Posiadamy należności i zobowiązania z tytułu dostaw i usług, wyrażone w walucie obcej, od tego samego kontrahenta zagranicznego. Zgodnie z umową zamierzamy je skompensować. Jak rozliczyć tę kompensatę w księgach rachunkowych? Czy powstaną bilansowe i podatkowe różnice kursowe?
Jednostki na zasadzie swobody umów mają możliwość dokonywania kompensat umownych. Kompensaty takie nie są uregulowane przepisami prawa. Ich przeprowadzenie następuje na podstawie umowy zawartej między stronami. Jednostki same określają kwoty kompensat oraz dzień ich dokonania.
Natomiast zagadnienie kompensaty jednostronnej określa art. 498 K.c. Zgodnie z tym przepisem, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (por. art. 499 K.c.). Mimo że przepisy tego nie wymagają, dla celów dowodowych najlepiej złożyć takie oświadczenie w formie pisemnej w treści wpisując datę dokonania kompensaty, numery faktur podlegających kompensacie, kwoty kompensaty oraz kwoty należności lub zobowiązań pozostające do rozliczenia po kompensacie.
Niezależnie od sposobu dokonania potrącenia dochodzi do wzajemnego umorzenia wierzytelności. Jeśli wierzytelności te opiewają na tę samą kwotę, to podlegają umorzeniu w całości. Jeżeli zaś kwoty ich są różne, to umarzają się do wysokości wierzytelności niższej.
W księgach rachunkowych wzajemnych rozrachunków można dokonać, jeżeli jednostka złoży stosowne oświadczenie lub zawrze z kontrahentem umowę o kompensacie.
Ewidencja księgowa potrącenia własnej wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony
|
W sytuacji gdy potrącenie (kompensata) dotyczy rozrachunków wyrażonych w walutach obcych, przy jej rozliczeniu uwzględnia się przepisy art. 30 ust. 2 ustawy o rachunkowości. W myśl tych przepisów, wyrażone w walutach obcych operacje gospodarcze ujmuje się w księgach rachunkowych na dzień ich przeprowadzenia, odpowiednio po kursie:
1) faktycznie zastosowanym w tym dniu, wynikającym z charakteru operacji - w przypadku sprzedaży lub kupna walut oraz zapłaty należności lub zobowiązań;
2) średnim ogłoszonym dla danej waluty przez NBP z dnia poprzedzającego ten dzień - w przypadku zapłaty należności lub zobowiązań, jeżeli nie jest zasadne zastosowanie kursu, o którym mowa w pkt 1, a także w przypadku pozostałych operacji.
Kompensata jest formą rozliczenia bezgotówkowego. W tym przypadku nie dochodzi do przepływu środków pieniężnych między stronami ani do ruchu środków na rachunku bankowym. Nie jest więc możliwe przyjęcie kursu faktycznie zastosowanego. Dlatego w celu potrącenia wzajemnych rozrachunków (wyrażonych w walucie obcej) przyjmuje się średni kurs NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień kompensaty. Analogicznie, tak jak przy regulowaniu rozrachunków w formie zapłaty, różnice kursowe powstałe w wyniku kompensaty zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych. |
Należy ponadto pamiętać, że operacje gospodarcze wyrażone w walucie obcej, w świetle art. 23 ust. 3 ustawy o rachunkowości, ujmuje się w księgach rachunkowych w sposób umożliwiający ustalenie kwoty operacji w walucie polskiej i obcej.
Ewidencja księgowa różnic kursowych powstałych w wyniku kompensaty rozrachunków
|
Przykład
I. Założenia:
a) należność od kontrahenta "X" w wysokości: 15.000 EUR, wycenioną w dniu zarachowania po kursie: 4,10 zł/EUR, co daje: 61.500 zł,
b) zobowiązanie wobec kontrahenta "X" w wysokości: 12.000 EUR, wycenione po kursie: 4,30 zł/EUR, co daje: 51.600 zł.
II. Dekretacja:
Opis operacji | Kwota | Konto | |
Wn | Ma | ||
1. PK - kompensata wzajemnych rozrachunków: 12.000 EUR × 4,25 zł/EUR = | 51.000 zł | 21 | 20 |
2. PK - wyksięgowanie różnic kursowych: | |||
a) dodatnich - od należności: 12.000 EUR × (4,25 zł/EUR - 4,10 zł/EUR) = | 1.800 zł | 20 | 75-0 |
b) dodatnich - od zobowiązań: 12.000 EUR × (4,30 zł/EUR - 4,25 zł/EUR) = | 600 zł | 21 | 75-0 |
III. Księgowania:
Ewidencja do kont rozrachunkowych w walucie polskiej
Ewidencja do kont rozrachunkowych w walucie obcej
Kompensata wzajemnych należności i zobowiązań wyrażonych w walucie obcej uznawana jest za dokonanie zapłaty, które to powoduje powstanie podatkowych różnic kursowych. Jak bowiem wynika z art. 15a ust. 7 updop oraz art. 24c ust. 7 updof, za dzień zapłaty przez dłużnika zobowiązania wyrażonego w walucie obcej (będący zarazem u wierzyciela dniem "otrzymania" przychodu) uważa się dzień uregulowania zobowiązań w jakiejkolwiek formie, w tym w wyniku potrącenia wierzytelności. Zaś art. 15a ust. 1 updop oraz art. 24c ust. 1 updof stanowi, że różnice kursowe zwiększają odpowiednio przychody jako dodatnie różnice kursowe albo koszty uzyskania przychodów jako ujemne różnice kursowe.
Dodatnie różnice kursowe | Ujemne różnice kursowe | ||||||||
Dodatnie różnice kursowe powstają m.in., jeżeli wartość:
|
Ujemne różnice kursowe powstają m.in., jeżeli wartość:
|
Stosownie natomiast do treści art. 15a ust. 4 updop oraz art. 24c ust. 4 updof, przy obliczaniu różnic kursowych dotyczących należności i zobowiązań wyrażonych w walucie obcej uwzględnia się kursy faktycznie zastosowane w przypadku sprzedaży lub kupna walut obcych oraz otrzymania należności lub zapłaty zobowiązań. W pozostałych przypadkach, a także gdy do otrzymanych należności lub zapłaty zobowiązań nie jest możliwe uwzględnienie faktycznie zastosowanego kursu waluty w danym dniu, stosuje się kurs średni ogłaszany przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego ten dzień.
Cechą charakterystyczną kompensaty jest faktyczny brak rozliczenia gotówkowego (pieniężnego) między stronami. Wobec powyższego brak jest możliwości ustalenia takiego rozliczenia według kursu faktycznie zastosowanego. Tym samym dla celów ustalenia podatkowych różnic kursowych w przypadku kompensaty należności i zobowiązań wyrażonych w walutach obcych stosowany powinien być kurs średni NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień kompensaty.
|