Wprowadzenie stanów epidemicznych w związku z COVID-19 było związane z wdrożeniem szeregu przepisów mających na celu przeciwdziałanie negatywnym skutkom epidemii. Te odrębne regulacje, dotyczące m.in. sfery prawa pracy, zmodyfikowały ogólne zasady dotyczące niektórych kwestii pracowniczych. Jednak wobec zbliżającego się odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, co będzie miało miejsce 1 lipca 2023 r., nastąpi powrót do poprzednich przepisów prawa pracy i wynikających z nich zasad realizacji praw i obowiązków stron stosunku pracy.
Podstawowym odrębnym aktem prawnym obowiązującym w okresie stanu zagrożenia epidemicznego oraz stanu epidemii, wprowadzonym w związku z COVID-19, była i jest ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19... (Dz. U. z 2021 r. poz. 2095 ze zm.), zwana specustawą w sprawie COVID-19. Stosowanie przewidzianych w niej rozwiązań, w tym z zakresu prawa pracy, jest często ograniczone czasowo do okresu obowiązywania ww. stanów epidemicznych lub ustalonego przez dany przepis okresu po odwołaniu wspomnianych stanów. Od 1 lipca 2023 r. zostanie odwołany stan zagrożenia epidemicznego, co wynika z rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 14 czerwca 2023 r. w sprawie odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego (Dz. U. poz. 1118). Oznacza to ustanie możliwości korzystania przez pracodawcę z wielu przepisów specustawy w sprawie COVID-19, w tym dotyczących udzielania zaległego urlopu wypoczynkowego.
Do 30 czerwca 2023 r. włącznie prawo do jednostronnego udzielenia zaległego urlopu przewiduje art. 15gc specustawy w sprawie COVID-19. Zgodnie ze wskazanym przepisem pracodawca może bez zgody pracownika i z pominięciem planu urlopów udzielić mu zaległego urlopu w wymiarze do 30 dni we wskazanym przez siebie terminie. Pracownik jest zobowiązany wykorzystać urlop udzielony mu w tym trybie.
W stanie prawnym obowiązującym przed wprowadzeniem art. 15gc specustawy w sprawie COVID-19 (co nastąpiło 24 czerwca 2020 r.), jednostronne, tj. bez zgody pracownika, udzielenie urlopu było (i jest) możliwe w sytuacji określonej w art. 1671 K.p. Stanowi on, że w okresie wypowiedzenia umowy o pracę pracownik jest obowiązany wykorzystać przysługujący mu urlop, jeżeli w tym okresie pracodawca mu go udzieli. Ponadto z orzecznictwa sądowego z zakresu prawa pracy i stanowiska Głównego Inspektoratu Pracy wynikała możliwość udzielenia bez zgody pracownika urlopu zaległego (patrz ramka). Jednak na gruncie ogólnych przepisów prawa pracy brak jest wyraźnej regulacji prawnej pozwalającej pracodawcy na "przymusowe" wysłanie pracownika na zaległy urlop, z wyjątkiem sytuacji wypowiedzenia umowy. Powrót do tych mniej dogodnych dla pracodawcy zasad udzielania zaległego wypoczynku nastąpi od 1 lipca br. Przy czym, moim zdaniem, dopuszczalne będzie udzielenie wspomnianego urlopu w trybie art. 15gc specustawy w sprawie COVID-19 nawet ostatniego dnia czerwca 2023 r. i wykorzystanie go przez pracownika po tej dacie.
|
"(...) prawo do urlopu wypoczynkowego określone jest przepisami o charakterze bezwzględnie obowiązującym i to w odniesieniu do obu stron stosunku pracy. Pracodawca jest zobowiązany do udzielenia pracownikowi urlopu wypoczynkowego w określonym rozmiarze i terminie określonym według ustalonych zasad, a z drugiej strony pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu (por. art. 152 § 2 K.p.) i nie może odmówić wykorzystania urlopu udzielonego zgodnie z przepisami prawa pracy. (...)". Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2006 r., sygn. akt I PK 124/05
Pismo Głównego Inspektoratu Pracy z dnia 14 lipca 2017 r., znak: GNP-364-4560-14-1/17/PE/RP, udostępnione naszemu Wydawnictwu |
Profilaktyczne badania okresowe są przeprowadzane z częstotliwością określoną w załączniku do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników... (Dz. U. z 2023 r. poz. 607) oraz wynikającą z daty wskazanej przez lekarza medycyny pracy. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii w związku z COVID-19 obowiązek przeprowadzania tych badań został jednak zawieszony na mocy art. 12a specustawy w sprawie COVID-19. Po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii pracodawca i pracownik będą zobowiązani niezwłocznie podjąć wykonanie zawieszonych badań - jednak ww. ustawa daje im na to czas aż do upływu 180 dni od dnia odwołania danego stanu epidemicznego, tj. aktualnie stanu zagrożenia epidemicznego. Po upływie tego terminu stracą też ważność ostatnio wydane orzeczenia dotyczące badań profilaktycznych (art. 31m specustawy w sprawie COVID-19).
Należy nadmienić, że specustawa w sprawie COVID-19 nie zawiesiła obowiązku wykonywania badań wstępnych i kontrolnych, jednak dopuściła możliwość ich przeprowadzenia przez innego lekarza niż lekarz medycyny pracy oraz w trybie zdalnym. Skorzystanie z tych udogodnień jest możliwe tylko do 30 czerwca br., przy czym orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza po przeprowadzeniu badań wstępnych lub kontrolnych również straci moc po upływie 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego.
Po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego zawieszone badania okresowe trzeba będzie wykonać najpóźniej do 28 grudnia 2023 r.
Specustawa w sprawie COVID-19 w art. 12a ust. 5 poważnie zmodyfikowała poprzednio obowiązujące zasady przeprowadzania badań wstępnych, zwłaszcza przesłanki zwolnienia z tych badań. Różnice między stanem prawnym wprowadzonym przez wspomnianą ustawę a ogólnymi regulacjami Kodeksu pracy, które ponownie znajdą zastosowanie od 1 lipca 2023 r., przedstawiono w tabeli.
Generalnie na pracodawcy ciąży obowiązek zapewnienia pracownikom wstępnych i okresowych szkoleń bhp (art. 2373 K.p.). W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii ogólne zasady przeprowadzania tych szkoleń, określone w Kodeksie pracy, zostały zmodyfikowane przez art. 12e specustawy w sprawie COVID-19. Przewiduje on, że w przypadku, gdy termin przeprowadzenia szkolenia okresowego bhp lub bezpieczeństwa i higieny służby przypada w:
termin ten wydłuża się do 60. dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii.
Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku szkoleń wstępnych. W tym zakresie art. 12e specustawy w sprawie COVID-19 przewiduje, że w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii dopuszcza się przeprowadzanie szkoleń wstępnych bhp w całości za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej (z pewnymi wyjątkami dotyczącymi instruktażu stanowiskowego określonych pracowników/na określonych stanowiskach).
Biorąc pod uwagę przedstawione regulacje, pracodawca będzie musiał, po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego, przeprowadzić zawieszone okresowe szkolenia bhp najpóźniej do 30 sierpnia 2023 r. Z dniem 1 lipca br. ustanie też możliwość przeprowadzania szkoleń wstępnych on-line.
Należy nadmienić, że w związku z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego od 1 lipca 2023 r. nie będzie można rozwiązać umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy za 7-dniowym wypowiedzeniem na mocy art. 15gf specustawy w sprawie COVID-19.
Pracodawcy podlegający ustawie o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. z 2018 r. poz. 1969 ze zm.), zwanej ustawą o zwolnieniach grupowych, są zobowiązani do wypłaty odprawy o której mowa w art. 8 ww. ustawy. Maksymalna wysokość tego świadczenia nie może przekroczyć 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wskazany górny pułap wspomnianej odprawy został jednak ograniczony na mocy art. 15gd specustawy w sprawie COVID-19. Na jego podstawie wysokość odpraw, odszkodowań lub innych świadczeń pieniężnych wypłacanych pracownikowi w związku z rozwiązaniem umowy o pracę (jeżeli przepisy przewidują obowiązek wypłacenia świadczenia) nie może przekroczyć 10-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Powyższe ograniczenie stosowane jest w okresie zagrożenia epidemicznego lub epidemii, wprowadzonych w związku z COVID-19 - u pracodawcy, u którego wystąpił spadek obrotów wskazany w art. 15g ust. 9 specustawy w sprawie COVID-19 lub istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń określony w art. 15gb ust. 2 tej ustawy. Od 1 lipca br. tacy pracodawcy będą wypłacali odprawy w wysokości wynikającej z ustawy o zwolnieniach grupowych, tj. maksymalnie do kwoty 54.000 zł.
Pracodawcy, u których nastąpiły spadki obrotów określone w art. 15g ust. 9 specustawy w sprawie COVID-19 lub istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń zdefiniowany w art. 15gb ust. 2 tej ustawy, w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii mogą, na podstawie art. 15ge ww. ustawy, zawiesić obowiązek:
Wskazany przepis przewiduje również, że w okresie zagrożenia epidemicznego lub epidemii zapisy układu zbiorowego pracy lub regulaminu wynagradzania, przewidujące wyższy odpis na ZFŚS lub świadczenia socjalno-bytowe inne niż to wynika z ustawy o ZFŚS, nie są stosowane. Zamiast nich obowiązują przepisy ustawy o ZFŚS.
Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego z dniem 1 lipca 2023 r. oznacza "odwieszenie" obowiązku odprowadzania odpisu na ZFŚS czy wypłaty świadczenia urlopowego. Firmy, które przed wprowadzeniem stanów epidemicznych ustaliły w przepisach zakładowych odpis w innej wysokości niż wynikający z ustawy o ZFŚS, powrócą do tego odpisu.
| Na ogólnych zasadach wynikających z art. 229 § 11 K.p. | Wstępnym badaniom profilaktycznym nie podlegają osoby przyjmowane do pracy:
|
||||
| W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii w związku z COVID-19
|
Przesłanki zwolnienia z wymogu odbycia badań wstępnych generalnie pozostały takie same jak wyżej wymienione, jednak dopuszczalny okres przerwy między zakończeniem poprzedniego a nawiązaniem nowego stosunku pracy (u tego samego lub u innego pracodawcy) wydłużono do 180 dni. Jeżeli natomiast pracodawca zamierza zatrudnić pracownika (nowego lub którego zatrudniał już w zakładzie pracy) na stanowisku administracyjno-biurowym, wówczas nie ma obowiązku skierowania go na badania wstępne, pod warunkiem:
|
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
