Fundacje rodzinne nowym sposobem na sukcesję firm

Trwają prace legislacyjne nad projektem ustawy o fundacji rodzinnej. Regulacje te mają rozwiązać problem sukcesji firm rodzinnych. Zgodnie z proponowanymi rozwiązaniami prawnymi fundacje te mają mieć osobowość prawną i działać przez swoje organy. Jednak cel ich utworzenia sprawia, że w przypadku fundacji rodzinnej będą to podmioty cechujące się wieloma odrębnościami od innych osób prawnych, w szczególności spółek.

Aktualne rozwiązania prawne

W obecnym stanie prawnym istnieją ograniczone możliwości przekazania stworzonego biznesu następnym pokoleniom. Można skorzystać w szczególności z rozwiązań zawartych w przepisach Kodeksu cywilnego czy Kodeksu spółek handlowych. Polskie prawo koncentruje się aktualnie na ochronie jednostkowych interesów spadkobierców lub wspólników spółek. Te rozwiązania zaś, wynikające odpowiednio z przepisów prawa spadkowego i rodzinnego czy prawa spółek, nie zapewniają stabilności w prowadzeniu biznesu zgodnie z wolą założyciela firmy. Nie pozwalają uniknąć scenariusza, że spadkobiercy jedynie podzielą się odziedziczonym majątkiem.

Aby uniknąć takich problemów czy przenoszenia majątku poza granice RP (np. do zagranicznych fundacji lub trustów), opracowano projekt ustawy o fundacji rodzinnej regulujący m.in. tworzenie i funkcjonowanie fundacji rodzinnej. Ma być to podmiot posiadający majątek, który nie dzieli się na udziały. Cele, jakie ma spełniać, polegają na zarządzaniu posiadanym majątkiem i zapewnieniu jego ochrony, a także spełnieniu świadczeń na rzecz wskazanego przez fundatora beneficjenta.

Co istotne, fundacja rodzinna według projektu nie będzie mogła wykonywać działalności gospodarczej w rozumieniu art. 3 ustawy - Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2021 r. poz. 162).

Fundacja z wpisem do KRS

Do utworzenia fundacji rodzinnej ma być wymagane:

• złożenie oświadczenia fundatora o utworzeniu fundacji rodzinnej i ustalenie statutu,
• ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę albo statut,
• wniesienie przez fundatora mienia przeznaczonego na realizację celów fundacji, którego wartość wynosi co najmniej 100.000 zł,
• wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.

Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo otwarcia testamentu z mocy przepisów powstawać ma fundacja rodzinna w organizacji. Od tej chwili na zgłoszenie fundacji rodzinnej do KRS ma być 6 miesięcy. Jeśli w tym terminie nie zostanie ona zgłoszona do sądu rejestrowego albo jeżeli postanowienie sądu odmawiające zarejestrowania stanie się prawomocne, fundacja rodzinna w organizacji ulegnie rozwiązaniu. Zasady działania czy rozwiązania fundacji rodzinnej w organizacji przyjęte w projekcie są analogiczne do tych, jakie mają zastosowanie w przypadku spółki z o.o. w organizacji (por. art. 169-170 K.s.h. - Dz. U. z 2020 r. poz. 1526).

Fundacja rodzinna podlegać ma wpisowi do nowego rejestru KRS, tj. rejestru fundacji rodzinnych. Z chwilą wpisu do KRS fundacja ma nabywać osobowość prawną. Będzie ona działać przez swoje organy. Zarząd ma prowadzić sprawy fundacji rodzinnej i reprezentować ją na zewnątrz. Fundator będzie mógł w statucie ustanowić radę protektorów (organ nadzorczy). Ma być to obowiązkowe, gdy liczba beneficjentów przekraczać będzie 25 osób. Natomiast zgromadzenie beneficjentów tworzyć mają beneficjenci, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestniczenia w nim.

Kto będzie fundatorem?

Fundatorem będzie mogła być wyłączenie osoba fizyczna (osoby fizyczne) z pełną zdolnością do czynności prawnych.

Fundację rodzinną utworzyć będzie można na podstawie oświadczenia fundatora w akcie założycielskim (1 lub więcej fundatorów) albo w testamencie (tylko 1 fundator). Konieczne ma być zachowanie formy aktu notarialnego dla tych czynności.

Podstawowe zasady działalności fundacji rodzinnej będzie określał statut ustalony przez fundatora. W statucie będzie można zamieścić postanowienia, zgodnie z którymi fundatorem fundacji rodzinnej może stać się współmałżonek fundatora lub jego zstępny (m.in. dziecko), który w chwili otwarcia spadku był współwłaścicielem mienia wnoszonego na podstawie testamentu do fundacji rodzinnej.

Z kolei beneficjentem, tj. osobą, która uzyska uprawnienie do świadczeń od fundacji rodzinnej, będzie mogła być osoba fizyczna oraz organizacja pożytku publicznego. Fundator będzie mógł w każdym czasie dokonać zmian w zakresie beneficjentów i przysługujących im świadczeń lub mienia po likwidacji fundacji rodzinnej.

Ostateczny kształt jeszcze nieznany

W projekcie ustawy o fundacji rodzinnej uregulowano także modyfikacje w obszarze prawa spadkowego oraz skutki podatkowe związane z założeniem czy funkcjonowaniem fundacji rodzinnych. Zmiany przewidziano w szczególności w ustawie o podatku od spadków i darowizn, ustawie o pdop czy ustawie o pdof. W przypadku pierwszej z nich projektowane rozwiązania oparte są na założeniu, że w opodatkowaniu nabycia świadczeń fundacji rodzinnych należy respektować zasadę nieopodatkowania nabycia przez członków rodziny fundatora najbliżej z nim spokrewnionych. Fundacja rodzinna (fundacja rodzinna w organizacji) ma być podatnikiem CIT. Na tym etapie prac podkreślane jest, że rozwiązania prawne w kwestiach podatkowych mogą ewaluować. Ostateczny kształt tych regulacji może w praktyce przesądzić o tym, czy będzie to narzędzie, z którego chętnie korzystać będą założyciele biznesów rodzinnych. Według obecnej wersji projektu regulacje te mają wejść w życie z dniem 1 stycznia 2022 r. Projekt jest na etapie rządowych prac legislacyjnych (nr RCL UD172, stan na dzień oddania GP do druku).