Wspólnicy spółki jawnej ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania solidarnie wraz ze spółką. Jeśli majątek spółki nie wystarcza na zaspokojenie zobowiązań, wspólnicy powinni je wykonać kosztem własnego majątku. Następnie mogą się rozliczać pomiędzy sobą. Jedną z zasad tych rozliczeń sprecyzował ostatnio Sąd Najwyższy.
Rozpatrywane przez Sąd Najwyższy zagadnienie dotyczyło kosztów procesu i postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko wspólnikowi spółki jawnej z tytułu zobowiązań zaciągniętych przez spółkę. SN rozstrzygał czy wspólnik, który wykonał zobowiązanie, może dochodzić tytułem regresu od pozostałych wspólników również wspomnianych kosztów.
Za dług spółki odpowiadają wspólnicy
Spółka jawna posiada tzw. zdolność prawną. Dlatego też zaciąga zobowiązania w imieniu własnym, a nie w imieniu swych wspólników. W związku z tym w stosunku zobowiązaniowym to właśnie spółka występuje po stronie długu. Regulacje zawarte w Kodeksie spółek handlowych przewidują, że choć na skutek czynności spółki jej wspólnicy nie zaciągają zobowiązań, to ponoszą odpowiedzialność za ich wykonanie. Solidarność to podstawowa cecha odpowiedzialności wspólników spółki jawnej. Z art. 22 § 2 Kodeksu spółek handlowych wynika, że za zobowiązania spółki jawnej odpowiedzialność solidarną ponosi ona sama oraz jej wspólnicy. Oznacza to, że każdy ze wspólników jest zobowiązany wobec wierzyciela do spełnienia całego świadczenia, tak jakby był jedynym dłużnikiem. Z kolei wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich wspólników łącznie, od kilku z nich lub każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregoś z nich zwalnia pozostałych. Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani (art. 366 Kodeksu cywilnego).
Pozew przeciwko wspólnikom
Ponieważ spółka i jej wspólnicy ponoszą solidarną odpowiedzialność, to wierzyciel dochodząc należności może wnieść pozew przeciwko wszystkim tym podmiotom, jednemu lub niektórym z nich. Jeśli powództwo zostanie uwzględnione, to prócz dochodzonej należności od pozwanych zostaną solidarnie zasądzone również koszty procesu.
Nie oznacza to jednak, że sprawa będzie mogła być skierowana do komornika od razu przeciwko wszystkim dłużnikom solidarnym. Odpowiedzialność wspólnika spółki jawnej ma bowiem charakter subsydiarny. Oznacza to, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 § 1 K.s.h.). Ograniczenie to znajduje zastosowanie dopiero na etapie postępowania egzekucyjnego, tj. po uprawomocnieniu się nakazu zapłaty albo wyroku. Realizowane jest przy nadawaniu przez sąd klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikom. Wówczas sąd bada czy wierzyciel należycie wykazał, że egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, bądź też, że jest oczywiste, iż egzekucja ta byłaby bezskuteczna (art. 7781 Kodeksu postępowania cywilnego, Dz. U. z 1964 r. nr 43, poz. 296 ze zm.). Jeśli tak nie jest, to egzekucja może być prowadzona tylko z majątku spółki, nie zaś wspólników.
Odpowiedzialność regresowa
Z istoty odpowiedzialności solidarnej wynika również zasada regresu. Art. 376 K.c. stanowi, że jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Gdy z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych. Natomiast część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników.
Jeśli więc jeden ze wspólników spełnił świadczenie na rzecz wierzyciela, to może domagać się zwrotu świadczenia od pozostałych współodpowiedzialnych w częściach równych, chyba że z umowy spółki wynika co innego. Ponieważ najczęściej sama spółka jest niewypłacalna (co wiąże się z zasadą subsydiarności), to żądanie regresowe może kierować tylko do pozostałych wspólników. Jeśli przykładowo wszystkich wspólników jest czterech, to ten, który spełnił świadczenie, może domagać się jego zwrotu w udziale po 1/4 od każdego z pozostałych wspólników.
SN w wyroku z dnia 23 kwietnia 2009 r., sygn. akt IV CSK 558/08, podkreślił, że umowne zwolnienie wspólnika spółki jawnej od udziału w stratach nie modyfikuje jego odpowiedzialności na podstawie art. 22 § 2 K.s.h., ale może później skutkować jego roszczeniami regresowymi wobec pozostałych dłużników solidarnych.
Koszty procesu i egzekucji
Powyższe zasady nie budzą żadnych wątpliwości. Spornym zagadnieniem było natomiast czy dopuszczalne jest dochodzenie przez jednego ze wspólników od pozostałych wyegzekwowanych od niego kosztów procesu i kosztów postępowania egzekucyjnego powstałych w związku z dochodzeniem od niego zobowiązań spółki. W procesie, w którym jeden ze wspólników dochodził tytułem regresu należności głównej wraz z należnościami ubocznymi (w tym kosztami) sąd drugiej instancji zwrócił się ze stosownym pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego.
SN w uchwale z dnia 28 lutego 2013 r. (sygn. akt III CZP 108/12) stwierdził, że wspólnik spółki jawnej, który spełnił świadczenie na rzecz wierzyciela tej spółki, może żądać od innego jej wspólnika zwrotu odpowiedniej części tego świadczenia wraz z kosztami procesu wytoczonego przeciwko niemu, chyba że pozwany wspólnik skutecznie podniesie zarzut wadliwego prowadzenia procesu przez wspólnika pozwanego przez wierzyciela.
W ocenie SN zakres odpowiedzialności regresowej nie jest więc wyznaczany automatycznie przez rozmiar spełnionego świadczenia. Rozwadze należy również poddawać prawidłowość prowadzenia procesu. Dotyczyć to może sytuacji, gdy np. powód nie pozywa samej spółki, a jedynie wybranego wspólnika. Ten zaś np. nie podnosi zarzutu przedawnienia doprowadzając do uwzględnienia powództwa. Stanowisko SN wyklucza więc sytuację, w której wyrok zapadły na skutek zmowy procesowej będzie wykorzystywany w sprawie o świadczenie regresowe.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 15.09.2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. nr 94, poz. 1037 ze zm.)
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
