowa o wspólnej odpowiedzialności materialnej za mienie powierzone z obowiązkiem wyliczenia się).

Pracodawca po zatrudnieniu pracownika na stanowisku magazyniera powierzył mu nadzór nad zgromadzonym w magazynie towarem. W umowie o pracę znajduje się zapis, zgodnie z którym zatrudniony objęty jest odpowiedzialnością za powierzone mu mienie. Jest to jednak jedyny dokument, jaki w tym zakresie pracownik podpisał.

Nieudokumentowanie przekazania pracownikowi poszczególnych składników mienia pracodawcy, zarówno pod względem ilościowym jak i wartościowym, ogranicza możliwość skutecznego żądania od niego odszkodowania za poniesioną w tym mieniu szkodę. Aby wystąpić z takim roszczeniem pracodawca musi udowodnić fakt powstania szkody, która tutaj polega na niezwróceniu lub niewyliczeniu się z powierzonego mienia. Jednak bez przeprowadzenia inwentaryzacji (odbiorczej) może okazać się to niemożliwe. Powinien też wykazać, że mienie zostało powierzone w sposób prawidłowy, co w opisanej sytuacji również nie miało miejsca, gdyż strony ograniczyły się tylko do zamieszczenia w umowie o pracę odpowiedniego postanowienia.