Pracownik złożył do właściwego terytorialnie urzędu gminy wniosek o wydanie zaświadczenia o pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w charakterze domownika w celu przedłożenia go pracodawcy. Urząd gminy stwierdził, że w części wskazanych okresów ujętych we wniosku był on zarejestrowany w urzędzie pracy jako bezrobotny, co zdaniem urzędu było równoznaczne z niewykonywaniem innej pracy. Czy faktycznie okoliczność ta wyklucza zaliczenie do stażu pracy wykonywanie pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w charakterze domownika? Nadmieniamy, że osoba ta przez cały ten czas zamieszkiwała na terenie gospodarstwa rolnego rodziców.
Z możliwości wliczenia do stażu pracy okresu pracy w gospodarstwie rolnym można skorzystać tylko wówczas, gdy przepisy prawa lub postanowienia układu zbiorowego pracy albo porozumienia w sprawie zakładowego systemu wynagradzania przewidują wliczanie do niego okresów zatrudnienia w innych zakładach pracy. Tak wynika ze wstępu do wyliczenia w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym (Dz. U. nr 54, poz. 310), dalej ustawy. W takiej sytuacji do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownika wynikające ze stosunku pracy, mogą być wliczone:
Domownikiem, zgodnie z art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2025 r. poz. 197), jest osoba bliska rolnikowi, która:
Przy dokonywaniu analizy poszczególnych warunków jakie musi spełnić dana osoba, aby mogła zostać uznana za domownika, pomocne może być orzecznictwo sądowe dotyczące tego zagadnienia. Przyjęto w nim, że osoby bliskie rolnikowi, to osoby powiązane z rolnikiem więzami rodzinnymi, jak również osoby związane z rolnikiem więzami o charakterze emocjonalnym, pozostające w faktycznym związku, np. w konkubinacie (por. postanowienie SN z 5 marca 2023 r., sygn. akt I USK 155/22). Sądy Administracyjne wielokrotnie wypowiadały się natomiast jak należy rozumieć wykonywanie stałej pracy (por. wyroki NSA m.in. z 5 grudnia 2019 r., sygn. akt I OSK 548/18, z 27 października 2020 r., sygn. akt I OSK 2040/18, z 8 lutego 2017 r., sygn. akt I OSK 1893/15). Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku z 8 marca 2018 r. (sygn. akt I OSK 996/16): "(...) Aby (...) zaliczyć (...) do wysługi lat, uwzględnianej przy ustalaniu wzrostu uposażenia zasadniczego (...) okresy pracy w gospodarstwie rolnym matki, należało ustalić, czy w podanych okresach wnioskodawczyni miała ukończone 16 lat, pozostawała z rolnikiem w gospodarstwie domowym lub zamieszkiwała na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie oraz stale pracowała w tym gospodarstwie, nie będąc związaną z rolnikiem stosunkiem pracy. Innych przesłanek niż wyżej wymienione, skarżąca spełniać nie musiała, bowiem nie wymienia ich przepis art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r., jak i przepis art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. definiujące pojęcie »domownika«. (...)".
Zwracamy uwagę! Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego odczytanie treści pojęcia domownika wyłącznie w odniesieniu do przesłanek wymiennych w art. 1 ustawy pozwala na: "(...) sformułowanie tezy o braku innych wymogów, w szczególności podlegania ubezpieczeniu społecznemu, czy też konieczności uiszczania składek z tytułu podlegania ubezpieczeniu społecznemu. Taki jest rezultat wykładni językowej przepisu art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy w związku z art. 6 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przepis art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy nie odwołuje się do podlegania domownika ubezpieczeniu społecznemu. Chodzi tylko o pracę w charakterze domownika. (...)" (por. wyrok z 22 maja 2014 r., sygn. akt I OSK 1234/13). W odpowiedzi na pytanie czy zarejestrowanie danej osoby w charakterze bezrobotnego uniemożliwia uznanie, że wykonywała ona pracę w charakterze domownika, warto zwrócić uwagę na dwa orzeczenia. Wojewódzki Sąd Administracyjny Gliwicach w uzasadnieniu wyroku z 22 lutego 2017 r. (sygn. akt IV SA/Gl 731/16) stwierdził, że: "(...) nie stanowi także wystarczającego argumentu wykluczającego skarżącego z kręgu osób mogących skutecznie ubiegać się o zaliczenie okresu pracy w gospodarstwie rolnym jego zarejestrowanie się jako bezrobotny czy też podejmowanie starań w kierunku podjęcia innej pracy. Istotne jest bowiem, czy w okresach, o których mowa we wniosku, można skarżącemu przypisać gotowość do świadczenia pracy na rzecz gospodarstwa jego dziadka w wymiarze czasu stosownym do zakładanego przez właściciela gospodarstwa prawidłowego jego funkcjonowania, zgodnie z jego strukturą, przy uwzględnieniu jego obszaru, liczby pracujących w nim osób oraz używanego sprzętu rolniczego. (...)". Również w uzasadnieniu wyroku z 20 marca 2013 r. (sygn. akt II SA/Wa 138/13) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie podkreślił, że: "(...) Fakt rejestracji w charakterze bezrobotnego oraz uczęszczanie na kurs doskonalenia zawodowego nie uniemożliwiały skarżącemu pracy w prowadzonym przez rodziców gospodarstwie rolnym. Jak już wspomniano wcześniej, pojęcia »stałej pracy« nie należy utożsamiać z koniecznością ciągłego jej wykonywania i nie zawsze praca ta musi polegać na nieustannym podejmowaniu czynności rolniczych. Zatem sam fakt pobierania przez skarżącego nauki, a następnie posiadanie statusu osoby bezrobotnej, przy jednoczesnym wykonywaniu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, nie może stanowić przeszkody do uznania go za domownika, w rozumieniu ustawowych przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników (...)". Potwierdzenie powyższego można także znaleźć w uzasadnieniu powołanego wcześniej wyroku NSA z 22 maja 2014 r.
Przepis art. 3 ustawy przewiduje szczególną procedurę potwierdzania okresów pracy w gospodarstwie rolnym. Zgodnie z jego ust. 1, na wniosek osoby zainteresowanej, właściwy urząd gminy jest obowiązany stwierdzić okresy jej pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym, wydając stosowne zaświadczenie w celu przedłożenia w zakładzie pracy.
Ustawa nie zawiera przepisu, który określa tryb wydawania zaświadczeń, zatem zastosowanie mają w tym przypadku przepisy Działu VII Kodeksu postępowania administracyjnego. Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku z 30 kwietnia 2020 r. (sygn. akt I OSK 1141/19) stwierdził, że zaświadczenie wydawane przez gminę jest: "(...) wyłącznie przejawem wiedzy, nie zaś woli organu administracji i jako czynność faktyczna nie wywołuje skutków prawnych. Ze swojej istoty zaświadczenie ma potwierdzać istnienie określonych faktów lub stanu prawnego, które organ jest w stanie stwierdzić wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji. Postępowanie wyjaśniające, o którym mowa w art. 218 § 2 K.p.a., spełnia jedynie rolę pomocniczą i nie można go utożsamiać z postępowaniem dowodowym, o którym mowa w Dziale II K.p.a., kiedy to organ przed wydaniem decyzji ma obowiązek dokładnego ustalenia stanu faktycznego na podstawie oceny przeprowadzonych dowodów. W przedmiotowym postępowaniu nie dokonuje się ustaleń i ocen tak, jak w postępowaniu jurysdykcyjnym. Dlatego zaświadczenie nie może rozstrzygać o żadnych prawach i obowiązkach oraz nie może tworzyć nowej sytuacji prawnej. Potwierdza ono stan ustalony, jest wyłącznie przejawem tego, co zawarte jest w źródłach, na których bazuje organ wydający zaświadczenie (...). Przedmiotem tego postępowania jest badanie, czy w ewidencji, rejestrach są dane, które mogą być podstawą wystawienia zaświadczenia (...). Postępowanie wyjaśniające nie może prowadzić do dokonywania jakichkolwiek ocen, w tym ocen prawnych odnośnie informacji będących w dyspozycji organu. (...)".
Należy podkreślić, że jeśli urząd gminy nie dysponuje dokumentami uzasadniającymi wydanie zaświadczenia o pracy zainteresowanej osoby w indywidualnym gospodarstwie rolnym (o czym powinien zawiadomić ją na piśmie), to wówczas okresy tej pracy mogą być udowodnione zeznaniami co najmniej dwóch świadków zamieszkujących w tym czasie na terenie, na którym jest położone to gospodarstwo rolne (art. 3 ust. 2 i 3 ustawy). Udowodnienie okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym zeznaniami co najmniej dwóch świadków może nastąpić wyłącznie w postępowaniu prowadzonym przez pracodawcę zainteresowanego, a nie w postępowaniu o wydaniu zaświadczenia w trybie art. 218 § 2 K.p.a. (por. uzasadnienie wyroku NSA z 19 lutego 2015 r., sygn. akt I OSK 1773/13).
Pracodawca może wliczyć pracownikowi okresy pracy w gospodarstwie rolnym po udowodnieniu przez pracownika, że spełnił on wymienione w art. 1 ustawy warunki. Ostateczna decyzja w kwestii uznania przedstawionych dowodów należy do pracodawcy. Decyzję pracodawcy pracownik może zaskarżyć do sądu pracy.
| ||||||||||||
|
||||||||||||
