Wymóg niekaralności dla reprezentantów spółek

Wymóg niekaralności dotyczy głównie funkcjonariuszy spółek kapitałowych. Prawomocne skazanie za określone w przepisach K.s.h. przestępstwa wyklucza daną osobę z możliwości pełnienia funkcji. Poza tym zakaz pełnienia funkcji może być orzeczony jako środek karny.

Ograniczenia z K.s.h.

Przepisy Kodeksu spółek handlowych regulują tzw. wymóg niekaralności. Zgodnie z nim nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem albo prokurentem spółki kapitałowej osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w art. 18 § 2 K.s.h. (Dz. U. z 2024 r. poz. 18). Regulacja ta, poza funkcjonariuszami spółek kapitałowych, dotyczy także członków organów spółek osobowych wymienionych w art. 18 § 5 K.s.h., tj. członków zarządu spółki partnerskiej oraz członków rady nadzorczej spółki komandytowo-akcyjnej. Omawiany wymóg niekaralności nie odnosi się do prokurentów spółek osobowych, tj. spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej.

Od 13 października 2022 r. w art. 18 § 2 K.s.h. wskazane są przestępstwa wymienione w:

• art. 587-587² K.s.h.,
• art. 590-591 K.s.h.,
• art. 228-231 Kodeksu karnego (Dz. U. z 2025 r. poz. 383); wskazane przestępstwa z Kodeksu karnego określane są jako: sprzedajność pełniącego funkcję publiczną, przekupstwo, płatna protekcja i nadużycie uprawnień przez funkcjonariusza,
• rozdziałach XXXIII-XXXVII Kodeksu karnego; rozdziały te regulują przestępstwa przeciwko ochronie informacji, wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym oraz obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi.

Tylko prawomocne skazanie

Sam status oskarżonego w sprawie o wskazane przestępstwa nie wypływa na możliwość pełnienia funkcji w spółce. Dopiero prawomocne skazanie za któreś z tych przestępstw wyłącza skuteczne powołanie osoby objętej zakazem do pełnienia funkcji w organie spółki, ewentualnie likwidatora czy prokurenta. Jeśli natomiast wyrok za popełnione przestępstwo wymienione w art. 18 § 2 K.s.h. uprawomocni się w trakcie wykonywania omawianych funkcji, wówczas stanowi podstawę utraty zdolności do dalszego wykonywania tych funkcji z chwilą uprawomocnienia się wyroku i skutek ten następuje z mocy prawa, czyli bez orzekania o tym zakazie w wyroku skazującym sprawcę. Oznacza to, że z dniem uprawomocnienia się wyroku mandat już pełniony wygasa.

Zakaz jest ograniczony czasowo

Zakaz pełnienia funkcji w związku z prawomocnym skazaniem za przestępstwa wymienione w art. 18 § 2 K.s.h. ustaje z upływem 5. roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania. Zatarcie skazania może następować szybciej w przypadku orzeczenia łagodniejszych kar (np. z upływem 3 lat bądź roku m.in. od wykonania lub darowania kary - por. art. 107 § 4 i § 4a K.k.).

W terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku skazany może złożyć wniosek do sądu, który wydał wyrok, o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji w spółce handlowej lub o skrócenie czasu obowiązywania zakazu. Nie dotyczy to przestępstw popełnionych umyślnie. Sąd rozstrzyga o wniosku, wydając postanowienie.

Inne przestępstwa

W przypadku gdy funkcjonariusz spółki czy kandydat na dane stanowisko ma proces karny o inne przestępstwo niż to wymienione w art. 18 § 2 K.s.h., nie oznacza to, że prawomocne skazanie nie wpłynie na możliwość pełnienia funkcji. Kodeks karny w katalogu środków karnych wymienia bowiem m.in.:

• zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej (art. 39 pkt 2 K.k.),
• zakaz zajmowania stanowiska lub wykonywania zawodu lub pracy w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego, a także w spółkach prawa handlowego, w których Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego posiadają bezpośrednio lub pośrednio przez inne podmioty co najmniej 10% akcji lub udziałów (art. 39 pkt 2aa K.k.).

Sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu (tj. ten wymieniony w art. 39 pkt 2 K.k.), jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem (art. 41 § 1 K.k.). Zakaz ten orzekany jest w latach, od roku do 15 lat. Obowiązuje on od uprawomocnienia się orzeczenia. Przy tym okres, na który orzeczono zakaz, nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo (art. 43 K.k.). Zakres przedmiotowy zakazu może być różny, w zależności od decyzji sądu. Może on np. orzec zakaz zajmowania stanowisk prezesa i członka zarządu oraz prokurenta w spółkach prawa handlowego na okres 5 lat.

Warunki orzekania zakazu zajmowania stanowiska lub wykonywania zawodu lub pracy w organach w spółkach prawa handlowego, w których SP lub JST posiadają bezpośrednio lub pośrednio przez inne podmioty co najmniej 10% akcji lub udziałów, regulują art. 41 § 1aa-1b i art. 43 K.k.

Może zdarzyć się też tak, że prawomocny wyrok wywoła skutki zgodnie art. 18 § 2-3 K.s.h. i jednocześnie sąd karny orzeknie o zakazie z Kodeksu karnego. Taką możliwość potwierdził Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 16 stycznia 2020 r., sygn. akt II AKa 252/19. Sąd ten wskazał na różnice pomiędzy wymogiem niekaralności z art. 18 § 2 K.s.h. a środkiem karnym, o którym mowa w art. 41 § 1 K.k. Podkreślił on, że charakter obu instytucji jest odmienny. Sąd ten potwierdził, że skutki opisane w art. 18 § 2 K.s.h. powstają samoistnie i automatycznie (ex lege) w wyniku wydania wyroku skazującego, a ich charakter jest autonomiczny względem treści i skutków zawartych w tym wyroku, rozstrzygnięć o karach i środkach karnych. Środek z art. 18 § 2 K.s.h. nie posiada charakteru środka karnego, o którym mowa w art. 41 § 1 K.k., a tym samym powinien być stosowany, i nie jest podwójnym ukaraniem sprawcy za ten sam czyn.