Firmowe środki trwałe zazwyczaj stanowią wyłączną własność podmiotów, które wykorzystują je w prowadzeniu działalności gospodarczej. Jednak nie tylko takie składniki majątku są używane do celów firmowych. Za środek trwały może bowiem zostać uznany taki składnik, którego własność poza przedsiębiorcą należy także do innych osób. Rozliczanie w kosztach podatkowych odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej takiego składnika może się różnić w zależności od statusu jego współwłaścicieli.
Składnik majątku, który jest używany w prowadzeniu działalności gospodarczej, na gruncie ustaw o podatku dochodowym traktowany jest jako podlegający amortyzacji środek trwały, jeżeli spełnia wymogi określone w art. 22a ust. 1 ustawy o pdof i odpowiednio art. 16a ust. 1 ustawy o pdop. Przepisy te wskazują, że za środki trwałe uznaje się wymienione w nich nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania składniki stanowiące własność lub współwłasność podatnika. Przewidywany okres ich używania musi być dłuższy niż rok i podatnik powinien je wykorzystywać na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddać do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub umowy leasingu operacyjnego.
Sposób ustalania wartości początkowej środka trwałego, którego podatnik jest współwłaścicielem, wynika wprost z art. 22g ust. 11 ustawy o pdof i odpowiednio z art. 16g ust. 8 ustawy o pdop. Zgodnie z zawartymi w nich uregulowaniami wartość początkową składnika stanowiącego współwłasność ustala się zasadniczo w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika. To powoduje, że zasadniczo przedsiębiorca nie może dokonywać amortyzacji od całej jego wartości początkowej. Jednak jak od wielu innych zasad i od tej ustawodawca w pdof przewidział wyjątek odnoszący się do współwłasności małżeńskiej.
Z przywoływanego wcześniej art. 22g ust. 11 ustawy o pdof wynika, że ogólne zasady amortyzacyjne środków trwałych będących przedmiotem współwłasności nie mają zastosowania do składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków, chyba że małżonkowie wykorzystują składnik majątku w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie. Stąd, gdy tacy małżonkowie prowadzą odrębne firmy i używają w nich składnika wspólnego majątku, to każdy z nich powinien dla celów podatkowego rozliczania amortyzacji określić jego wartość początkową na zasadach ogólnych w wysokości odpowiadającej wykorzystywanej przez siebie części (przykład 1).
Jeżeli jednak w małżeństwie, w którym istnieje ustrój wspólności ustawowej, wyłącznie jeden z małżonków wykorzystuje na potrzeby własnej działalności gospodarczej składnik, który należy do wspólnego majątku małżeńskiego, to podstawą amortyzacji tego składnika może być jego cała wartość wyznaczona m.in. ceną nabycia lub kosztem wytworzenia, co również wynika z art. 22g ust. 11 ustawy o pdof. Ten sposób wyznaczania wartości początkowej dopuszczalny jest przy tym tylko wtedy, gdy taki składnik w całości używany jest na potrzeby tej działalności.
W praktyce występują przypadki, w których składnik majątku jest nabywany na współwłasność także przez małżonków, pomiędzy którymi istnieje rozdzielność majątkowa. Wówczas nawet wtedy, gdy jest on wykorzystywany wyłącznie w działalności gospodarczej jednego z nich, podstawą dokonywania od niego odpisów amortyzacyjnych będzie wartość początkowa ustalona proporcjonalnie do jego udziału we współwłasności.
W przypadku małżeńskich nieruchomości nie należą również do rzadkości sytuacje, w których małżonek-przedsiębiorca na potrzeby swojej firmy wykorzystuje tylko część wspólnego budynku czy lokalu. W takim przypadku odpisów amortyzacyjnych zobowiązany jest dokonywać zgodnie z art. 22f ust. 4 ustawy o pdof, czyli w wysokości ustalonej od wartości początkowej nieruchomości, budynku lub lokalu, odpowiadającej stosunkowi powierzchni użytkowej wykorzystywanej do prowadzenia działalności gospodarczej do ogólnej powierzchni użytkowej tej nieruchomości, budynku lub lokalu.
Bywa tak, że jeden ze współwłaścicieli w trakcie użytkowania środka trwałego wykupuje go na wyłączność od pozostałych współwłaścicieli. Przepisy ustaw o pdof i o pdop nie odnoszą się wprost do takich przypadków, jednak jeżeli taka sytuacja ma miejsce, zasadne jest zwiększenie wartości początkowej środka trwałego o wydatki na nabycie udziału w jego własności. Z racji tego, że na wyłączność nabywany jest on w drodze kupna, to ustalenie wartości początkowej powinno tu nastąpić według ceny nabycia (przykład 2).
Przykład 1 W małżeństwie dwojga przedsiębiorców prowadzących indywidualnie swoje firmy obowiązuje ustrój wspólności majątkowej. W swoich działalnościach wykorzystują oni budynek magazynowy będący ich wspólną własnością. Żona zajmuje 35% jego powierzchni ogólnej, natomiast mąż 65% tej powierzchni. Wartość całego budynku wynosi 170.000 zł. Dla celów amortyzacji żona powinna przyjąć wartość początkową budynku w wysokości 59.500 zł (tj. 170.000 zł × 35%), natomiast mąż powinien przyjąć wartość początkową w wysokości 110.500 zł (tj. 170.000 zł × 65%).
Przedsiębiorca będący osobą fizyczną w 2017 r. nabył 30% udziału we własności maszyny włókienniczej, stając się jej współwłaścicielem. Wartość tych udziałów wyniosła 25.200 zł. Przedsiębiorca ujął ją w ewidencji środków trwałych, ustalając wartość początkową w wysokości wynikającej z umowy nabycia udziałów. W czerwcu 2019 r. przedsiębiorca odkupił od drugiego współwłaściciela jego udział we własności maszyny za kwotę 45.000 zł i o jej wysokość w tym samym miesiącu zwiększył wartość początkową maszyny. Od lipca br. będzie naliczał odpisy od wartości początkowej wynoszącej 70.200 zł. |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.07.1991 r. o pdof (Dz. U. z 2018 r. poz. 1509 ze zm.)
Ustawa z dnia 15.02.1992 r. o pdop (Dz. U. z 2019 r. poz. 865)
|