HITY GOFINU

Obowiązkiem płatnika jest comiesięczne rozliczanie składek za każdą osobę, którą zgłosił do ubezpieczeń w ZUS. Oprócz tego do jego obowiązków należy również informowanie organu rentowego o wszelkich przerwach w opłacaniu składek za taką osobę w trakcie trwania ubezpieczeń. Każdy okres przerwy - również spowodowany zwolnieniem od pracy w związku ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem - płatnik powinien oznaczyć w raporcie miesięcznym odpowiednim kodem świadczenia/przerwy. Co więcej, w czasie niektórych przerw płatnik powinien naliczyć w raportach składki z zupełnie innego tytułu.

Pobieranie zasiłku macierzyńskiego

Wśród okresów zwolnienia od pracy, mających na celu umożliwienie danej osobie sprawowania opieki nad dzieckiem, są urlopy pracownicze, za które przysługuje zasiłek macierzyński.

Zalicza się do nich:

• urlop macierzyński,
   
• urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego,
   
• urlop rodzicielski,
   
• urlop ojcowski.

Skorzystanie z jednego z nich powoduje dla pracownika zmianę tytułu do ubezpieczeń oraz ich zakresu. W czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego pracownik nie podlega bowiem ubezpieczeniom pracowniczym, tylko ubezpieczeniom z racji pobierania tego właśnie zasiłku. Konsekwencją tej zmiany jest ograniczenie zakresu ubezpieczeń. Osoby pobierające zasiłek macierzyński podlegają bowiem tylko ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Nie podlegają natomiast pozostałym ubezpieczeniom społecznym (tj. chorobowemu i wypadkowemu). Nie są też objęte w tym czasie ubezpieczeniem zdrowotnym (mimo to osoby pobierające zasiłek macierzyński zachowują w tym czasie prawo do świadczeń zdrowotnych gwarantowanych przez NFZ).

Składki ubezpieczeniowe nalicza w tym przypadku podmiot, który wypłaca zasiłek macierzyński. Jeśli jest to pracodawca, wówczas przez cały okres zasiłkowy ma on obowiązek rozliczać za pracownika składki emerytalno-rentowe. Nie musi jednak sporządzać osobnego zgłoszenia do ZUS osoby pobierającej zasiłek macierzyński. W tym przypadku zgłoszenie do ubezpieczeń polega na wykazywaniu danej osoby w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego w imiennym raporcie ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia 12 40. Kod ten stosuje się niezależnie od rodzaju urlopu, z którego jest pobierany zasiłek macierzyński. Składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe pracodawca nalicza w tym raporcie od podstawy, którą dla osób pobierających zasiłek macierzyński stanowi kwota brutto wypłaconego zasiłku. Jeśli pracodawca wypłaca pracownicy zasiłek macierzyński podwyższony do kwoty świadczenia rodzicielskiego (wynoszącego 1.000 zł), wówczas składki emerytalno-rentowe powinien jej naliczać od łącznej kwoty brutto zasiłku przed podwyższeniem oraz kwoty podwyższenia.

Ponieważ składki emerytalno-rentowe tych osób w całości są finansowane z budżetu państwa, pracodawca wykazuje je więc w dokumentach rozliczeniowych, ale ich nie wpłaca. Składki emerytalne i rentowe naliczone za osobę pobierającą zasiłek macierzyński, zsumowane z raportu ZUS RCA (np. z bloku III.B. pola 15. i 16.), powinny być wykazane w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA jako składki finansowane przez budżet państwa (pola 10. i 11. w bloku IV.).

W przypadku gdy rozpoczęcie lub zakończenie urlopu, za który pracownikowi jest wypłacany zasiłek macierzyński, nastąpi w trakcie miesiąca kalendarzowego, wtedy pracownik podlega w tym miesiącu ubezpieczeniom z dwóch tytułów, tj. ze stosunku pracy oraz z racji pobieranego zasiłku macierzyńskiego. W takiej sytuacji pracodawca wypłacający zasiłek macierzyński powinien wykazać go w dwóch blokach raportu składkowego ZUS RCA sporządzonego za taki miesiąc:

• w pierwszym - z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 i rozliczonymi składkami od wypłaconego wynagrodzenia za pracę,
   
• w drugim - z kodem tytułu ubezpieczenia 12 40 i naliczonymi składkami emerytalno-rentowymi od kwoty wypłaconego mu w tym miesiącu zasiłku macierzyńskiego.

Oprócz raportu składkowego za pracownika pobierającego zasiłek macierzyński pracodawca sporządza również raport świadczeniowy ZUS RSA (z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10). Podaje w nim (np. w bloku III.B.) kwotę zasiłku macierzyńskiego, jaką wypłacił pracownikowi (pole 06.), kod świadczenia/przerwy - w zależności od rodzaju urlopu, za który został wypłacony zasiłek macierzyński (pole 02. - patrz tabela) oraz okres, za który zasiłek został wypłacony (pola 03. i 04.). Jeśli pracownica otrzymuje zasiłek macierzyński podwyższony do kwoty świadczenia rodzicielskiego, wtedy w raporcie ZUS RSA jako kod tytułu ubezpieczenia należy podać kod pracowniczy, tj. 01 10, kwotę zasiłku macierzyńskiego z kodem 311 lub 319 oraz podwyższenie zasiłku macierzyńskiego z kodem świadczenia/przerwy 329.

Z kolei pracodawca, który nie jest uprawniony do wypłaty zasiłków, wykazuje osobę pobierającą z ZUS zasiłek macierzyński jedynie w raporcie ZUS RSA (o ile w miesiącu, za który jest on sporządzany, pracownik nie otrzymał żadnych oskładkowanych wypłat z umowy o pracę). Wypełnia w nim jedynie pola dotyczące okresu liczby dni oraz kodu pobieranego świadczenia. Pole dotyczące kwoty, tj. pole 06. (np. w bloku III.B.), pozostawia puste lub wpisuje wartość 0,00. Jako kod tytułu ubezpieczenia podaje w tym raporcie kod pracowniczy (tj. 01 10).

Urlop wychowawczy

Następnym ze zwolnień mających związek z opieką nad dzieckiem jest urlop wychowawczy. W czasie przebywania na takim urlopie pracownik podlega obowiązkowym ubezpieczeniom:

• emerytalnemu i rentowym - o ile nie ma innych tytułów do tych ubezpieczeń oraz nie ma prawa do emerytury lub renty,
   
• zdrowotnemu - jeśli nie ma innych tytułów do tego ubezpieczenia.

Zgłoszenia do ubezpieczeń osoby korzystającej z urlopu wychowawczego (analogicznie jak przy pracowniku pobierającym zasiłek macierzyński) dokonuje się wyłącznie poprzez wykazanie jej z rozliczonymi składkami w raporcie miesięcznym:

• ZUS RCA - jeżeli podlega zarówno ubezpieczeniom emerytalno-rentowym, jak i ubezpieczeniu zdrowotnemu lub
   
• ZUS RZA - jeśli podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Kodem tytułu ubezpieczenia właściwym dla osoby podlegającej ubezpieczeniom z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym jest 12 11.

Podstawę wymiaru składek emerytalno-rentowych dla osoby korzystającej z urlopu wychowawczego stanowi kwota przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego jej za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających ten urlop. Podstawa ta nie może być jednak:

• niższa niż 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia (w 2016 r. - 1.387,50 zł),
   
• wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia rocznego limitu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe (w 2016 r. - 2.433 zł).

Jeżeli pracownik rozpoczyna urlop wychowawczy w trakcie miesiąca, pracodawca powinien wówczas proporcjonalnie zmniejszyć ustaloną podstawę wymiaru składek emerytalno-rentowych (należną za cały miesiąc), dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych danego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu w tym miesiącu (przykład).

Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla osoby na urlopie wychowawczym stanowi natomiast kwota odpowiadająca wysokości specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych (obecnie 520 zł). Podstawa wymiaru tej składki jest niepodzielna.

Naliczanie składek za osobę na urlopie wychowawczym pracodawca może rozpocząć dopiero po otrzymaniu od niej oświadczenia o braku innych tytułów do ubezpieczeń oraz braku prawa do emerytury lub renty.

Druk oświadczenia dla celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń w ZUS dla osoby na urlopie wychowawczym jest dostępny w serwisie www.druki.gofin.pl, w dziale Składki ZUS.

Przez cały okres przebywania przez pracownika na urlopie wychowawczym pracodawca wykazuje go też w raporcie świadczeniowym ZUS RSA z pracowniczym kodem tytułu ubezpieczenia, tj. 01 10, oraz wykazanym okresem przerwy w opłacaniu składek ubezpieczeniowych (z umowy o pracę), spowodowanej urlopem wychowawczym. Jako kod świadczenia/przerwy podaje 121 lub 122 - w zależności od tego, czy urlop wychowawczy został udzielony na podstawie odpowiednio art. 186 § 2 czy art. 186 § 3 Kodeksu pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 1666).

Zasiłek opiekuńczy

Również gdy dziecko np. zachoruje i konieczne jest osobiste sprawowanie przez pracownika opieki nad nim, pracownikowi przysługuje zwolnienie od pracy, za okres którego, po spełnieniu wymaganych warunków, otrzymuje on zasiłek opiekuńczy. Okoliczności, w których zasiłek opiekuńczy jest wypłacany, określa ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2016 r. poz. 372 ze zm.).

Wszelkie zasiłki, czyli także opiekuńczy, nie stanowią podstawy wymiaru składek ubezpieczeniowych (społecznych ani zdrowotnej). Nie nalicza się też od nich składek na fundusze pozaubezpieczeniowe (tj. FP, FGŚP i FEP). Wprawdzie okres pobierania zasiłku nie stanowi dla pracownika przerwy w ubezpieczeniach, to jednak jest on traktowany jako okres przerwy w opłacaniu pracowniczych składek ubezpieczeniowych. Pracodawca wykazuje go w raporcie ZUS RSA z kodem świadczenia/przerwy 312. Jeśli zakład pracy jest uprawniony do wypłaty świadczeń chorobowych, to - oprócz kodu tytułu ubezpieczenia (pracowniczego, tj. 01 10) i kodu zasiłku opiekuńczego oraz okresu, za który został on pobrany - wykazuje też liczbę dni, za które zasiłek został wypłacony oraz jego kwotę. W przypadku natomiast, gdy zasiłek wypłacił ZUS, pracodawca nie wypełnia w tym raporcie pola dotyczącego kwoty wypłaconego zasiłku opiekuńczego.

2-dniowa kodeksowa opieka

Pracownikowi, który wychowuje co najmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat, przysługuje w ciągu danego roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni (art. 188 K.p.). Za okres tego zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Co ważne, zwolnienie to nie stanowi przerwy w pracowniczym ubezpieczeniu ani też nie zmienia tytułu czy zakresu ubezpieczeń z umowy o pracę.

W czasie wykorzystywania dni wolnych od pracy na podstawie ww. art. 188 K.p., pracownik w dalszym ciągu podlega ubezpieczeniom pracowniczym na ogólnych zasadach. Od wynagrodzenia wypłaconego za ten okres pracodawca nalicza mu składki ZUS w taki sam sposób jak od wynagrodzenia za pracę - w raporcie ZUS RCA (sumując je z pozostałymi składnikami wynagrodzenia). Pracodawca nie wykazuje tego okresu w raporcie świadczeniowym ZUS RSA.