Niezdolność do pracy potwierdzana jest odpowiednim zaświadczeniem lekarskim. Ubezpieczony legitymujący się takim dokumentem może ubiegać się o świadczenie chorobowe będące swego rodzaju rekompensatą braku możliwości zarobkowania. O ile zatem oczywiste wydaje się, że ubezpieczony niezdolny do pracy powinien powstrzymywać się od jej wykonywania, to czasem okazuje się, że okoliczności powodujących utratę prawa do zasiłku jest dużo więcej. Zasiłek można bowiem stracić, a wypłacony może okazać się nienależnie pobranym, m.in. gdy ubezpieczony w czasie choroby korzysta z wcześniej zaplanowanego wypoczynku wakacyjnego.
Przy ustalaniu prawa do zasiłków i ich wysokości dowodami stwierdzającymi czasową niezdolność do pracy z powodu choroby, pobytu w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne albo konieczność osobistego sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny jest:
Dowody te wymienia art. 53 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2021 r. poz. 1133), zwanej ustawą zasiłkową.
Jeśli chodzi o orzekanie o czasowej niezdolności do pracy m.in. z powodu choroby, to następuje ono po przeprowadzeniu postępowania diagnostyczno-leczniczego. Zaświadczenie lekarskie potwierdzające czasową niezdolność do pracy wystawia się na okres, w którym ubezpieczony ze względu na swój stan zdrowia powinien powstrzymywać się od pracy. Co więcej, przy orzekaniu o niezdolności do pracy brane są pod uwagę wszystkie okoliczności istotne dla oceny stanu zdrowia i upośledzenia funkcji organizmu powodujące czasową niezdolność do pracy ubezpieczonego, ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju i warunków jego pracy. W czasie trwania niezdolności do pracy potwierdzonej zaświadczeniem ubezpieczony powinien zatem przede wszystkim:
Ustawodawca określając przesłanki, po spełnieniu których prawo do zasiłku chorobowego przysługuje, wyraźnie zastrzegł również, kiedy ubezpieczony prawo to może utracić. Prawo do zasiłku chorobowego za cały okres konkretnego zwolnienia lekarskiego traci ubezpieczony:
Tak stanowi art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej.
Dla utraty prawa do zasiłku wystarczy wystąpienie jednej ze wskazanych przesłanek. Są one niezależne od siebie, a więc mają samoistny charakter.
Wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy jako przesłanka pozbawiająca prawa do zasiłku zasadniczo nie wzbudza wątpliwości. Trochę inaczej jest z drugą z wymienionych przesłanek. Stwierdzenie, że ubezpieczony traci prawo do zasiłku, gdy wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, jest zbyt ogólne, żeby nie powodowało jakichkolwiek zastrzeżeń. Sprawy, w których dochodzi do oceny, czy ubezpieczony swoim zachowaniem doprowadził do utraty prawa do zasiłku, wielokrotnie mają swój finał w sądzie, czego wyrazem są rozstrzygnięcia sądowe. I to właśnie w oparciu o orzeczenia sądowe ugruntowany został pogląd, że zachowaniem niezgodnym z celem zwolnienia określić można takiego typu postępowanie ubezpieczonego, które w powszechnym odczuciu jest nieodpowiednie dla osoby chorej i może nasuwać wątpliwości co do rzeczywistego stanu jej zdrowia (patrz ramka).
Za zachowania niezgodne z celem zwolnienia lekarskiego, powodujące utratę prawa do świadczenia chorobowego w orzecznictwie sądowym, uznaje się m.in.:
Przy badaniu wystąpienia przesłanki utraty prawa do zasiłku, z uwagi na fakt, że została ona określona przez ustawodawcę ogólnie, należy bardzo szczegółowo oceniać wszystkie okoliczności towarzyszące danemu stanowi faktycznemu. |
Postępowanie ubezpieczonego, mogące przyczynić się do wydłużenia okresu niezdolności do pracy, jest zabronione. Skutkiem złamania tego zakazu jest pozbawienie go prawa do zasiłku.
Ustalenie, że okoliczności powodujące utratę prawa do chorobowego miały miejsce, stwierdza się w trybie przewidzianym w art. 68 ustawy zasiłkowej, a więc w ramach przeprowadzonej kontroli co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem. Do przeprowadzenia takiej kontroli uprawnieni są płatnicy składek na ubezpieczenie chorobowe, którzy zgłaszają do tego ubezpieczenia powyżej 20 osób albo ZUS.
Ubezpieczony wykorzystujący zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem traci prawo do zasiłku za okres tego zwolnienia.
Zasiłek chorobowy wypłacany jest z FUS i służy odzyskaniu zdolności do pracy. Trudno zatem jest bezkrytycznie zaakceptować stan, kiedy ubezpieczony w trakcie korzystania z takiego świadczenia uczestniczy we wcześniej zaplanowanym wypoczynku wakacyjnym. Ocenie podlegać może wówczas m.in., czy:
Aspektów ocennych może być znacznie więcej, co zależy od konkretnego stanu faktycznego. Tym samym w jednym przypadku może się okazać, że wyjazd (nawet zaplanowany) nie będzie stanowił podstawy do utraty prawa do zasiłku, a w drugim przypadku będzie zgoła inaczej.
Ubezpieczeni przebywający na zwolnieniu lekarskim powinni bardzo rozważnie podejmować decyzje o ewentualnym korzystaniu w tym czasie z jakichkolwiek form wypoczynku.
Utrata prawa do zasiłku chorobowego z powodu wykorzystywania zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia powoduje, że za okres orzeczonej niezdolności do pracy ubezpieczony nie nabędzie również prawa do wynagrodzenia za pracę. Czasem może doprowadzić do utraty pracy (patrz wyrok w ramce).
Przedstawione zasady stosuje się do wynagrodzenia chorobowego należnego pracownikowi w oparciu o przepisy Kodeksu pracy.
Wykorzystanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem, np. podjęcie w trakcie zwolnienia innej pracy, wyjazd na wakacje czy zrobienie remontu w domu może zostać uznane za naruszenie obowiązków pracowniczych i w konsekwencji skutkować zastosowaniem w stosunku do pracownika kar porządkowych, a nawet rozwiązaniem umowy o pracę. Z wyroku WSA w Opolu z dnia 8 grudnia 2020 r., sygn. akt II SA/Op 267/20 |
|