Zbycie udziałów w spółce a VAT

W praktyce organów podatkowych i sądów administracyjnych - co do zasady -transakcja polegająca na zbyciu udziałów w spółce z o. o. jest traktowana jako czynność nieobjęta zakresem ustawy o VAT. Udział w spółce nie jest bowiem towarem w rozumieniu art. 2 pkt 6 ustawy o VAT, jak również nie stanowi odpłatnego świadczenia usługi, o którym mowa w art. 8 ust. 1 ustawy o VAT.

Sprzedaż udziałów jest czynnością polegającą na zarządzaniu własnym portfelem w celu maksymalizacji zwrotu z inwestycji, a czerpanie korzyści z posiadanego prawa własności nie może samo w sobie być traktowane jako działalność gospodarcza. Jeżeli samo posiadanie takich udziałów nie stanowi działalności gospodarczej, to także ich sprzedaż nie będzie działalnością gospodarczą. Zatem tylko tę działalność, którą można zidentyfikować i zaliczyć do zawodowej płaszczyzny jednostki należy uznać za rodzącą obowiązki w podatku od towarów i usług (vide: interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 28 lipca 2010 r., nr IPPP1-443-409/10-6/AS). W przypadku zbycia udziałów w spółce z o.o. dochodzi jedynie do dyspozycji składnikiem majątkowym, a czynność taka, będąca wykonaniem uprawnień przysługujących właścicielowi nie stanowi działalności usługowej podatnika - udziałowca.

Posiadanie udziałów i obrót nimi może być uznane za działalność gospodarczą na gruncie ustawy o VAT, ale tylko w szczególnych przypadkach. Nie każde bowiem uczestnictwo w zarządzie przedsiębiorstwa pozwala na uznanie zarządzania za działalność gospodarczą, lecz tylko takie, które pociąga za sobą dokonywanie transakcji opodatkowanych (vide: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z dnia 25 czerwca 2010 r., sygn. akt I SA/Op 176/10, orzeczenie prawomocne). Zbycie udziałów należy połączyć z wykonywaniem działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy o VAT, w sytuacji gdy:

• właściciel udziałów jednocześnie uczestniczy w zarządzaniu spółką, której udziały posiada (w zakresie wykraczającym poza zwykłe prawa i obowiązki udziałowca, np. poprzez wykonywanie czynności o charakterze administracyjnym, finansowym, handlowym lub technicznym),
   
• sprzedaż udziałów prowadzona jest w ramach działalności maklerskiej lub brokerskiej,
   
• posiadanie udziałów jest bezpośrednim, stałym i koniecznym rozszerzeniem działalności gospodarczej,

(vide: interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z dnia 2 października 2012 r., nr ILPP2/443-645/12-4/SJ).

W tej sytuacji sprzedaż udziałów jest objęta zakresem stosowania przepisów ustawy o VAT, niemniej jednak trzeba pamiętać o zwolnieniu tego typu czynności z opodatkowania VAT. Stosownie bowiem do art. 43 ust. 1 pkt 41 ustawy - zwalnia się od podatku usługi, których przedmiotem są instrumenty finansowe, o których mowa w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. z 2010 r. nr 211, poz. 1384 ze zm.), z wyłączeniem przechowywania tych instrumentów i zarządzania nimi, oraz usługi pośrednictwa w tym zakresie. Natomiast zgodnie z § 13 ust. 1 pkt 27 rozporządzenia w sprawie VAT, zwalnia się od podatku usługi, w tym także usługi pośrednictwa, których przedmiotem są udziały w:

a) spółkach,

b) innych niż spółki podmiotach, jeżeli mają one osobowość prawną

- z wyłączeniem usług przechowywania tych udziałów i zarządzania nimi.

Dodatkowo należy zauważyć, że organy podatkowe - w ślad za orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej - dopuszczają możliwość uznania, że zbycie 100% udziałów w spółce z o.o. można zrównać z przekazaniem całości przedsiębiorstwa (w rozumieniu art. 55¹ ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny - Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.) tej spółki (vide: Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji podatkowej z dnia 17 maja 2012 r., nr IPPP2/443-191/12-2/IZ). Tym samym taka czynność podlega wyłączeniu z opodatkowania podatkiem od towarów i usług na mocy art. 6 pkt 1 ustawy o VAT.

Warto zauważyć, że przytoczone powyżej interpretacje podatkowe i orzeczenia sądów uwzględniają stanowisko zajmowane w tym zakresie przez Trybunał Sprawiedliwości UE. Tytułem przykładu można wskazać na wyrok Trybunału z dnia 29 października 2009 r. w sprawie C-29/08. W wyroku tym stwierdzono, że zbycie przez spółkę dominującą całości akcji spółki zależnej, w której posiada 100% udziałów oraz udziału pozostałego w spółce powiązanej, w której wcześniej posiadała 100% udziałów, a na rzecz których świadczyła usługi podlegające opodatkowaniu podatkiem od wartości dodanej, stanowi działalność gospodarczą objętą zakresem stosowania dyrektywy w sprawie VAT. Jednakże w zakresie, w jakim zbycie akcji/udziałów można zrównać z przekazaniem całości lub części przedsiębiorstwa oraz pod warunkiem, że zainteresowane państwo członkowskie skorzystało z możliwości przewidzianej w przepisach, transakcja ta nie stanowi działalności gospodarczej podlegającej opodatkowaniu podatkiem od wartości dodanej. Zbycie akcji/udziałów, takie jak będące przedmiotem postępowania, powinno być zwolnione z podatku od wartości dodanej na mocy art. 135 ust. 1 lit. f) dyrektywy w sprawie VAT (jako transakcje, których przedmiotem są akcje, udziały w spółkach lub związkach, obligacje i inne papiery wartościowe).

Reasumując, kwalifikacja na gruncie przepisów ustawy o VAT czynności sprzedaży udziałów w spółce z o.o. jest uzależniona od opisanych wyżej okoliczności. Taka transakcja bowiem może być wyłączona z zakresu opodatkowania VAT albo zwolniona od podatku na podstawie zacytowanych przepisów prawnych.

Z uwagi na dokonaną wyżej klasyfikację czynności polegającej na zbyciu udziałów w spółce z o. o. powstaje wątpliwość, czy w związku z tą transakcją przysługuje podatnikowi prawo do odliczenia podatku naliczonego. Zgodnie z treścią art. 86 ust. 1 ustawy o VAT podatnik ma bowiem prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego w zakresie, w jakim nabywane towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. Tym samym podstawowym warunkiem uprawniającym do skorzystania z prawa do odliczenia podatku naliczonego jest istnienie związku między poniesionymi wydatkami a czynnością opodatkowaną. Niemniej jednak nie zawsze brak takiej konkretnej transakcji opodatkowanej musi prowadzić do utraty prawa do odliczenia VAT. W przypadku bowiem wydatków zaliczanych do tzw. kosztów ogólnych, wprawdzie nie istnieje bezpośredni związek pomiędzy zakupem tych towarów i usług a sprzedażą opodatkowaną, lecz w sytuacji gdy stanowią one element cenotwórczy produktów podatnika, pozostając w ten sposób w bezpośrednim związku z jego opodatkowaną działalnością gospodarczą - prawo do odliczenia z tytułu tych zakupów (wydatków) powinno przysługiwać podatnikowi w takim zakresie, w jakim ogólna działalność daje prawo do odliczenia VAT (vide: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 października 2010 r., sygn. akt I FSK 1834/09).

Podobne stanowisko zajął Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 26 maja 2005 r. w sprawie C-465/03 dotyczącym wprawdzie czynności polegającej na emisji akcji spółki, ale wydaje się, że można tezę tego wyroku odnieść także do zbycia udziałów w spółce. Trybunał uznał, że poniesione koszty świadczeń w ramach czynności emisji akcji stanowią część kosztów ogólnych, a w konsekwencji stanowią element cenotwórczy jej towarów. Świadczenia takie pozostają w istocie w bezpośrednim i ścisłym związku z działalnością gospodarczą podatnika, a tym samym podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia całego podatku naliczonego, pod warunkiem jednak iż wszystkie czynności dokonywane przez tę spółkę w ramach jej działalności gospodarczej są opodatkowane. Jeżeli bowiem podatnik dokonuje jednocześnie czynności, w których zakresie podatek podlega odliczeniu, jak i czynności, w których zakresie podatek nie podlega odliczeniu, jest on uprawniony do odliczenia tylko takiej części podatku VAT, jaka przypada na kwotę tych pierwszych czynności.

Warto też wskazać na interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 10 sierpnia 2011 r., nr IBPP2/443-654/11/WN, w której czytamy, że wydatki ponoszone w związku z publiczną emisją akcji należy uznać za czynności, które służą prowadzeniu działalności opodatkowanej. Występuje tu bowiem pośredni związek emisji akcji z prowadzoną działalnością spółki, gdyż pozyskane w drodze emisji środki finansowe służą intensyfikacji prowadzonej działalności gospodarczej, z której przychody są opodatkowane podatkiem od towarów i usług.

W świetle powyższego istnieje możliwość odliczenia podatku naliczonego z tytułu dokonanych zakupów związanych ze sprzedażą udziałów w spółce z o. o. (jako czynności zwolnionej lub wyłączonej z zakresu opodatkowania VAT). Niemniej jednak - zdaniem redakcji - to prawo przysługuje na zasadzie wyjątku (z uwagi na brak bezpośredniego związku z czynnością opodatkowaną) podatnikowi, który jest właścicielem zbywanych udziałów (w sytuacji, o której mowa w pytaniu spółce Y, a nie spółce X) przy uznaniu, że dokonane wydatki są zaliczane do kosztów ogólnych udziałowca spółki.

Natomiast, rozważając prawo do pomniejszenia podatku naliczonego (w związku z zakupami dotyczącymi sprzedaży udziałów) po stronie spółki, której udziały są zbywane, a która została zobowiązana przez spółkę, będącą właścicielem zbywanych udziałów, do przeprowadzenia sprzedaży, należy wziąć pod uwagę, czy istnieje związek pomiędzy czynnościami opodatkowanymi wykonywanymi przez spółkę X a poniesionymi wydatkami. Jeżeliby bowiem uznać, że spółka X wykonuje na rzecz spółki Y usługi pośrednictwa w zakresie sprzedaży udziałów, to taka usługa jest zwolniona od podatku. A jeżeli podatek naliczony jest związany z czynnościami zwolnionymi od podatku lub czynnościami niepodlegającymi temu podatkowi, to wówczas podatnik nie może skorzystać z uprawnienia do pomniejszenia podatku należnego o podatek naliczony. W konsekwencji - w ocenie redakcji - z uwagi na niespełnienie podstawowej przesłanki warunkującej prawo do odliczenia podatku naliczonego, jaką jest związek zakupów z czynnościami opodatkowanymi, spółce X nie przysługiwałoby prawo do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z faktur dokumentujących ww. wydatki poniesione w związku ze sprzedażą udziałów będących w posiadaniu spółki Y.