Wspólne rozliczenie sposobem na zmniejszenie podatku w rocznym PIT

W podatku dochodowym od osób fizycznych w odniesieniu do rocznych PIT obowiązuje zasada, zgodnie z którą podatnicy rozliczają się z fiskusem, sporządzając i składając indywidualne zeznania roczne. W ustawowo przewidzianych okolicznościach część podatników korzystających z opodatkowania według skali podatkowej może jednak odstąpić od tej zasady i rozliczyć się w preferencyjny sposób.

Zeznanie małżonków

Małżonkowie mają prawo rozliczyć w jednym, wspólnym zeznaniu podatkowym swoje roczne dochody, o ile spełnią kilka warunków. Pierwszy z nich wskazuje, że zasadniczo powinni podlegać nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Nie muszą jednak pozostawać zarówno w związku małżeńskim, jak i we wspólności ustawowej przez cały rok podatkowy. Uprawnionymi do złożenia wniosku o wspólne opodatkowanie dochodów w rocznym PIT są bowiem małżonkowie już za rok, w trakcie którego zawarli związek małżeński. Ich wspólne rozliczenie jest możliwe, jeżeli małżeństwo i wspólność majątkowa istniała do ostatniego dnia roku podatkowego.

Czynnikiem decydującym o możliwości skorzystania z omawianej preferencji w rocznym zeznaniu PIT nie jest sama forma opodatkowania stosowana do przychodów osiąganych przez nich z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Z opodatkowania wspólnie z małżonkiem mogą bowiem skorzystać osoby, do których mają zastosowanie przepisy art. 30c ustawy pdof (czyli stosujące w prowadzonej działalności gospodarczej opodatkowanie podatkiem liniowym) oraz ryczałt ewidencjonowany w zakresie opodatkowania przychodów innych niż z tytułu tzw. najmu prywatnego. W odniesieniu do takich małżonków (obojga lub jednego z nich) podstawą do wspólnego rozliczenia dochodów opodatkowanych według skali podatkowej jest złożenie z działalności gospodarczej tzw. zerowego PIT-36L lub PIT-28. Tym samym nie mogą przez cały rok podatkowy osiągać oni przychodów ani ponosić kosztów uzyskania przychodów, o których mowa w przepisach regulujących te formy opodatkowania, a ponadto nie są obowiązani lub nie korzystają z uprawnienia na podstawie tych przepisów do zwiększania lub pomniejszenia podstawy opodatkowania albo przychodów ani nie są obowiązani albo nie korzystają z uprawnienia na podstawie tych przepisów do dokonywania innych doliczeń lub odliczeń. Jedynie w takich okolicznościach - jak wynika z art. 6 ust. 8 ustawy o pdof (Dz. U. z 2024 r. poz. 226 ze zm.) - mają prawo rozliczyć dochody opodatkowane według skali podatkowej w małżeńskim zeznaniu.

Jeżeli małżonkowie spełniają wszystkie opisane przesłanki do zastosowania omawianej preferencji, wówczas mają prawo do opodatkowania łącznie sumy swoich dochodów. Wniosek o jej zastosowanie składają we wspólnym zeznaniu, zaznaczając kwadrat w odpowiednim polu formularza PIT-36 lub PIT-37. Jego zaznaczenie jest równoznaczne z obliczeniem w nim podatku na imię ich obojga w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy ich łącznych dochodów. Według tego schematu małżonkowie mogą się rozliczyć także w sytuacji, gdy jeden z nich w roku podatkowym nie uzyskał dochodów opodatkowanych według skali podatkowej lub osiągnął je w wysokości niepowodującej obowiązku zapłaty podatku.

Małżonkowie nierezydenci

Zaprezentowane zasady dotyczące wspólnych rozliczeń małżeńskich mają także zastosowanie do małżonków, których miejsce zamieszkania dla celów podatkowych znajduje się w innym niż Polska państwie członkowskim UE lub w innym państwie należącym do EOG albo w Konfederacji Szwajcarskiej (art. 6 ust. 3a ustawy o pdof). We wspólnym zeznaniu mogą się również rozliczyć małżonkowie, z których jeden podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce, a drugi ma miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym niż Polska państwie członkowskim UE lub w innym państwie należącym do EOG albo w Konfederacji Szwajcarskiej.

Wymienione osoby mogą dokonać małżeńskiego rozliczenia, jeżeli uzyskały podlegające opodatkowaniu na terytorium Polski przychody i to łącznie w wysokości co najmniej 75% całkowitego przychodu osiągniętego przez oboje w danym roku podatkowym. Dodatkowym warunkiem jest udokumentowanie przez nich certyfikatem rezydencji miejsca zamieszkania dla celów podatkowych. Ponadto omawiane zasady mają do nich zastosowanie pod warunkiem istnienia podstawy prawnej wynikającej z umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania lub innych ratyfikowanych umów międzynarodowych, których stroną jest Polska, do uzyskania przez organ podatkowy informacji podatkowych od organu podatkowego państwa, w którym osoba fizyczna ma miejsce zamieszkania dla celów podatkowych. Na żądanie organów podatkowych podatnicy uzyskujący analizowane dochody zobowiązani są także do udokumentowania wysokości całkowitych przychodów osiągniętych w danym roku podatkowym poprzez przedstawienie zaświadczenia wydanego przez właściwy organ podatkowy innego niż Polska państwa członkowskiego UE lub innego państwa należącego do EOG albo Konfederacji Szwajcarskiej, w którym osoby te mają miejsce zamieszkania dla celów podatkowych. Dopuszcza się także udokumentowanie ich innym dokumentem potwierdzającym wysokość całkowitych przychodów osiągniętych w tym okresie.

Wspólnie ze zmarłym małżonkiem

W oparciu o art. 6a ust. 1 ustawy o pdof według takich samych reguł jak małżonkowie mają prawo w zeznaniu rocznym rozliczyć dochody opodatkowane według skali również niektóre wdowy i niektórzy wdowcy. Wniosek o łączne opodatkowanie dochodów małżonków, między którymi istniała w roku podatkowym wspólność majątkowa, może być złożony przez podatnika, który pozostawał w związku małżeńskim w roku podatkowym, a jego małżonek zmarł w trakcie roku podatkowego albo zmarł po upływie roku podatkowego przed złożeniem zeznania podatkowego za ten rok. Wniosek ten powinien zostać zawarty, podobnie jak w przypadku typowego małżeńskiego rozliczenia, w rocznym zeznaniu podatkowym.

Wdowy lub wdowcy mogą wniosek o wspólne opodatkowanie dochodów małżonków złożyć również za rok, w którym został zawarty związek małżeński, w przypadku śmierci drugiego z małżonków w roku zawarcia związku małżeńskiego lub w roku następnym zanim złożono zeznanie podatkowe za ten rok podatkowy.

Z dzieckiem, czyli jako samotny rodzic

Ustawodawca oprócz małżonków dał prawo do korzystania z preferencyjnych zasad rozliczania pdof także samotnym rodzicom. Gdy taki rodzic ma wysokie dochody, wówczas skorzystanie z tego rozwiązania może zapobiec płaceniu podatku w drugim progu podatkowym, czyli według 32% stawki podatku. Natomiast gdy dochody są niskie, wówczas zastosowanie tej preferencji może spowodować, że podatek należny - z uwagi na wysokość kwoty wolnej od podatku (tj. 30.000 zł), w ogóle nie wystąpi.

Uprawnionym do rozliczenia w charakterze tzw. samotnego rodzica jest rodzic lub opiekun prawny, który jest panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności, co wynika z art. 6 ust. 4c ustawy o pdof. Taka osoba musi jednak faktycznie samotnie wychowywać dzieci (patrz ramka).

Wspólnego rozliczenia z dzieckiem ma prawo dokonać podatnik objęty nieograniczonym obowiązkiem podatkowym, samotnie wychowujący w roku podatkowym dzieci:

1) małoletnie,

2) pełnoletnie, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,

3) pełnoletnie do ukończenia 25. roku życia uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe, obowiązujących w Polsce oraz w innym państwie.

Trzeba jednak podkreślić, że z art. 6 ust. 4f ustawy o pdof wynika wprost, iż możliwości korzystania z tej preferencji nie mają osoby, które wychowują wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej jedno dziecko, w tym również, gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze - tzw. 500+.

• Kiedy decydujące są dochody dziecka?

Jednym z czynników warunkujących prawo rodzica do omawianej preferencji jest nieuzyskiwanie przez pełnoletnie dziecko w roku podatkowym świadczeń wskazanych w art. 6 ust. 4e ustawy o pdof. Są to:

• dochody, z wyjątkiem renty rodzinnej, podlegające opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 lub art. 30b ustawy o pdof (czyli według skali podatkowej oraz tzw. kapitałowe opodatkowane 19% podatkiem dochodowym) lub
• przychody, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 148 i pkt 152 ustawy o pdof, czyli objęte tzw. ulgą dla młodych oraz ulgą na powrót,

w łącznej wysokości przekraczającej wysokość dwunastokrotności kwoty renty socjalnej określonej w ustawie o rencie socjalnej, w wysokości obowiązującej w grudniu roku podatkowego. W rozliczeniu za 2023 r. jest to 19.061,28 zł.

• Inne warunki

Stosowanie przez samotnego rodzica lub dziecko, z którym się rozlicza w rocznym PIT, opodatkowania podatkiem liniowym lub ryczałtem ewidencjonowanym niedotyczącym tzw. prywatnego najmu, nie oznacza automatycznie braku prawa do preferencyjnego rozliczenia. Jednak, jak określa art. 6 ust. 8 ustawy o pdof, warunkiem do jego zastosowania w takim przypadku jest nieosiąganie przez cały rok podatkowy przychodów ani nieponoszenie kosztów uzyskania przychodów. Ponadto podatnik i dzieci nie mogą być zobowiązani lub uprawnieni do zwiększania lub pomniejszania podstawy opodatkowania albo przychodów, jak również zobowiązani lub uprawnieni do dokonywania innych doliczeń lub odliczeń.