Czy ubezpieczeniu zdrowotnemu podlega biegły oraz mediator?

Obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu podlegają osoby powołane do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania oraz prokurenci, które z tego tytułu pobierają wynagrodzenie podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym niezależnie od kwalifikacji do źródła przychodu w rozumieniu ustawy o pdof, z wyłączeniem osób uzyskujących przychody, o których mowa w art. 13 pkt 5 lub 6 ustawy o pdof, których roczne wynagrodzenie z tego tytułu nie przekracza kwoty 6.000 zł (art. 66 ust. 1 pkt 35a ustawy zdrowotnej). Przychody, o których mowa w art. 13 pkt 5 i 6 ustawy o pdof, to:

• przychody otrzymywane przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych lub obywatelskich, bez względu na sposób powoływania tych osób, nie wyłączając odszkodowania za utracony zarobek, z wyjątkiem przychodów, o których mowa w art. 13 pkt 7 ustawy o pdof,
• przychody osób, którym organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności, a zwłaszcza przychody biegłych w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym oraz płatników, z zastrzeżeniem art. 14 ust. 2 pkt 10 ustawy o pdof, i inkasentów należności publicznoprawnych, a także przychody z tytułu udziału w komisjach powoływanych przez organy władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, z wyjątkiem przychodów, o których mowa w art. 13 pkt 9 ustawy o pdof.

W świetle powołanych przepisów powstało pytanie, czy obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu podlega biegły oraz mediator powoływany do pełnienia funkcji w postępowaniu karnym? Odpowiedzi na to pytanie udzieliło Ministerstwo Zdrowia w piśmie z 29 sierpnia 2022 r. (znak DLU.704.690.2022.MR), udostępnionym naszemu Wydawnictwu. 

Jak w nim czytamy: "(...) na gruncie wykładni językowej (art. 66 ust. 1 pkt 35a ustawy zdrowotnej - przyp. red.) obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu podlegają biegli i mediatorzy powołani do pełnienia swoich funkcji w postępowaniu karnym. W odniesieniu do tych dwóch grup osób pełniących funkcje w postępowaniu karnym prawodawca zastosował bowiem wyrażenie »powołanie«, określając moment włączenia ich do wykonywania specyficznych czynności w danym postępowaniu prowadzonym przez sąd karny lub prokuratora (względnie inny organ prowadzący to postępowanie) - zob. w stosunku do biegłych przepisy art. 193 § 3, art. 196 § 1-3, art. 201 art. 202 § 1-3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 1375; dalej jako "K.p.k."), a w stosunku do mediatorów przepisy art. 23a § 8 K.p.k. w związku z § 8, 9, 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 maja 2015 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz. U. poz. 716).

W związku z brakiem definicji legalnej zastosowanego przez prawodawcę w art. 66 ust. 1 pkt 35a ustawy o świadczeniach zdrowotnych wyrażenia »akt powołania«, należy rozumieć to pojęcie jako obejmujące wszelkie czynności wyznaczenia do pełnienia określonej funkcji, które prawodawca dookreśla w przepisach prawa powszechnie obowiązującego m.in. poprzez czasownik »powoływać«. Analogicznie w przypadku wyrażenia »do pełnienia funkcji« w sytuacji braku definicji legalnej pojęcia »funkcja« należy przyjąć znaczenie ugruntowane w języku powszechnym, tj. »zadanie, które spełnia lub ma spełnić jakaś osoba lub rzecz«. W tym sensie każdy biegły lub mediator powołany w postępowaniu karnym pełni specyficzną dla siebie funkcję, tzn. realizuje zadanie lub zespół zadań, które w przypadku biegłego sprowadzają się do sporządzenia i przedstawienia opinii eksperckiej, a w przypadku mediatora do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego i sporządzenia sprawozdania z jego przebiegu (oraz przedłożenia ugody jeżeli została zawarta). Doktryna prawa precyzuje, że w odniesieniu do biegłych powołanych w postępowaniu karnym ich funkcję rozumianą jako zespół specyficznych zadań procesowych można podzielić na dwa rodzaje: »Nic nie stoi na przeszkodzie, aby zadania powołanego biegłego traktować szeroko; może być wzywany zarówno do wydania opinii (funkcja eksperta), jak również do udziału w czynnościach dowodowych bez wydawania opinii (funkcja konsultanta). Takie ujęcie wydaje się być nie tylko zgodne z unormowaniami proceduralnymi, zawartymi w kodeksie postępowania karnego, ale także czyni zadość potrzebom praktyki i szybkości działania« Należy podzielić stanowisko Ministra Sprawiedliwości, że prawidłowa wykładnia art. 66 ust. 1 pkt 35a ustawy o świadczeniach zdrowotnych wymaga uwzględnienia nie tylko dyrektyw wykładni językowej, ale także systemowej oraz celowościowej. (...) Jednym z najmocniejszych argumentów o poprawności interpretacji jest okoliczność, że wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna (celowościowa) dają zgodny wynik (por. postanowienie SN z dnia 26 kwietnia 2007 r., I KZP 6/07, OSNKW 2007/5/37; uchwała NSA z dnia 14 marca 2011 r., II FPS 8/10; postanowienie NSA z dnia 9 kwietnia 2009 r., II FSK 1885/07; wyroki NSA: z dnia 19 listopada 2008 r., II FSK 976/08, z dnia 2 lutego 2010 r., II FSK 1319/08, z dnia 2 marca 2010 r., II FSK 1553/08, publik. http://orzeczenia.nsa.gov.pl).

W świetle dyrektywy wykładni systemowej nakazującej interpretowanie przepisu ustawy zgodnie z konstytucją (zob. wyrok TK z dnia 28 kwietnia 1999 r., K 3/99, OTK ZU 1999/4/73; postanowienie TK z dnia 14 kwietnia 2004 r., SK 32/01, OTK-A 2004/4/35 i powoływane tam orzecznictwo; wyrok NSA z dnia 26 lutego 2015 r., II FSK 155/13, publik. http://orzeczenia.nsa.gov.pl) wątpliwości może budzić ograniczenie obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego jedynie do biegłych i mediatorów powołanych w postępowaniu karnym. Przedstawiony w piśmie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2022 r., znak DLU.704.690.2022.MR oraz powyżej potwierdzony wynik wykładni językowej wydaje się nie w pełni odpowiadać wyrażonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 r. nr 78, poz. 483 z późn. zm.) zasadzie równości wobec prawa i równego traktowania przez władze publiczne.

Jak zwrócił uwagę Minister Sprawiedliwości w piśmie z dnia 19 sierpnia 2022 r., znak: DB-IV.5415.9.2022, sytuacja biegłych i mediatorów realizujących swoje funkcje w postępowaniu karnym jest w znacznym stopniu zbieżna z ich rolą w postępowaniu cywilnym. Za koniecznością równego traktowania biegłych pełniących swoje funkcje w postępowaniu karnym i cywilnym przemawia:

(1) zbliżony status biegłych bez względu na to, w jakim postępowaniu przedstawiają opinię, przejawiający się w identycznej ochronie prawnej i odpowiedzialności karnej za przedstawienie fałszywej opinii (art. 233 § 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny - tj. Dz. U. z 2022 r. poz. 1138) oraz w pełnieniu funkcji publicznej, co kreuje możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej,

(2) tożsamość funkcji eksperta, którą biegły spełnia w postępowaniu cywilnym i karnym,

(3) w przypadku biegłych z listy prowadzonej przez prezesa sądu okręgowego - ich usytuowanie na jednej wspólnej liście (nie ma odrębnych list biegłych dla postępowania cywilnego i dla postępowania karnego),

(4) możliwość przedstawiania przez tego samego biegłego opinii w postępowaniu cywilnym i karnym (także w innych postępowaniach - w szczególności postępowaniu administracyjnym i sądowoadministracyjnym), nawet dotyczącej tego samego przedmiotu opiniowania.

Powyższe argumenty mają również zastosowanie do mediatorów, którzy zgodnie z art. 157b § 1 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 2072 z późn. zm.) zostają wpisani na listę stałych mediatorów przez prezesa sądu okręgowego w drodze decyzji wydawanej na wniosek osoby ubiegającej się o wpis. W przypadku mediacji karnych wpisu do wykazu instytucji i osób uprawnionych do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego w sprawach karnych dokonuje prezes sądu okręgowego w drodze decyzji administracyjnej. Sytuacje prawne oraz funkcje mediatorów pełniących funkcje w postępowaniu karnym i cywilnym są znacznie do siebie zbliżone.

Przechodząc na grunt wykładni teleologicznej należy zauważyć, że celem wprowadzenia do art. 66 ust. 1 ustawy o świadczeniach zdrowotnych punktu 35a było zrównanie sytuacji osób osiągających dochody ze stosunków zbliżonych strukturą do zlecenia z osobami objętymi już obowiązkiem ubezpieczenia i prawem do świadczeń opieki zdrowotnej oraz oskładkowanie składką zdrowotną wszelkich przychodów proporcjonalnie do możliwości finansowych ubezpieczonego. Objęcie ubezpieczeniem zdrowotnym osób powołanych do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania służyło pełniejszej realizacji zasady solidaryzmu społecznego, będącej kluczowym elementem podstaw normatywnych systemu publicznej opieki zdrowotnej (...).

Jednocześnie mając na uwadze argumentację Ministra Sprawiedliwości przedstawioną w dotychczasowej korespondencji zastosowanie szerszej wykładni funkcjonalnej i systemowej może w istocie prowadzić do interpretacji o braku podlegania biegłych i mediatorów powołanych do pełnienia swoich funkcji w postępowaniach karnych obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. W tym stanie rzeczy za właściwe, docelowe rozwiązanie istniejących wątpliwości należy uznać zmianę przepisu prawa powodującego omawiane wątpliwości.

W świetle powyższej przedstawionych założeń systemowych i celowościowych zasadne jest przyjęcie, że zarówno biegli i mediatorzy pełniący swoje funkcje w postępowaniu karnym jak i cywilnym, a także inne osoby, którym sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności, docelowo powinny zostać objęte expressis verbis obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym.

Należy mieć na względzie pogląd Trybunału Konstytucyjnego, że w sytuacji jasnego wyniku wykładni językowej zasada wykładni zgodnej z konstytucją nie może być zastosowana w sposób prowadzący do wykładni contra legem, a z równoczesnym podjęciem działań zmierzających do zmiany przepisu prawa, która odzwierciedli w sposób jednoznaczny pierwotne założenia zmiany legislacyjnej w omawianym obszarze.

Do tego czasu należałoby przyjąć spójną, niedyskryminującą i zgodną z przepisami nadrzędnymi i zasadami konstytucyjnymi interpretację, że w ramach obecnego brzmienia artykułu 66 ust. 1 pkt 35a ustawy o świadczeniach zdrowotnych biegli, tłumacze, mediatorzy, lekarze sądowi oraz inne osoby, którym sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności w postępowaniu tak cywilnym, jak i karnym nie podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu (pogrubienie red.). (...)".

W tym piśmie Ministerstwo Zdrowia podkreśliło, że na gruncie założeń leżących u podstaw zmian w ramach Polskiego Ładu, jak i zasad solidaryzmu społecznego zasadne i konieczne jest objęcie powyższych grup obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym. 

Tym samym resort ma zaproponować dodanie pkt 35b do art. 66 ust. 1 ustawy zdrowotnej: "(...) który literalnie konstytuowałby tytuł do objęcia składką zdrowotną biegłych, mediatorów, tłumaczy, lekarzy sądowych oraz innych osób, którym sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności w postępowaniu.". Przepis ten miałby wejść w życie z dniem 1 stycznia 2023 r.