Nie każde odszkodowanie wymaga zaewidencjonowania w podatkowej księdze przychodów i rozchodów

Stosując się do błędnej opinii prawnej wydanej przez doradcę podatkowego, podatnik wykazał nienależnie zwrot różnicy VAT. W efekcie nie tylko musiał zapłacić zaległy podatek, ale również został obciążony dodatkowym zobowiązaniem w wysokości 20% zawyżenia zwrotu VAT. Nie zaliczył go do kosztów uzyskania przychodów z uwagi na sankcyjny charakter. Doradcę wezwał do naprawienia szkody poprzez wypłatę odszkodowania w kwocie odpowiadającej nałożonej sankcji. Czy otrzymane odszkodowanie z OC doradcy trzeba wykazywać w podatkowej księdze?

W opisanym przypadku podatnik nie ma obowiązku wykazania odszkodowania w podatkowej księdze.

Podatnicy wykonujący działalność gospodarczą opodatkowaną na zasadach określonych w ustawie o PIT, ustalają dochód stanowiący podstawę obliczenia podatku dochodowego w oparciu o ewidencję księgową. Sposób prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów określa rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 2019 r. wydane w tej sprawie (Dz. U. poz. 2544). Jego przepisy regulują kwestie dotyczące m.in. terminów dokonania zapisów, dowodów księgowych czy wpisywania przychodów i kosztów podatkowych we właściwych kolumnach księgi. W kolumnach, których zapisy są uwzględniane przy ustalaniu dochodu, ewidencjonuje się przychody podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym (kolumny 7 i 8) oraz koszty uzyskania tych przychodów (kolumny 10-13). W zakresie ustalania przychodu i momentu jego powstania należy natomiast stosować zasady określone w art. 14 updof.

W art. 14 ust. 2 pkt 12 updof ustawodawca wskazał, że do przychodów z działalności gospodarczej zalicza się otrzymane odszkodowania za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej. Pomimo że odszkodowania inne niż dotyczące składników firmowego majątku pozostają poza zakresem tego przepisu, nie oznacza to, że ich otrzymanie nie skutkuje powstaniem przychodu z działalności gospodarczej. Generalnie bowiem za przychód z działalności gospodarczej uważa się kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. U podatników dokonujących sprzedaży towarów i usług opodatkowanych podatkiem od towarów i usług za przychód z tej sprzedaży uważa się przychód pomniejszony o należny podatek od towarów i usług (art. 14 ust. 1 updof).

Jednak nie każda należność otrzymana w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą jest przychodem z tego źródła. Do przychodów z działalności gospodarczej nie zalicza m.in. zwróconych innych wydatków niezaliczonych do kosztów uzyskania przychodów. Tak stanowi art. 14 ust. 3 pkt 3a updof. W praktyce stosowanie tego przepisu jest często przedmiotem sporów.

W analizowanym przypadku podatnik został zobowiązany do zapłaty dodatkowego zobowiązania w wysokości 20% zawyżenia zwrotu różnicy podatku, czyli opłaty sankcyjnej ustalanej przez organ podatkowy na podstawie przepisów ustawy o VAT. Zasadnie więc nie uwzględnił tego wydatku w kosztach podatkowych, gdyż jak stanowi art. 23 ust. 1 pkt 50 updof, nie uważa się za koszty uzyskania przychodów opłat sankcyjnych, które zgodnie z odrębnymi przepisami podlegają wpłacie do budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Powstaje pytanie, jak rozliczyć odszkodowanie w kwocie odpowiadającej opłacie sankcyjnej niezaliczonej do kosztów, które otrzymano w celu naprawienia szkody wyrządzonej przez doradcę podatkowego? Czy należy w tej sytuacji zastosować art. 14 ust. 3 pkt 3a updof?

W kwestii określenia skutków otrzymania przez podatnika odszkodowania z ubezpieczenia majątkowego osoby trzeciej, jakim jest ubezpieczenie OC radcy prawnego, przyznanego na pokrycie szkody związanej z prowadzoną działalnością gospodarczą, wypowiedział się Szef Krajowej Administracji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 7 marca 2023 r., nr DOP3.8220.213.2020.HTCE. Uznał on za nieprawidłową interpretację indywidualną z 1 lutego 2019 r., nr 0115-KDIT3.4011.512.2018.1.MR, w której Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej - odstępując od uzasadnienia - potwierdził stanowisko podatnika, że otrzymane odszkodowanie nie jest przychodem z działalności gospodarczej stosownie do art. 14 ust. 3 pkt 3a updof albo stanowi przychód z tzw. innych źródeł wolny od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 4 updof.

Szef KAS zajął w tej sprawie jednoznaczne stanowisko. Mianowicie uznał, że gdy szkoda poniesiona przez podatnika prowadzącego działalność gospodarczą nie dotyczy składników majątku, o których mowa w art. 14 ust. 2 pkt 12 updof, to otrzymane przez niego odszkodowanie z ubezpieczenia OC sprawcy należy kwalifikować do przychodów z tzw. innych źródeł, o których mowa w art. 20 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 pkt 9 updof. Wobec otrzymania takiego odszkodowania obowiązek zapłaty podatku dochodowego nie powstaje, ponieważ podlega ono zwolnieniu z opodatkowania na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 4 updof. Zgodnie z treścią tego przepisu wolne od podatku dochodowego są kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, z wyjątkiem:

a) odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane zgodnie z art. 27 ust. 1 lub art. 30c updof,

b) dochodu, o którym mowa w art. 24 ust. 15 i 15a updof.

W sytuacji podatnika przedstawionej w pytaniu oznacza to, że otrzymanego odszkodowania nie będzie wykazywał w podatkowej księdze w kolumnie 8 "pozostałe przychody", gdyż nie stanowi ono przychodu z działalności gospodarczej. Jest przychodem z innych źródeł wolnym od podatku dochodowego.