Przedawnienie prawa do urlopu

Instytucja przedawnienia obejmuje skutki prawne będące następstwem upływu czasu. Po upływie okresu wskazanego w ustawie wierzyciel nie może skutecznie dochodzić przysługujących mu roszczeń przed sądem, a dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia. W Kodeksie pracy przedawnienie zostało uregulowane w art. 291 i różni się od unormowań przyjętych w prawie cywilnym, z tym że dotyczy także roszczeń niemajątkowych.

Roszczenia pracowników i pracodawców ze stosunku pracy zarówno majątkowe, jak i niemajątkowe ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym stały się wymagalne. Datę, od której roszczenie pracownika o urlop staje się wymagalne, czyli datę, od której zaczyna biec termin przedawnienia tego roszczenia, wyznacza art. 161 K.p. Przepis ten określa okres, w którym pracodawca obowiązany jest udzielić pracownikowi urlopu. Jest nim rok kalendarzowy, w którym pracownik uzyskał prawo do urlopu. Stąd bieg przedawnienia roszczenia pracownika o urlop wypoczynkowy rozpoczyna się ostatniego dnia roku kalendarzowego, w którym pracownik nabył to prawo.

Nowelizacja Kodeksu pracy ustawą z dnia 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy (Dz. U. poz. 1028) wprowadziła pewien istotny wyjątek w zakresie przedawnienia prawa do urlopu wypoczynkowego.

Urlop wychowawczy był dla celów przedawnienia tego prawa traktowany na równi z okresem pracy. Ustawodawca uznał jednak, iż korzystanie z uprawnień rodzicielskich nie powinno wpływać negatywnie na pozostałe uprawnienia ze stosunku pracy. Tak też wyjaśniał Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w orzeczeniu z 22 kwietnia 2010 r. w sprawie C-486/08 Zentralbetriebsrat der Landeskrankenhäuser Tirols.

Pracownica uprawniona do 26 dni urlopu wypoczynkowego, w 2013 r. urodziła dziecko i bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego (podstawowego i dodatkowego) wystąpiła o 3-letni urlop wychowawczy. W trakcie tego urlopu urodziła drugie dziecko, na które obecnie korzysta z kolejnego 3-letniego urlopu wychowawczego. Bieg przedawnienia prawa do urlopu wypoczynkowego w dniu wejścia w życie art. 293¹ K.p. uległ zawieszeniu, a pracownica będzie mogła skorzystać z prawa do urlopu za 2013 r. po powrocie do pracy, co ma nastąpić w 2019 r.

Ogólna zasada z art. 161 K.p. określająca termin wymagalności roszczenia o urlop wypoczynkowy, nie ma zastosowania w sytuacji, gdy szczególne przepisy Kodeksu pracy lub innych aktów normatywnych przewidują obowiązek udzielenia przez pracodawcę urlopu w innym okresie lub z nadejściem określonej daty. Skutkiem zmiany terminu wykorzystania urlopu, który stał się urlopem zaległym, jest wydłużenie okresu przedawnienia prawa do tego urlopu. Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2001 r. (sygn. akt I PKN 367/00, OSNP 2003/2/38): "Roszczenie o udzielenie urlopu wypoczynkowego przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym stało się wymagalne (art. 291 § 1 K.p.), przy czym rozpoczęcie biegu tego terminu następuje bądź z końcem roku kalendarzowego, za który urlop przysługuje (art. 161 K.p.), bądź najpóźniej z końcem pierwszego kwartału roku następnego, jeżeli urlop został przesunięty na ten rok z przyczyn leżących po stronie pracownika lub pracodawcy (art. 168 K.p.).".

W myśl art. 168 K.p. udzielenie urlopu niewykorzystanego zgodnie z planem urlopów obecnie musi nastąpić najpóźniej do 30 września następnego roku kalendarzowego. Zatem już nie z ostatnim dniem pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego, a z dniem 30 września tego roku rozpoczyna bieg termin przedawnienia roszczenia o urlop zaległy, niewykorzystany w roku nabycia do niego prawa z przyczyn leżących po jednej ze stron, z tym bowiem dniem pracownik może dochodzić swego roszczenia jako już wymagalnego.

Skutkiem przedawnienia się roszczenia jest niemożność jego dochodzenia przed sądem. Z art. 292 K.p. wynika, że możliwe jest dochodzenie przedawnionego roszczenia pod warunkiem zrzeczenia się przez uprawnionego korzystania z przedawnienia, przy czym niedopuszczalne jest zrzeczenie dokonane przed upływem przedawnienia. Takie przedwczesne zrzeczenie się jest nieważne. Dodajmy, że roszczenie przedawnione nie wygasa tylko przekształca się w zobowiązanie naturalne.