Co zrobić, gdy dłużnik ukrywa majątek?

Prawdziwą plagą towarzyszącą dochodzeniu należności w Polsce jest ukrywanie majątków przez dłużników, które uniemożliwia wierzycielom, nawet tym posiadającym tytuł wykonawczy i kierującym sprawę do komornika, odzyskanie swojej należności. Chociaż nie ma idealnego sposobu na dłużników ukrywających majątek, to wierzyciele powinni mieć świadomość przysługujących im uprawnień.

O tym, że dłużnik ukrywa majątek lub wyzbył się go, wierzyciel najczęściej dowiaduje się na etapie postępowania egzekucyjnego. Wynika to z faktu, że dopiero w momencie gdy komornik przystąpi do egzekucji i rozpocznie poszukiwanie majątku dłużnika, wierzyciel może uzyskać informację o braku przedmiotów nadających się do egzekucji. W ramach poszukiwania majątku komornik dokonuje np. sprawdzenia kont bankowych dłużnika w systemie OGNIVO, sprawdza ewidencję gruntów w poszukiwaniu nieruchomości będących jego własnością, wysyła zapytanie do CEPiK w celu ustalenia pojazdów będących własnością dłużnika. W praktyce często jednak zdarza się, iż dłużnik niezależnie od tego, czy jest osobą fizyczną, czy prawną formalnie nie posiada żadnego majątku będącego jego własnością, a poszukiwania majątku prowadzone przez komornika nie dają rezultatu. W takiej sytuacji komornik pozostaje bezradny i zwraca się do wierzyciela o wskazanie majątku dłużnika, z którego ma być prowadzona egzekucja.

Wyjawienie majątku

Wobec nieskuteczności egzekucji wierzyciel może np. wnieść do komornika o jej zawieszenie, a jednocześnie wystąpić do sądu z wnioskiem o wyjawienie majątku dłużnika. Podstawą prawną takiego działania są art. 913 i następne Kodeksu postępowania cywilnego. Wniosek o wyjawienie majątku dłużnika wierzyciel może złożyć, gdy zajęty w egzekucji majątek dłużnika nie rokuje zaspokojenia egzekwowanych należności lub jeżeli wierzyciel wykaże, że na skutek prowadzonej egzekucji nie uzyskał w pełni zaspokojenia swej należności. Możliwość żądania wyjawienia majątku dłużnika może mieć miejsce także jeszcze przed wszczęciem egzekucji pod warunkiem, że wierzyciel:

• uprawdopodobni, iż nie uzyska zaspokojenia w pełni swojej należności ze znanego mu majątku albo z przypadających dłużnikowi bieżących świadczeń periodycznych za okres sześciu miesięcy lub
   
• po uzyskaniu tytułu wykonawczego wezwał dłużnika do zapłaty stwierdzonej nim należności listem poleconym za potwierdzeniem odbioru, a dłużnik nie spełnił świadczenia w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania do zapłaty.

Wniosek o wyjawienie majątku składa się do sądu właściwego dla siedziby dłużnika. Należy dołączyć do niego odpisy dokumentów potwierdzających jego zasadność, np. pisma komornika, czy protokoły zajęcia mienia dłużnika, a także opłatę od wniosku w wysokości 40 zł.

Przymusowość wyjawienia

W przypadku spełnienia przesłanek do wyjawienia majątku dłużnika i wydania przez sąd postanowienia o wyjawieniu majątku dłużnika nie ma on możliwości uchylenia się od jego skutków. Dłużnik ma bowiem obowiązek sporządzić na formularzu pisemny wykaz majątku, ponadto musi się stawić w sądzie i odpowiadać na pytania sądu i wierzyciela dotyczące tego majątku. Co więcej, dłużnik zobowiązany jest do złożenia przyrzeczenia co do prawdziwości i zupełności złożonego wykazu pod groźbą odpowiedzialności karnej. W razie niestawiennictwa dłużnika lub odmowy udzielenia odpowiedzi na pytania, sąd może skazać go na grzywnę lub nakazać przymusowe doprowadzenie oraz może zastosować areszt nieprzekraczający miesiąca.

Pomimo przymusowości instytucji wyjawienia majątku dłużnika i możliwych do zastosowania środków represji większość dłużników konsekwentnie wskazuje, iż nie posiada majątku będącego ich własnością. Wierzyciele korzystając z możliwości zadawania pytań dłużnikowi mogą jednak wypytać go o składniki majątku, których wyzbył się (niezależnie od rodzaju umowy) w ostatnich pięciu latach. Zwłaszcza, jeżeli wierzyciel wie, że dłużnik był właścicielem nieruchomości, w której prowadził działalność gospodarczą lub np. mieszkania. Część dłużników ujawnia w ten sposób informacje, które wierzyciel może zastosować do wystąpienia z tzw. skargą pauliańską na podstawie art. 527 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.), skutkującą uznaniem czynności prawnej za bezskuteczną wobec wierzyciela. Powodzenie skargi pauliańskiej daje wierzycielowi możliwość skierowania egzekucji do składników majątku, których dłużnik pozbył się z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli.

Odpowiedzialność karna

Dłużnicy często świadomie nie wskazują swojego majątku i ukrywają go pozostając w przekonaniu, iż są bezkarni. Wierzyciel ma jednak możliwość sięgnięcia do instytucji prawa karnego. W art. 300-302 Kodeksu karnego (Dz. U. z 1997 r. nr 88, poz. 553 ze zm.) określone są bowiem przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, typowe dla relacji dłużnik-wierzyciel. Przestępstwa te dotyczą: ukrywania lub pozornego obciążania majątku w razie grożącej niewypłacalności lub upadłości dłużnika (art. 300 K.k.), tworzenia nowej jednostki gospodarczej i przenoszenia na nią majątku dłużnika w celu udaremnienia lub ograniczenia zaspokojenia wierzycieli (art. 301 K.k.), spłacania lub zabezpieczania tylko niektórych z wierzycieli przy jednoczesnym działaniu na szkodę pozostałych wierzycieli (art. 302 K.k.). Wszystkie wskazane przestępstwa zagrożone są karą pozbawienia wolności, dlatego znajomość tych przepisów przez wierzyciela może skłonić dłużnika do dobrowolnej zapłaty.

Rejestr dłużników

Kolejnym dotkliwym skutkiem przeprowadzenia przez sąd postępowania o wyjawienie majątku dłużnika jest wpisanie go do rejestru dłużników niewypłacalnych prowadzonego w ramach Krajowego Rejestru Sądowego. Wpis następuje z urzędu wobec każdego dłużnika zobowiązanego do wyjawienia majątku, ulega on wykreśleniu po upływie 10 lat od jego dokonania i praktycznie uniemożliwia dłużnikowi zaciągnięcie jakichkolwiek zobowiązań. Rejestr dłużników niewypłacalnych w ramach KRS jest instytucją odrębną od rejestrów prowadzonych przez Biura Informacji Gospodarczych.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.)