Brak wystarczającej liczby dni urlopu wypoczynkowego lub odmowa jego przyznania, np. gdy nadarzy się okazyjny, bardzo atrakcyjny wyjazd zagraniczny, skłaniają niekiedy pracowników do usprawiedliwienia nieobecności w pracy zwolnieniem lekarskim. Dzieje się tak zwłaszcza w okresie wakacyjnym, co znacznie utrudnia pracodawcom organizację pracy. Dlatego warto pamiętać, iż ubezpieczeni niezdolni do pracy mogą zostać poddani kontroli, która powinna być nasilana szczególnie w okresach, w których występuje zwiększona absencja z powodu choroby lub sprawowania opieki.
Gdy choroba uniemożliwia pracownikowi wykonywanie pracy, na tę okoliczność wystawiane jest mu stosowne zaświadczenie lekarskie, zwane potocznie zwolnieniem lekarskim. Obecnie może być ono sporządzone w formie elektronicznej (tzw. e-zwolnienie) lub na formularzu ZUS ZLA. Jest ono podstawą nie tylko do usprawiedliwienia nieobecności w pracy, ale również do wypłaty świadczeń chorobowych, tj. odpowiednio:
Zwolnienie od pracy powinno być jednak przeznaczone wyłącznie na leczenie i rehabilitację, w celu jak najszybszego odzyskania zdrowia, a tym samym i zdolności do pracy. Nie może być natomiast wykorzystywane np. zamiast nieudzielonego urlopu wypoczynkowego.
Świadczenia chorobowe wypłacane z funduszu płatnika składek lub z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych mają na celu choćby częściowe zrekompensowanie utraconych zarobków za okres absencji chorobowej.
Niestety, w praktyce okres absencji chorobowej nierzadko wykorzystywany jest przez pracowników m.in. na:
Oczywiście jest to prawnie zabronione i pociąga za sobą określone konsekwencje.
Ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
Świadczenie chorobowe nie przysługuje również w przypadku, gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane.
Stanowi o tym art. 17 ust. 1 i 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej ustawą zasiłkową.
Co istotne, za nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia od pracy można utracić prawo nie tylko do zasiłku chorobowego wypłacanego z ubezpieczenia chorobowego. Dotyczy to również pozostałych świadczeń należnych osobom niezdolnym do pracy z powodu choroby, w tym również z ubezpieczenia wypadkowego, a także świadczenia wypłacanego osobom zwolnionym od wykonywania pracy z powodu konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny.
Wspomniane wcześniej okoliczności uzasadniające pozbawienie prawa do świadczenia chorobowego, w świetle art. 17 ust. 3 ustawy zasiłkowej powinny być ustalone w trybie:
Do przeprowadzenia stosownej kontroli uprawnieni są:
Szczegółowe zasady i tryb kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich określa wydane w tej sprawie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, zwane dalej rozporządzeniem.
Pracodawca może przeprowadzić kontrolę prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy także za okres, za który pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas choroby wypłacane ze środków pracodawcy. Podlega jej każde zwolnienie, bez względu na wskazania lekarskie, tj. zarówno, gdy lekarz leczący wskazał w nim, iż "chory powinien leżeć", jak i w przypadku adnotacji "chory może chodzić".
Jak często powinna być przeprowadzana w zakładzie pracy kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnienia od pracy ubezpieczonych i czy można wcześniej przygotować jej harmonogram? Ta kwestia również została uregulowana w § 7 rozporządzenia.
W świetle przywołanego przepisu, kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy powinna być:
Osoba kontrolująca prawidłowość wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy powinna posiadać wystawione przez płatnika składek imienne upoważnienie. Jego wzór został określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia.
Uprawnia ono do wykonywania kontroli w miejscu:
osoby kontrolowanej, albo w innym miejscu, jeżeli z posiadanych informacji wynika, że jest to celowe.
W razie stwierdzenia nieprawidłowości w trakcie kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia od pracy, osoba kontrolująca powinna na tę okoliczność sporządzić protokół. Jego wzór stanowi załącznik nr 2 do rozporządzenia. Podaje się w nim m.in. na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy.
Sporządzony protokół należy przedłożyć ubezpieczonemu w celu wniesienia przez niego uwag.
Formularze upoważnienia i protokołu dostępne są w serwisie www.druki.gofin.pl, w dziale Zasiłki i świadczenia.
Protokołu kontroli nie sporządza się, jeżeli w trakcie przeprowadzania kontroli nie stwierdzono wykonywania pracy zarobkowej ani wykorzystywania zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem.
Zdarza się, że pracodawcy mają wątpliwości, czy pracownik nie symuluje choroby, aby otrzymać zwolnienie od pracy, wykorzystywane później do innych celów. W tym przypadku również nie muszą być bezradni.
Prawidłowość orzekania o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby oraz wystawiania zaświadczeń lekarskich także bowiem podlega kontroli. Przeprowadzają ją lekarze orzecznicy ZUS na zasadach określonych w art. 59 ustawy zasiłkowej.
Pracodawcy mogą wystąpić do ZUS z wnioskiem o przeprowadzenie takiej kontroli, wykorzystując w tym celu np. przygotowany przez ZUS formularz OL-2 - Wniosek pracodawcy o kontrolę prawidłowości wystawienia zaświadczenia lekarskiego, w którym wskazuje się m.in.:
Jeśli zwolnienie lekarskie zostało wystawione na formularzu ZUS ZLA, do wniosku należy załączyć jego kserokopię lub skan.
W przypadku gdy podczas kontroli lekarz orzecznik ZUS określi wcześniejszą datę ustania niezdolności do pracy orzeczonej w zaświadczeniu lekarskim, wystawia zaświadczenie ZLA/K, które jest traktowane na równi z zaświadczeniem stwierdzającym brak przeciwwskazań do pracy na dotychczasowym stanowisku. Zaświadczenie to ubezpieczony jest zobowiązany dostarczyć swojemu płatnikowi składek.
Natomiast w razie uniemożliwienia badania lub niedostarczenia posiadanych wyników badań w wyznaczonym przez ZUS terminie, zaświadczenie lekarskie traci ważność od dnia następującego po tym terminie.
Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku organ rentowy wydaje decyzję o braku prawa do zasiłku, od której przysługuje odwołanie do sądu.
Rodzaj kontroli | Na czym polega kontrola? | Tryb postępowania w razie stwierdzenia/podejrzenia nieprawidłowości | |||||
Formalna kontrola zaświadczeń lekarskich |
Sprawdzenie, czy zaświadczenie:
|
Płatnik składek występuje o wyjaśnienie sprawy do:
|
|||||
|
|
||||||
Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby* |
Ustalenie, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy:
|
Osoba kontrolująca sporządza protokół, w którym podaje, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy. Protokół należy przedłożyć ubezpieczonemu w celu wniesienia przez niego uwag.
UWAGA: Wątpliwości, czy zwolnienie lekarskie od pracy wykorzystywane było niezgodnie z jego celem, rozstrzyga właściwa jednostka organizacyjna ZUS, uzyskując w miarę potrzeby opinię lekarza leczącego. W razie sporu organ rentowy wydaje decyzję, od której przysługują środki odwoławcze. |
|||||
Kontrola prawidłowości wykorzystywania przez ubezpieczonych zwolnień lekarskich od pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny |
Ustalenie, czy:
|
* | Kontrolą tą obejmuje się również ubezpieczonych zwolnionych od pracy w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zwalczaniu chorób zakaźnych albo o zwalczaniu gruźlicy. |
** | Nie dotyczy sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat. |
Typowanie pracowników do kontroli Do kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy, zdaniem ZUS, należy typować w szczególności osoby, które:
|
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2016 r. poz. 372 ze zm.)
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27.07.1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz. U. nr 65, poz. 743)
|