Nabycie przedsiębiorstwa przez spółkę: (ujemna) wartość firmy czy agio - wyjaśnienie Ministerstwa Finansów

Wydawnictwo nasze zwróciło się z zapytaniem do Ministerstwa Finansów, czy w przypadku otrzymania przedsiębiorstwa w formie aportu, którego wartość rynkowa jest wyższa od wartości nominalnej wydanych udziałów, powstaje agio w firmie otrzymującej, czy wartość firmy.

W odpowiedzi otrzymanej w dniu 4 marca 2013 r. Ministerstwo Finansów wyjaśniło:

"Nabycie jednostki lub zorganizowanej jej części należy odróżnić od otrzymania przedsiębiorstwa lub zorganizowanej jego części jako wkładu niepieniężnego w zamian za udziały.

W przypadku nabycia jednostki lub zorganizowanej jej części zastosowanie mają art. 33 ust. 4 oraz 44d ustawy o rachunkowości. W wyniku tego nabycia może powstać wartość firmy lub ujemna wartość firmy, jeżeli cena nabycia określonej jednostki lub zorganizowanej jej części jest różna od wartości godziwej przejętych aktywów netto.

Natomiast otrzymanie przedsiębiorstwa lub zorganizowanej jego części jako wkładu niepieniężnego w zamian za udziały powoduje zwiększenie kapitałów (funduszy) własnych spółki, które, zgodnie z przepisem art. 36 ust. 1 ustawy o rachunkowości, ujmuje się w księgach rachunkowych z podziałem na ich rodzaje i według zasad określonych przepisami prawa, postanowieniami statutu lub umowy o utworzeniu jednostki. Odpowiednimi przepisami ww. prawa są m.in. przepisy ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych.

Wykładnia literalna i systemowa art. 154 § 3 i art. 396 § 1 K.s.h. pozwala na wywiedzenie z tych przepisów stwierdzenia, iż z przypadkiem określanym jako agio mamy do czynienia zawsze wtedy, gdy następuje nabycie udziałów bądź akcji w spółkach kapitałowych po cenie wyższej niż ich cena nominalna. Niezależnie od wielkości kwot faktycznie wpłaconych do spółki lub też wniesionych w formie wkładu niepieniężnego (aportu) w celu pokrycia objętego przez wspólnika udziału lub udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością albo przez akcjonariusza akcji w spółce akcyjnej, na poczet kapitału zakładowego przekazywana jest tylko ta część wniesionego wkładu pieniężnego lub aportu, która odpowiada wartości nominalnej udziałów lub akcji objętych przez daną osobę. Pozostałą nadwyżkę przelewa się do kapitału zapasowego spółki, który, podobnie jak kapitał zakładowy, jest funduszem ujmowanym w odrębnej pozycji w pasywach bilansu spółki. Warto przy tym zauważyć, że w przeciwieństwie do przepisu ustrojowego normującego kwestię kapitału zapasowego w spółce akcyjnej (art. 396 § 1 K.s.h.), z przepisów dotyczących spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie wynika ustawowa konieczność tworzenia kapitału zapasowego i innych kapitałów "rezerwowych" (art. 154 § 3 zd. 2 jest jedynie przepisem nakazującym dokonanie określonej operacji rachunkowej). Jednakże w praktyce zasady dotyczące tworzenia kapitału zapasowego i kapitałów rezerwowych w spółce akcyjnej przyjęły się także w odniesieniu do spółek z o.o.

Natomiast jeżeli chodzi o wnoszenie do spółki komandytowo-akcyjnej aportów o wartości przekraczającej wartość nominalną obejmowanych w zamian udziałów, to należy uwzględnić istnienie dualizmu kapitału w tego typu spółce osobowej. Kapitał podstawowy w spółce komandytowo-akcyjnej, nazywany także kapitałem udziałowym, jest pokrywany wkładami wszystkich wspólników (komplementariuszy i akcjonariuszy spółki) i tworzą go zarówno kapitał zakładowy, jak też inne fundusze. Kapitał zakładowy powstaje wyłącznie z wkładów wnoszonych na pokrycie akcji, natomiast wkłady zasilające inne fundusze nie tworzą kapitału zakładowego. W sytuacji, gdy komplementariusz wnosi wkłady na kapitał zakładowy i obejmuje w zamian akcje spółki, do tych jego wkładów stosuje się przepisy o spółce akcyjnej, w tym również z art. 309 § 2 i art. 396 § 1 K.s.h. regulujące kwestię agio i kapitału zapasowego. W przypadku natomiast, gdy komplementariusz wnosi wkłady na inne fundusze, z wyłączeniem wkładów na kapitał zakładowy, wówczas zarówno co do rodzaju takich wkładów, jak też związanych z ich wniesieniem skutków prawnych, należy stosować przepisy o spółce jawnej (art. 126 § 1 pkt 2 K.s.h.) (od redakcji: prawidłowa podstawa prawna - art. 126 § 1 pkt 1 K.s.h.).

W pozostałych typach spółek osobowych kapitał zakładowy nie występuje, rozważanie zagadnienia agio w ich kontekście staje się bezprzedmiotowe. W spółkach osobowych prawa handlowego mamy do czynienia z kapitałem (wkładem) właścicieli.

Przytoczone w zapytaniu przepisy art. 33 ust. 4 oraz 44d ustawy o rachunkowości odnoszą się do nabywania jednostki lub zorganizowanej jej części i nie znajdują zastosowania w sytuacji otrzymania przedsiębiorstwa jako wkładu niepieniężnego w zamian za wydawane udziały lub akcje."

Kiedy powstaje agio w spółce z o.o.?

Przedsiębiorstwo może być wniesione do spółki z o.o. zarówno podczas jej tworzenia, jak i w trakcie jej istnienia. Umowa spółki z o.o. powinna zaś szczegółowo określać przedmiot takiego wkładu niepieniężnego oraz osobę wspólnika wnoszącego aport, jak również liczbę i wartość nominalną objętych w zamian udziałów (art. 158 § 1 Kodeksu spółek handlowych).

Osoba wnosząca swoje przedsiębiorstwo do spółki z o.o. obejmie w zamian udziały w kapitale zakładowym. Powinien on wynosić co najmniej 5.000 zł. Wartość nominalna udziału nie może być niższa niż 50 złotych. Co istotne, w świetle art. 154 § 3 K.s.h., udziały nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej. Jeżeli udział jest obejmowany po cenie wyższej od wartości nominalnej, nadwyżkę przelewa się do kapitału zapasowego (tzw. agio). Co do zasady, wartość przedmiotu wkładu powinna odpowiadać jego wartości rynkowej.

Kodeks spółek handlowych w sposób wyraźny przewiduje, że wnoszony wkład może mieć wartość rynkową większą od wartości nominalnej udziałów, które mają być za niego objęte. W takim przypadku na kapitał zakładowy jest przekazywana taka część wniesionych do spółki wkładów, jaka odpowiada wartości nominalnej objętych udziałów. Natomiast nadwyżka, nazywana agio, powinna zostać przelana do kapitału zapasowego (art. 154 § 3 K.s.h.).

W powyższym przykładzie, w związku z tym, że mamy do czynienia z aportem wnoszonym na pokrycie udziałów (tj. na kapitał zakładowy spółki z o.o.), powstało agio, które zwiększy kapitał zapasowy.

W ewidencji księgowej spółka z o.o. ujmie:

W takim przypadku mamy do czynienia z nadwyżką wartości godziwej aktywów netto nabytego przedsiębiorstwa nad ceną nabycia, czyli ujemną wartością firmy.

W ewidencji księgowej spółka ujmie:

Zasady rozliczania ujemnej wartości firmy określa art. 44b ust. 11 i 12 ustawy o rachunkowości.