VAT nienależnie pobrany przez kontrahenta można odzyskać bezpośrednio od organu podatkowego - wyrok TSUE

(wyrok TSUE z 13 października 2022 r., w sprawie C-397/21)

Stan faktyczny

Spółka węgierska korzystała z usług innego podatnika do budowy pawilonu na wystawie, która odbyła się na terenie Włoch. Usługi te zostały potwierdzone fakturami z naliczonym VAT. Faktury zostały zapłacone przez spółkę, natomiast usługodawca odprowadził podatek VAT do węgierskiego organu podatkowego.

Organ podatkowy przeprowadził kontrolę i uznał, że podatek VAT nie był należny na terenie Węgier, ponieważ usługi te były związane z nieruchomością znajdującą się we Włoszech. W związku z tym faktury wystawione przez usługodawcę były błędne.

Spółka węgierska zwróciła się do organu podatkowego o zwrot kwoty odpowiadającej nienależnie zapłaconemu na rzecz kontrahenta VAT oraz o zapłatę odsetek od tej kwoty. Spółka nie zwróciła się o zwrot VAT do kontrahenta (wystawcy faktury), ponieważ był on w trakcie postępowania likwidacyjnego i zdaniem syndyka wierzytelność była nieściągalna.

Sprawa trafiła do sądu węgierskiego, który postanowił zwrócić się z pytaniami prejudycjalnymi w celu ustalenia, czy przepisy unijne należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym:

1) zgodnie z którymi, jeżeli podatnik błędnie wystawia fakturę zawierającą VAT w odniesieniu do dostawy zwolnionej z VAT i wpłaca ten podatek do skarbu państwa w sposób wiarygodny, a odbiorca faktury płaci ten VAT na rzecz wystawcy faktury, organ podatkowy nie dokonuje zwrotu tego VAT ani na rzecz wystawcy, ani na rzecz odbiorcy faktury,

2) które w sytuacji opisanej w pierwszym pytaniu nie zezwalają w żaden sposób odbiorcy faktury na zwrócenie się bezpośrednio do krajowego organu podatkowego z wnioskiem o zwrot VAT lub też zezwalają na to tylko wtedy, gdy odzyskanie danej kwoty VAT w inny sposób na podstawie prawa cywilnego jest niemożliwe lub nadmiernie trudne, w szczególności w sytuacji, gdy wystawca faktury został w międzyczasie postawiony w stan likwidacji (w przypadku udzielenia przez TSUE twierdzącej odpowiedzi na pierwsze pytanie).

Ponadto zadano pytanie, czy w takim przypadku krajowy organ podatkowy państwa członkowskiego jest zobowiązany do zapłaty odsetek od VAT podlegającego zwrotowi (jeżeli tak, to za jaki okres).

Wyrok TSUE

TSUE wydając wyrok w tej sprawie podkreślił, że zasada neutralności VAT, która leży u podstaw wspólnego systemu VAT ustanowionego przez przepisy unijne jest zapewniona przez mechanizm prawa do odliczenia, mający na celu całkowite uwolnienie przedsiębiorcy od ciężaru VAT należnego lub zapłaconego w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, bez względu na cel czy rezultaty tej działalności, pod warunkiem że działalność ta sama podlega - co do zasady - opodatkowaniu VAT. TSUE zastrzegł, że do sądu odsyłającego należy zbadanie, czy spółka węgierska miała prawo do odliczenia VAT, gdyż z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie wynika wyraźnie, aby korzystała ona z prawa do odliczenia wykazanego na fakturze i błędnie zapłaconego VAT.

Ponadto TSUE wskazał, że w celu zapewnienia neutralności VAT państwa członkowskie powinny ustanowić w swych wewnętrznych porządkach prawnych możliwości skorygowania wszystkich bezzasadnie wykazanych na fakturze podatków, o ile wystawca faktury wykaże dobrą wiarę. Trybunał uznał także, że uregulowanie krajowe, na mocy którego z jednej strony dostawca usług, który błędnie wpłacił VAT na rzecz organów podatkowych, może żądać jego zwrotu, a z drugiej strony odbiorca tych usług może wnieść przeciwko temu dostawcy powództwo cywilne o zwrot nienależnego świadczenia jest zgodne z zasadami neutralności i skuteczności. W rzeczywistości bowiem system taki umożliwia odbiorcy, który poniósł ciężar VAT wykazanego na fakturze w wyniku błędu, otrzymanie zwrotu nienależnie zapłaconych kwot. Powołując się na wcześniejsze orzecznictwo Trybunał doszedł do wniosku, iż w celu przestrzegania zasady skuteczności państwa członkowskie powinny przewidzieć środki i zasady proceduralne niezbędne dla umożliwienia odbiorcy odzyskania podatku nienależnie wykazanego w fakturze.

W odniesieniu do obowiązku zapłaty odsetek Trybunał uznał, że skoro na państwach członkowskich ciąży obowiązek przewidzenia możliwości korekty lub zwrotu VAT omyłkowo wykazanego na fakturze i zapłaconego na rzecz podatnika posiadającego prawo do odliczenia zapłaconego w ten sposób VAT, w szczególności jeżeli brak jest ryzyka utraty wpływów podatkowych przez dane państwo członkowskie, a taki zwrot wierzytelności z tytułu VAT może być z uwagi na jego charakter porównany do "nadwyżki VAT" w rozumieniu art. 183 dyrektywy VAT, wówczas można odwołać się do tego przepisu. Wprawdzie przepis ten nie przewiduje obowiązku zapłaty odsetek od nadwyżki VAT podlegającej zwrotowi ani nie precyzuje momentu, od którego takie odsetki byłyby należne, ale zasada neutralności systemu podatkowego VAT wymaga, aby straty finansowe wynikłe ze zwrotu nadwyżki VAT dokonanego po przekroczeniu rozsądnego terminu zostały zrekompensowane poprzez zapłatę odsetek za zwłokę.

Ostatecznie TSUE uznał, że Dyrektywę Rady 2006/112/WE należy interpretować w ten sposób, że:

"(...) sprzeciwia się ona uregulowaniu państwa członkowskiego, na podstawie którego podatnik, na rzecz którego inny podatnik wyświadczył usługę, nie może dochodzić bezpośrednio od organu podatkowego zwrotu kwoty odpowiadającej VAT, który został mu nienależnie wykazany na fakturze przez tego usługodawcę i który ów usługodawca przekazał skarbowi państwa, podczas gdy odzyskanie owej kwoty od wspomnianego usługodawcy jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione ze względu na to, iż usługodawca ten jest przedmiotem postępowania likwidacyjnego i to także wówczas, gdy nie można zarzucić owym dwóm podatnikom żadnego oszustwa lub nadużycia, a tym samym nie istnieje ryzyko utraty wpływów podatkowych przez owe państwo członkowskie.

(...) w przypadku gdy podatnik, na rzecz którego inny podatnik wyświadczył usługę, może dochodzić bezpośrednio od organu podatkowego zwrotu kwoty odpowiadającej VAT, który został mu nienależnie wykazany na fakturze przez owego usługodawcę i który został przekazany przez tego usługodawcę skarbowi państwa, organ ten jest zobowiązany do zapłaty odsetek od tej kwoty, jeżeli nie dokonał zwrotu tej kwoty w rozsądnym terminie po tym, jak został do tego wezwany. Zasady stosowania odsetek od tej kwoty należą do autonomii proceduralnej państw członkowskich, ograniczonej przez zasady równoważności i skuteczności, przy czym przepisy krajowe dotyczące w szczególności obliczania ewentualnie należnych odsetek nie mogą prowadzić do pozbawienia podatnika stosownego odszkodowania z tytułu straty spowodowanej zwłoką w zwrocie tej kwoty. (...)"

Od redakcji:

Wprawdzie wyrok TSUE nie zapadł w sprawie polskiej, ale może mieć też znaczenie dla polskich podatników.