Ubezpieczenia i składki ZUS przedsiębiorcy na rencie lub emeryturze

Posiadane prawo do świadczeń emerytalnych czy rentowych i ich pobieranie nie pozbawia świadczeniobiorców możliwości osiągania przychodów z dodatkowo podjętej pracy zarobkowej, np. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, zlecenia czy z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Niewątpliwie aktywność zawodowa takich ubezpieczonych wiąże się z powstaniem obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego. Nie w każdym jednak przypadku obowiązkowo podlegają oni ubezpieczeniom społecznym.

Stosunek pracy z emerytem i rencistą

Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę podlega z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu) i zdrowotnemu w ZUS. Wszystkim tym ubezpieczeniom w ZUS pracownik podlega obligatoryjnie od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania. Stanowi o tym art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej ustawą systemową, i art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a) ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, zwanej ustawą zdrowotną.

Powyższym ubezpieczeniom obligatoryjnie podlega także pracownik mający ustalone prawo do emerytury czy renty i pobierający te świadczenia. Bez znaczenia jest, z jakiego systemu pobiera on świadczenie (polskiego czy zagranicznego), wymiar czasu pracy czy okres, na jaki została zawarta umowa o pracę z taką osobą.

W efekcie obowiązkiem pracodawcy (jako płatnika składek) jest zgłoszenie pracownika emeryta/rencisty do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego w ZUS. Dokonuje się tego w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń, na formularzu ZUS ZUA, z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 01 10.

Istotne jest, że o posiadanym przez pracownika ustalonym prawie do emerytury bądź renty pracodawca informuje organ rentowy w kodzie tytułu ubezpieczenia, wpisując odpowiednią cyfrę (patrz tabela). Warto przypomnieć, że kod tytułu ubezpieczenia składa się z 6 znaków, w tym:

• cztery pierwsze znaki - oznaczają podmiot podstawowy wraz z rozszerzeniem,
• piąty znak - oznacza ustalone bądź nieustalone prawo do emerytury lub renty,
• szósty znak - informuje o stopniu niepełnosprawności bądź jego braku.

Ubezpieczony, czyli osoba, która podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu m.in. obowiązkowo (np. pracownik-emeryt lub pracownik-rencista), może wnioskować o zgłoszenie członka rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego. Osoby, które nie zgłaszają się do ubezpieczenia zdrowotnego same (tak jak np. pracownik), informację o posiadanym członku rodziny uprawnionym do zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego przekazują pracodawcy (w ciągu 7 dni, licząc od dnia zaistnienia okoliczności powodujących konieczność takiego zgłoszenia).

Umowa o pracę z osobą na świadczeniu przedemerytalnym

Obowiązkowym ubezpieczeniom w ZUS pracownik podlega niezależnie od wymiaru etatu i czasu trwania umowy. Taka sama zasada dotyczy pracownika pobierającego świadczenie przedemerytalne. Z taką jednak różnicą, że osoba pobierająca takie świadczenie nie jest traktowana - dla celów ubezpieczeń w ZUS - jako osoba z ustalonym prawem do emerytury. To oznacza, że zgłaszając ją do ubezpieczeń, w druku ZUS ZUA w piątym znaku kodu tytułu ubezpieczenia należy wpisać cyfrę "0" (przykład). Ponadto, jeżeli dana osoba nie posiada orzeczenia o niepełnosprawności (bądź nie poinformowała o nim pracodawcy), wtedy w szóstym znaku kodu tytułu ubezpieczenia trzeba również wpisać cyfrę "0".

Emeryt lub rencista wykonujący zlecenie

Jeżeli umowa zlecenia stanowi dla emeryta (lub rencisty) jedyny tytuł do ubezpieczeń, wówczas podlega on obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu i zdrowotnemu. Są one dla niego obowiązkowe od dnia oznaczonego w umowie zlecenia jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia jej rozwiązania lub wygaśnięcia. Tylko ubezpieczenie chorobowe jest dla zleceniobiorcy - emeryta/rencisty dobrowolne. Może on do niego przystąpić wyłącznie na swój wniosek.

Zgłoszenia zleceniobiorcy do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego w ZUS dokonuje zleceniodawca (jako płatnik składek) na druku ZUS ZUA, z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 04 11, w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń (tj. w terminie 7 dni od momentu rozpoczęcia wykonywania umowy zlecenia).

Więcej niż jedno zlecenie

Zdarza się, że emeryt lub rencista wykonuje jednocześnie dwie umowy zlecenia dla różnych podmiotów (zleceniodawców). W takim przypadku obowiązuje zasada wskazana w art. 9 ust. 2 ustawy systemowej. Wynika z niej, że obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym taka osoba podlega z pierwszej umowy (czyli tej, którą zaczęła wykonywać najwcześniej). Niemniej jednak może ona dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych (wszystkich lub wybranych) tytułów (umów) lub zmienić tytuł do ubezpieczeń (tu: umowę zlecenia, z której chce podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym), z zastrzeżeniem wskazanym m.in. w art. 9 ust. 2c ustawy systemowej. Przepis ten określa, że jeżeli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu z tytułu tej umowy jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, to taka osoba podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalno-rentowym także z innych umów zlecenia. Jest tak do czasu, aż łączna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe osiągnie minimalne wynagrodzenie. Dopiero wówczas kolejna zawarta przez taką osobę umowa zlecenia nie będzie stanowiła dla niej obowiązku wymienionych ubezpieczeń.

Biorąc powyższe pod uwagę, należy stwierdzić, że w przypadku gdy zleceniobiorca wykonuje dwie umowy zlecenia, to o konieczności opłacenia za niego obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne z drugiej takiej umowy decyduje wysokość przychodu, od którego zleceniodawca nalicza mu składki emerytalno-rentowe, uzyskiwanego z pierwszej umowy. I tak, podlega obligatoryjnie ubezpieczeniom społecznym z pierwszej umowy zlecenia, a druga umowa:

• nie jest dla niego tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych - gdy z pierwszej umowy zlecenia uzyskuje on miesięczny przychód w wysokości co najmniej minimalnej płacy; wtedy z drugiej umowy jest objęty tylko ubezpieczeniem zdrowotnym,
• jest dla niego tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych - gdy z pierwszej umowy zlecenia uzyskuje on oskładkowany przychód w wysokości niższej niż kwota minimalnej płacy.

W okresie od stycznia do grudnia 2025 r. minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 4.666 zł.

Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest należna za zleceniobiorcę w takim przypadku z każdej zawartej z nim umowy zlecenia. Jak stanowi bowiem art. 82 ust. 2 ustawy zdrowotnej, w przypadku gdy w ramach jednego z tytułów do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego wymienionych w art. 66 ust. 1 tej ustawy ubezpieczony uzyskuje więcej niż jeden przychód, składka zdrowotna jest opłacana od każdego z uzyskanych przychodów odrębnie.

Umowa o pracę i zlecenia

O charakterze ubezpieczeń społecznych ze zlecenia przy jednoczesnym zatrudnieniu zleceniobiorcy - emeryta/rencisty w innej firmie w ramach stosunku pracy (przy założeniu, że zlecenie nie jest wykonywane na rzecz własnego pracodawcy), decydują określone informacje. Zleceniodawca powinien bowiem oprócz posiadania informacji o zatrudnieniu takiej osoby na umowę o pracę uzyskać informację o wysokości oskładkowanego przychodu ze stosunku pracy. W sytuacji gdy:

• wynosi on przynajmniej tyle, co kwota minimalnego wynagrodzenia - ze zlecenia taka osoba podlega obowiązkowo wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu (ubezpieczenia emerytalno-rentowe są wtedy dla niej dobrowolne),
• jest on niższy od minimalnej płacy - ze zlecenia podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu.

Również w takim przypadku składka zdrowotna jest pobierana od kwoty wynagrodzenia ze zlecenia i ze stosunku pracy.

Można więc stwierdzić, że zleceniobiorca uprawniony do emerytury lub renty pozostający równocześnie w stosunku pracy nie będzie podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania umowy zlecenia tylko wówczas, gdy wynagrodzenie uzyskiwane przez niego ze stosunku pracy osiągnie kwotę co najmniej równą minimalnemu wynagrodzeniu za pracę (por. postanowienie SN z dnia 27 września 2023 r., sygn. akt I USK 26/23).

Możliwa jest też sytuacja, że emeryt/rencista wykonuje pracę na podstawie dwóch umów o pracę i z każdej umowy uzyskuje wynagrodzenie w kwocie niższej od minimalnego. Wtedy dla celów ustalenia zakresu ubezpieczeń społecznych takiej osoby z równocześnie wykonywanej umowy zlecenia należy wziąć pod uwagę łączną kwotę oskładkowanego przychodu uzyskiwanego w danym miesiącu ze stosunku pracy, czyli sumę wynagrodzeń z dwóch umów o pracę. Jeżeli łączny miesięczny przychód ze wszystkich umów o pracę uzyskiwany przez takiego pracownika jest co najmniej równy minimalnemu wynagrodzeniu (tj. kwocie 4.666 zł), wtedy składki społeczne (emerytalno-rentowe) z umowy zlecenia taka osoba może mieć opłacane jedynie w sposób dobrowolny.

Emeryt/rencista z działalnością

Prowadzenie pozarolniczej działalności przez emeryta nie stanowi dla niego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym taka osoba podlega dobrowolnie. Podobnie jest w przypadku osób mających ustalone prawo do renty, z wyjątkiem osób z ustalonym prawem do renty z tytułu niezdolności do pracy (przyznanej na podstawie decyzji ZUS) prowadzących działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy - Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych. Dla nich bowiem istnieje obowiązek ubezpieczeń społecznych do czasu ustalenia prawa do emerytury. Stanowi tak art. 9 ust. 4c ustawy systemowej.

Przedsiębiorca emeryt/rencista podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Po spełnieniu określonych warunków może być zwolniony z opłacania składki zdrowotnej na podstawie art. 82 ust. 8, ust. 9 i ust. 10 ustawy zdrowotnej.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2025 r. poz. 350)

Ustawa z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 146 ze zm.)