Rodzaj umowy cywilnoprawnej na utrzymanie czystości pomieszczeń biurowych

1) Zamierzamy zatrudnić osobę do utrzymania czystości pomieszczeń biurowych na zasadach cywilnoprawnych. Czy możemy zawrzeć umowę zlecenia, czy też powinna to być umowa o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu?

Na utrzymanie czystości (sprzątanie) pomieszczeń biurowych powinno zawierać się umowę o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu. Sądy nie kwestionują jednak umów zlecenia.

Umowa zlecenia należy do umów o świadczenie usług, przez które rozumie się szeroką i różnorodną grupę umów zawieranych na podstawie przepisów ich dotyczących (umowy nazwane) lub tylko zasady swobody umów zapisanej w art. 353¹ K.c. (umowy nienazwane). To doktrynalna klasyfikacja z racji braku legalnej definicji umów o świadczenie usług (por. Kodeks cywilny. Komentarz, red. prof. dr hab. Mariusz Załucki, C.H. Beck 2023, kom. do art. 750, dalej zwany komentarzem Załuckiego, a także Kodeks cywilny. Tom III. Komentarz, red. prof. dr hab. Maciej Gutowski, C.H. Beck 2022, kom. do art. 750, dalej zwany komentarzem Gutowskiego). Pojęcie takich umów jest użyte wyłącznie w art. 750 K.c., obejmującym nigdzie nieuregulowane umowy o świadczenie usług, do których odpowiednio stosuje się przepisy o zleceniu. Odpowiednie stosowanie przepisów oznacza, że do umowy o świadczenie usług:

• stosuje się większość regulacji o zleceniu wprost (np. art. 735 K.c. o odpłatności umowy zlecenia i wysokości wynagrodzenia),
• niektóre przepisy stosuje się po modyfikacji (np. art. 746 § 1-2 K.c. dotyczący możliwości wypowiedzenia umowy zlecenia w każdym czasie),
• część przepisów pomija się (np. art. 734 § 2 K.c. o pełnomocnictwie dla zleceniobiorcy).

W wyborze jednego z wymienionych działań decyduje specyfika konkretnej nienazwanej umowy o świadczenie usług i ewentualne różnice pomiędzy stosunkiem prawnym powstałym na jej mocy a elementami kodeksowej umowy zlecenia (por. wyrok SA w Łodzi z 4 grudnia 2014 r., sygn. akt I ACa 1416/14 i wyrok SN z 20 lipca 2006 r., sygn. akt V CSK 115/06).

Powyższe powoduje, że powszechnie określa się "umową zlecenia" nie tylko umowy zawarte w warunkach wskazanych w art. 734-749 i art. 751 K.c., lecz także umowy o świadczenie usług podlegające pod art. 750 K.c. (dalej zwane umowami o świadczeniu usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu). Dzieje się tak, mimo że obydwie umowy - przy wielu podobieństwach - różnią się między sobą, co przedstawia poniższa tabela.

Różnice między umową zlecenia a umową o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu:

Z orzecznictwa wynika, że utrzymanie porządku (sprzątanie) jest przedmiotem:

• umów o świadczenie usług zawieranych z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą (por. postanowienie SN z 16 listopada 2022 r., sygn. akt II USK 67/22) albo osobami fizycznymi (por. postanowienie SN z 10 marca 2020 r., sygn. akt I UK 70/19, wyrok SR w Bydgoszczy z 14 grudnia 2017 r., sygn. akt VII P 441/17, wyrok SO w Zielonej Górze z 23 stycznia 2014 r., sygn. akt IV U 197/13), a także
• umów zlecenia (por. wyrok SA w Poznaniu z 8 marca 2022 r., sygn. akt III AUa 1222/20, wyrok SA w Warszawie z 20 lipca 2022 r., sygn. akt III AUa 544/19, wyrok WSA w Gdańsku z 24 maja 2017 r., sygn. akt I SA/Gd 158/17).

Sądy nie korygują tej praktyki. W części swoich rozstrzygnięć wskazują, że proste czynności, takie jak sprzątanie pomieszczeń, z uwagi na swoją specyfikę, mogą być wykonywane, i w praktyce zwykle tak to się odbywa, w ramach umowy zlecenia (por. postanowienie SN z 7 czerwca 2022 r., sygn. akt II USK 541/21, wyrok SA w Szczecinie z 23 lutego 2022 r., sygn. akt III AUa 449/21). W innych natomiast traktują je jako usługi, które powinny być przedmiotem umów o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu (por. wyrok SO w Łodzi z 20 października 2020 r., sygn. akt III Ca 1770/19, wyrok SA w Szczecinie z 15 maja 2018 r., sygn. akt III AUa 473/17). Pod względem "czystości" prawnej ten drugi kierunek interpretacyjny jest prawidłowy. Jednak nie można odebrać słuszności utrzymywania umów zlecenia na sprzątanie, gdy są zgodne z zamiarem ich stron i celem tych umów, nie są sprzeczne z prawem ani nie mają na celu jego obejścia, a także są zgodne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1-2 i art. 65 § 2 K.c.).

Wspomnijmy, że judykatura konsekwentnie odrzuca możliwość zawierania umów o dzieło na sprzątanie.

2) Czy nazwanie umowy o świadczenie usług, o której mowa w pytaniu 1, umową zlecenia jest błędem i oznacza jej nieważność?

Nie, ocena charakteru umowy nie zależy od jej nazwy, ale od rzeczywistej treści oraz celu i zgodnego zamiaru stron (art. 65 § 2 K.c.). Jak orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku z 30 listopada 2022 r. (sygn. akt II GSK 1140/19): "(...) Wolę stron umowy należy (...) tak tłumaczyć, jak tego wymagają okoliczności, w których złożone zostały oświadczenia woli, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje (art. 65 § 1 K.c.), przy czym nie może ona zmieniać ustawy, co wprost wynika z art. 58 § 1 K.c. (...)". W procesie weryfikacyjnym bierze się pod uwagę również okoliczności wykonywania umowy. O jego wyniku decydują zatem cechy charakterystyczne odróżniające zawartą i realizowaną umowę od innych umów cywilnoprawnych, nawet wbrew jej nazwie.

Nieważność umowy ma miejsce tylko wtedy, gdy zostanie zawarta wbrew przepisom prawa lub w celu ich obejścia albo jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1-2 K.c.). Taki skutek nie występuje w przypadku nazwania umową zlecenia umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu. Obydwie umowy wykazują wiele podobieństw i zaledwie kilka różnic (patrz tabela w odpowiedzi na pytanie 1) oraz podlegają oskładkowaniu.

3) Czy wobec umów o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu obowiązuje minimalna stawka godzinowa?

Tak, umowa o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu, nie korzysta ze zwolnienia w tym zakresie.

Minimalna stawka godzinowa obowiązuje w przypadku umów zlecenia (art. 734 K.c.) i umów o świadczenie usług objętych art. 750 K.c. (art. 8a ust. 1 ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, Dz. U. z 2020 r. poz. 2207, dalej zwana ustawą).

Ustawowe minimum nie musi być przestrzegane jedynie w przypadkach wymienionych w art. 8d ustawy, tj. gdy dotyczy m.in. umów:

• w przypadku których o miejscu i czasie wykonania zlecenia/świadczenia usługi decyduje zleceniobiorca/świadczeniobiorca i przysługuje mu wyłącznie wynagrodzenie prowizyjne,
• z zakresu usług opiekuńczych i bytowych realizowanych poprzez prowadzenie rodzinnego domu pomocy na podstawie art. 52 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 901),
• w przedmiocie usług polegających na sprawowaniu opieki nad grupą osób lub osobami podczas wypoczynków lub wycieczek - jeżeli ze względu na charakter sprawowanej opieki usługi są świadczone nieprzerwanie przez okres dłuższy niż 1 doba.

W okolicznościach niewymienionych wśród wyjątków świadczeniobiorca musi otrzymać za każdą godzinę zrealizowanej usługi co najmniej minimalną stawkę godzinową.