Wszczęcie postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe skutkuje zawieszeniem biegu terminu przedawnienia podatku objętego tym postępowaniem. Sąd administracyjny może ocenić, czy postępowanie karne skarbowe zostało podjęte instrumentalnie, aby organ podatkowy zyskał więcej czasu na weryfikację i dochodzenie zapłaty podatku. Przepisy regulujące te kwestie nadal jednak budzą wątpliwości. Ministerstwo Finansów przedstawiło propozycję ich zmiany w projekcie nowelizacji Ordynacji podatkowej.
Zobowiązanie podatkowe przedawnia się zasadniczo po 5 latach, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.
Organy podatkowe zyskują jednak więcej czasu na dochodzenie podatków w wyniku wszczęcia postępowania karnego skarbowego, np. w razie podejrzenia nieewidencjonowania obrotu. Bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, jeżeli podejrzenie ich popełnienia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania podatkowego. Nierozpoczęty termin przedawnienia rozpoczyna się, a zawieszony biegnie dalej od dnia następującego po dniu prawomocnego zakończenia postępowania karnego skarbowego. Precyzuje to art. 70 § 6 pkt 1 i § 7 pkt 1 Ordynacji podatkowej.
Warunkiem nierozpoczęcia lub zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego z powodu wszczęcia sprawy karnej skarbowej jest zawiadomienie o tym podatnika. Reguluje to art. 70c Ordynacji podatkowej. Organ podatkowy właściwy w sprawie zobowiązania podatkowego, z którego niewykonaniem wiąże się podejrzenie popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, ma obowiązek zawiadomić podatnika o nierozpoczęciu lub zawieszeniu biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego najpóźniej w ostatnim dniu upływu tego terminu. Zawiadamia podatnika także o rozpoczęciu lub dalszym biegu terminu przedawnienia po upływie okresu zawieszenia.
Istnieje ryzyko instrumentalnego wykorzystywania przez organy podatkowe opisanych regulacji.
Naczelnicy urzędów skarbowych i urzędów celno-skarbowych często występują w podwójnej roli - organu podatkowego weryfikującego rozliczenia podatkowe oraz finansowego organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze w sprawie nadużyć skarbowych (por. art. 53 § 37 Kodeksu karnego skarbowego). Postępowania karne skarbowe mogą być przez nich wykorzystywane jako sposób na wydłużenie kontroli i postępowań podatkowych niemożliwych do zamknięcia przed upływem terminu przedawnienia podatku. Przesłankę zawieszenia biegu terminu przedawnienia stanowi samo wszczęcie postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe (pod warunkiem zawiadomienia o tym podatnika). Nie jest wymagane przedstawienie komukolwiek jakichkolwiek zarzutów.
Organ podatkowy powinien w uzasadnieniu decyzji podatkowej wskazać dowody i czynności procesowe, z których wynika, że podjęcie postępowania karnego skarbowego było uzasadnione podejrzeniem popełnienia przez podatnika czynu zabronionego. Sąd administracyjny - w ramach rozpatrywania skargi na decyzję podatkową - może ocenić, czy celem wszczęcia postępowania karnego skarbowego było jedynie stworzenie formalnej podstawy zawieszenia biegu terminu przedawnienia podatku. Przypieczętowała to uchwała NSA z dnia 24 maja 2021 r., sygn. akt I FPS 1/21. O instrumentalnym wykorzystaniu postępowania karnego skarbowego może (nie musi) świadczyć wszczęcie tego postępowania na krótko przed upływem terminu przedawnienia podatku i niepodejmowanie typowych dla niego czynności procesowych, takich jak przesłuchanie świadków, zabezpieczenie dokumentów, przedstawienie zarzutów o określony czyn zabroniony czy przesłuchanie w charakterze podejrzanego (por. wyrok NSA z dnia 21 stycznia 2025 r., sygn. akt II FSK 86/22).
Stosowanie regulacji przewidujących zwieszenie biegu terminu przedawnienia podatku z powodu podjęcia sprawy karnej skarbowej - mimo wsparcia podatników przez sądy administracyjne - nadal budzi wątpliwości.
Wątpliwości tych nie usuwa Trybunał Konstytucyjny. Nie rozpatruje bowiem skarg o zbadanie zgodności art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej z Konstytucją RP. Sprawa dotycząca wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich wniesionego w dniu 23 października 2014 r., sygn. akt K 31/14, została w 2017 r. bezterminowo odroczona. Postępowania dotyczące skarg złożonych w tym zakresie w dniach: 16 stycznia 2017 r., sygn. akt SK 100/19, i 19 maja 2020 r., sygn. akt SK 122/20, umorzono w 2023 r. Natomiast postępowanie w sprawie skargi wniesionej w dniu 9 października 2019 r., sygn. akt SK 50/20, zostało umorzone w dniu 23 stycznia 2025 r.
Propozycję uregulowania kwestii wpływu postępowania karnego skarbowego na termin przedawnienia podatku zawiera projekt z dnia 26 marca 2025 r. nowelizacji Ordynacji podatkowej (druk nr UD196 z wykazu RCL). Przewiduje on, że bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczynałby się lub ulegał zawieszeniu w przypadku wszczęcia postępowania karnego skarbowego w sprawie dotyczącej enumeratywnie wymienionych najpoważniejszych przestępstw skarbowych, jeżeli podejrzenie ich popełnienia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania podatkowego (patrz ramka). Biegu terminu przedawniania nie wydłużałyby więc postępowania w sprawach o wykroczenia skarbowe, których popełnienie wiąże się z niewykonaniem zobowiązania podatkowego, a także postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe o charakterze uszczupleniowym, gdy narażona na uszczuplenie lub uszczuplona należność publicznoprawna to kwota o "małej wartości", czyli do 200-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę w czasie popełnienia czynu zabronionego (obecnie 200 × 4.666 zł = 933.200 zł).
|
Przestępstwa skarbowe, których popełnienie wydłużałoby bieg terminu przedawnienia podatku (zgodnie z projektem nowelizacji Ordynacji podatkowej):
|
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2025 r. poz. 111)
Ustawa z dnia 10.09.1999 r. - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2024 r. poz. 628 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
