Składki ZUS chorującego przedsiębiorcy

W określonych sytuacjach osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą może pomniejszyć podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (oraz ewentualnie na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy) w ZUS. Jest tak m.in. wtedy, gdy przez część miesiąca przedsiębiorca przebywał na zwolnieniu lekarskim np. z powodu choroby. Z tym że prawo takie przysługuje mu wyłącznie wówczas, gdy spełnione zostaną odpowiednie warunki. Chorujący przedsiębiorca nie dokona jednak pomniejszenia podstawy wymiaru składki zdrowotnej.

Ubezpieczenia dla przedsiębiorcy

Zasadniczo osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą podlega z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (tj. emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu) oraz zdrowotnemu w ZUS. Wynika to z art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej ustawą systemową oraz art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c) ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, zwanej ustawą zdrowotną. Dobrowolny natomiast charakter ma dla przedsiębiorcy ubezpieczenie chorobowe. Przystąpienie do niego możliwe jest na wniosek przedsiębiorcy (art. 11 ust. 2 ustawy systemowej).

Obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu w ZUS przedsiębiorca podlega od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania, z wyłączeniem okresu, na który działalność została zawieszona na podstawie art. 36aa ustawy systemowej oraz przepisów ustawy - Prawo przedsiębiorców.

Jeżeli przedsiębiorca oprócz prowadzenia działalności gospodarczej jest jednocześnie zatrudniony np. na podstawie umowy o pracę i uzyskuje z tego tytułu wynagrodzenie w kwocie równej co najmniej minimalnemu (w 2020 r. - 2.600 zł), wtedy z działalności obligatoryjnie podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu. Do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych może wówczas przystąpić na zasadzie dobrowolności.

Opłacanie składek

Składki na ubezpieczenia społeczne i składkę zdrowotną przedsiębiorca opłaca za siebie od zadeklarowanej kwoty. Minimalna podstawa wymiaru składek społecznych nie może być jednak niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych. Taka jej wysokość jest przewidziana dla osoby prowadzącej działalność gospodarczą i opłacającej składki społeczne na ogólnych zasadach. Jeśli przedsiębiorca korzysta z ulgi dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą, o której mowa w art. 18a ustawy systemowej, w takim przypadku opłaca składki społeczne od kwoty nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym roku kalendarzowym.

Natomiast podstawa wymiaru składek społecznych dla przedsiębiorcy opłacającego je na zasadach wskazanych w art. 18c ustawy systemowej nie może przekroczyć 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych i nie może być niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w styczniu danego roku. Z kolei najniższa podstawa wymiaru składki zdrowotnej dla każdego przedsiębiorcy wynosi 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku. Wynika to z art. 81 ust. 2 ustawy zdrowotnej (patrz tabela).

Minimalna podstawa wymiaru składek ZUS przedsiębiorcy w 2020 r.

ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe)		3.136,20 zł - dla osób opłacających je na ogólnych zasadach, tj. od 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego	art. 18 ust. 8 ustawy systemowej
		780 zł - dla osób opłacających je przez pierwsze 24 miesiące kalendarzowe od 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia	art. 18a ustawy systemowej
		nie niższa niż 780 zł i nie wyższa niż 3.136,20 zł - dla osób opłacających mały ZUS, a od 1 lutego 2020 r. - mały ZUS plus	art. 18c ustawy systemowej
ubezpieczenie zdrowotne		4.026,01 zł - 75% przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale 2019 r., włącznie z wypłatami z zysku	art. 81 ust. 2 ustawy zdrowotnej

Przedsiębiorca niekiedy opłaca też za siebie składkę na Fundusz Pracy (FP) i Fundusz Solidarnościowy (FS). Obowiązek regulowania tych składek dotyczy osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, która podlega z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Składki na ten Fundusze ustala się od kwot stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (bez stosowania rocznego jej ograniczenia), wynoszących w przeliczeniu na okres miesiąca co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę (w 2020 r. - 2.600 zł). Wobec tego obowiązku ich zapłaty nie ma przedsiębiorca, który reguluje za siebie składki społeczne od 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Poza tym, jak wynika z art. 104b ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zwanej ustawą o promocji zatrudnienia, nie opłaca ich przedsiębiorca, który osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat w przypadku kobiet lub co najmniej 60 lat w przypadku mężczyzn.

Wskaźniki i stawki w zakresie składek ZUS dostępne są w serwisie www.wskazniki.gofin.pl.

Niższa kwota składek ZUS

Niekiedy podstawa wymiaru składek ZUS przedsiębiorcy w danym miesiącu kalendarzowym może być niższa od obowiązującego go minimum. Ma to miejsce w przypadkach, o których mowa w art. 18 ust. 9 ustawy systemowej, tj. za miesiąc, w którym nastąpiło odpowiednio objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ich ustanie i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca. Wtedy kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom. Pamiętać należy, żeby nie zaokrąglać wyniku dzielenia. Nie ma znaczenia, ile miejsc po przecinku pokazuje użyta maszyna licząca. Wynik dzielenia koniecznie należy pomnożyć w całości. Dopiero po przemnożeniu zaokrągla się ustaloną podstawę wymiaru składek do pełnych groszy (przyjmując, iż zaokrąglenia dokonuje się z uwzględnieniem trzeciego miejsca po przecinku). Obliczoną podstawę wymiaru składek należy zaokrąglić do pełnych groszy w górę - jeżeli końcówka jest równa lub wyższa od 0,50 grosza albo w dół - jeżeli końcówka jest niższa od 0,50 grosza.

Przedsiębiorca może proporcjonalnie zmniejszyć podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne także w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca. Jednak prawo takie mu przysługuje tylko wtedy, gdy spełnia warunki do przyznania zasiłku (np. z ubezpieczenia chorobowego). Określa to art. 18 ust. 10 ustawy systemowej.

Powyższe odnosi się wyłącznie do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (oraz ewentualnie na FP i FS). Wskazanego pomniejszenia nie można zastosować do składki na ubezpieczenie zdrowotne. Składka ta jest bowiem miesięczna i niepodzielna, co wynika z art. 79 ust. 2 ustawy zdrowotnej. Wobec tego nawet wtedy, gdy przedsiębiorca spełnia warunki do przyznania zasiłku, nie może dokonać proporcjonalnego pomniejszenia podstawy wymiaru składki zdrowotnej o dni choroby. W rezultacie składkę zdrowotną za okres choroby przedsiębiorca zawsze opłaca od pełnej obowiązującej go podstawy wymiaru.

Składki na FP i FS

Najczęściej w wyniku proporcjonalnego obniżenia podstawy wymiaru składek społecznych o dni choroby podstawa wymiaru tych składek przedsiębiorcy opłacającego je na ogólnych zasadach jest niższa od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Fakt ten nie zwalnia jednak takiego przedsiębiorcy z obowiązku opłacania za siebie składek na FP i FS z działalności gospodarczej. Gdyby bowiem prowadził on swoją firmę przez cały miesiąc, podstawa wymiaru składek społecznych byłaby wyższa od kwoty minimalnej płacy.

Brak ubezpieczenia chorobowego

Jak już wcześniej wyjaśniono, prawo do proporcjonalnego pomniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (oraz na FP i FS) ma chorujący przedsiębiorca tylko wtedy, gdy spełnia warunki do przyznania zasiłku chorobowego. Z założenia prawo do tego świadczenia ma przedsiębiorca, który podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu i posiada wymagany okres tego ubezpieczenia. Przyjąć zatem należy, że zasadniczym warunkiem uzyskania prawa do zasiłku chorobowego jest powstanie niezdolności do pracy m.in. w okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Jeżeli więc przedsiębiorca z prowadzonej działalności gospodarczej podlega wyłącznie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu, tym samym nie przystąpił (na wniosek) do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, to w przypadku niezdolności do pracy spowodowanej chorobą nie uzyska prawa do zasiłku z tego tytułu. Konsekwencją tego będzie, że nawet w przypadku zachorowania i nieprowadzenia przez określony czas działalności gospodarczej (w związku z posiadanym zaświadczeniem lekarskim) będzie zobowiązany za ten okres opłacić z działalności składki na ubezpieczenia społeczne (oraz ewentualnie na FP i FS ) w pełnej obowiązującej go wysokości. Nie będzie mu przysługiwało prawo do proporcjonalnego pomniejszenia podstawy ich wymiaru o dni niezdolności do pracy.

Ustanie ubezpieczenia

Prawo do proporcjonalnego pomniejszenia podstawy wymiaru składek społecznych (i na FP oraz FS) nie będzie przysługiwało też przedsiębiorcy, który w danym miesiącu kalendarzowym choruje i któremu ustało dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, np. w związku z nieterminowymi płatnościami (art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej). Ustanie tego ubezpieczenia powoduje, że za okres niezdolności do pracy w związku z chorobą przedsiębiorca nie może dokonać proporcjonalnego pomniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (i na FP oraz FS) o dni choroby. Ma zatem obowiązek zapłacić składki na te Fundusze w pełnej obowiązującej go wysokości.

Zwiększenie podstawy wymiaru składek

Zasadniczo przedsiębiorca do podstawy wymiaru składek m.in. na ubezpieczenia społeczne może zadeklarować kwotę wyższą niż obowiązujące go minimum. Nie obliguje go to jednocześnie do zwiększenia do tej samej wysokości podstawy wymiaru składki zdrowotnej. Może więc składki społeczne opłacać od kwoty wyższej, a składkę zdrowotną nadal od najniższej obowiązującej go podstawy wymiaru. Jednak zwiększenie przez przedsiębiorcę podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe powoduje równoczesne podwyższenie podstawy wymiaru składek na FP i FS. Jest tak dlatego, że podstawę ich wymiaru stanowi kwota przyjęta do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Jeżeli więc przedsiębiorca zwiększył podstawę wymiaru składek społecznych, to do tego samego poziomu uległa automatycznie zwiększeniu podstawa wymiaru składek na te Fundusze.

Konsekwencja zwiększenia podstawy

Przedsiębiorca, który opłacił składki na ubezpieczenia społeczne (i w efekcie też na FP i FS) od wyższych kwot niż obowiązujące go minimum, w przypadku zachorowania i spełnienia warunków do przyznania zasiłku chorobowego, nie może skorygować podstawy wymiaru tych składek do obowiązującego go minimum. Jak wynika bowiem z art. 18 ust. 8a ustawy systemowej - w przypadku gdy podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe stanowi zadeklarowana kwota, zadeklarowanie przez ubezpieczonego kwoty wyższej niż obowiązujące go minimum automatycznie oznacza rezygnację z ustalenia podstawy wymiaru składek w kwocie najniższej i nie podlega korekcie przez ubezpieczonego za miesiąc, w którym zadeklarował wyższą kwotę podstawy wymiaru składek.

Ponadto przedsiębiorca, który opłacił składki ZUS od wyższej podstawy wymiaru niż obowiązujące go minimum, nie może korzystać z comiesięcznego zwolnienia ze składania dokumentów rozliczeniowych do organu rentowego, przysługującego mu na podstawie art. 47 ust. 2a-2b ustawy systemowej. Przepisy te zwalniają bowiem przedsiębiorcę z obowiązku składania tych druków do ZUS m.in. wtedy, gdy w ostatnio złożonych drukach rozliczeniowych do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i/lub ubezpieczenie zdrowotne została zadeklarowana kwota w najniższej obowiązującej przedsiębiorcę wysokości. Warunek ten nie zostanie więc zachowany, gdy przedsiębiorca opłaci składki społeczne i/lub zdrowotną do ZUS od zwiększonej podstawy wymiaru.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266 ze zm.)

Ustawa z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1373 ze zm.)

Ustawa z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2019 r. poz. 1482 ze zm.)