Kiedy organ podatkowy może stosować karę porządkową?

Kara porządkowa to sposób na dyscyplinowanie osób utrudniających prowadzenie sprawy podatkowej. Jest stosowana w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej oraz celno-skarbowej. Ukarany może wnieść zażalenie na postanowienie o nałożeniu kary porządkowej lub wniosek o jej uchylenie.

Zamknięty katalog

Kara porządkowa to sankcja finansowa nakładana na osoby, które poprzez uchylanie się od wypełnienia obowiązków procesowych dezorganizują pracę organu podatkowego i powodują opóźnienie w rozpatrzeniu sprawy. Ma zapewnić prawidłowy przebieg sprawy.

Katalog czynów, za które grozi kara porządkowa, jest zamknięty. Wolno ją nałożyć wyłącznie za działania i zaniechania określone w art. 262 Ordynacji podatkowej. Nie może być wymierzona za inne czyny, niewymienione we wspomnianym przepisie, chociażby utrudniały prowadzenie sprawy lub hamowały jej przebieg. Sankcji należy się spodziewać m.in. za bezzasadną odmowę złożenia wyjaśnień, nieprzedłożenie tłumaczenia dokumentacji obcojęzycznej czy nieprzedstawienie w wyznaczonym terminie ksiąg podatkowych (patrz tabela). Kary porządkowej nie stosuje się, jeżeli dokonanie czynności jest uzależnione od zgody strony lub innego uczestnika sprawy podatkowej, a taka zgoda nie została wyrażona. Przykładem takiej sytuacji jest przesłuchanie strony postępowania podatkowego. Organ podatkowy może to zrobić tylko za jej zgodą. Strony nie wolno ukarać karą porządkową za odmowę przesłuchania.

Ukaranym - za określone prawem zachowania - może być strona (kontrolowany), jej pełnomocnik, świadek, biegły oraz inne osoby zaangażowane w sprawie. Jeżeli stroną (kontrolowanym) jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, kara porządkowa może być wymierzona ustawowemu reprezentantowi, członkowi organu uprawnionemu do reprezentowania lub osobie upoważnionej do prowadzenia spraw danego podmiotu. Należy jednak pamiętać o następującej kwestii. Warunkiem wymierzenia kary porządkowej jest prawidłowe wezwanie do dokonania określonej czynności. Organ podatkowy ma obowiązek wskazać wzywaną osobę z imienia i nazwiska. Precyzuje to art. 159 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej. Regulacje dotyczące nakładania kary porządkowej w przypadku, gdy stroną (kontrolowanym) jest podmiot (a nie osoba fizyczna), nie mogą niwelować przepisów określających, jakie wymogi musi spełniać wezwanie. Wezwanie stanowiące podstawę wymierzenia kary porządkowej powinno być skierowane do osoby reprezentującej osobę prawą lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, a nie do samego podmiotu (por. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 22 kwietnia 2021 r., sygn. akt I SA/Po 45/21).

Wymiar kary

Kara porządkowa może w 2023 r. wynieść do 3.300 zł. Kwota ta podlega w każdym roku podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w pierwszych dwóch kwartałach danego roku w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku, a jeżeli ten wskaźnik ma wartość ujemną, kwota nie ulega zmianie.

Kara porządkowa nie jest typową sankcją karną, ale organ podatkowy powinien kierować się przy jej wymiarze zasadą adekwatności. Kara musi być sprawiedliwa i uzasadniona. Organ podatkowy ma nie tylko wyjaśnić istnienie wskazań do zastosowania sankcji (niedozwolone i nieusprawiedliwione zachowanie danej osoby), ale także ustalić rodzaj i stopień zawinienia oraz ewentualnych skutków niezastosowania się do wezwania (por. wyrok NSA z dnia 20 października 2022 r., sygn. akt III FSK 1027/21). W większości przypadków przesłanką nałożenia kary porządkowej jest "bezzasadność odmowy" dokonania konkretnej czynności, np. stawienia się w wyznaczonym terminie w urzędzie skarbowym. Chodzi o odmowę niemającą podstaw w obiektywnych okolicznościach sprawy. Nie ma znaczenia przekonanie wezwanego co do zasadności wykonania danej czynności (por. wyrok NSA z dnia 29 maja 2020 r., sygn. akt II FSK 2754/19).

Karę porządkową nakłada w formie postanowienia organ podatkowy prowadzący sprawę. W uzasadnieniu postanowienia musi wskazać okoliczności uzasadniające jej zastosowanie oraz wysokość.

Środki obrony

Ukarany ma dwie możliwości obrony. Są to: zażalenie na postanowienie o nałożeniu kary porządkowej oraz wniosek o jej uchylenie.

Zażalenie wnosi się w przypadku kwestionowania zasadności wymierzenia sankcji, np. gdy wezwany do stawienia się w urzędzie skarbowym nie został uprzedzony o prawnych skutkach nieprzybycia. Wniosek o uchylenie kary porządkowej może natomiast złożyć osoba, która miała uzasadnione powody, aby nie stawić się na wezwanie lub nie wykonać innej czynności. Zażalenie albo wniosek należy wnieść w ciągu 7 dni od dnia doręczenia postanowienia o nałożeniu kary porządkowej. Zażalenie rozpatruje organ wyższego stopnia. Wniosek o uchylenie kary porządkowej rozstrzyga organ podatkowy, który ją nałożył. Na postanowienie o odmowie jej uchylenia przysługuje zażalenie. Po wyczerpaniu trybu zażaleniowego - zarówno w przypadku postanowienia o nałożeniu kary porządkowej, jak i postanowienia o odmowie jej uchylenia - można wnieść skargę do sądu administracyjnego.

Termin wymierzenia i dochodzenia kary porządkowej określa się poprzez odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących przedawnienia zobowiązań podatkowych, tj. art. 68 § 1 i art. 70 Ordynacji podatkowej. Odsyła do nich art. 263 § 4 Ordynacji podatkowej. Postanowienie o nałożeniu kary porządkowej musi być doręczone adresatowi przed upływem 3 lat od zaistnienia przesłanki zastosowania sankcji, ale przy założeniu, że ten termin upływa w toku czynności sprawdzających, kontroli lub postępowania podatkowego (art. 68 § 1 Ordynacji podatkowej). Obowiązek jej zapłaty trwa do momentu upływu terminu przedawnienia. Przedawnienie kary porządkowej następuje zasadniczo po 5 latach, licząc od końca roku podatkowego, w którym upłynął termin jej płatności (art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej). Wymagalna, a nieuregulowana kwota może być dochodzona w trybie egzekucji administracyjnej. Egzekucja może być prowadzona po zakończeniu czynności sprawdzających, kontroli czy postępowania podatkowego.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2022 r. poz. 2651 ze zm.)