W działalności gospodarczej przedsiębiorcy często wykorzystują grunty. W zależności od przeznaczenia grunty będące własnością danego podmiotu mogą stanowić środki trwałe, inwestycje w nieruchomości lub np. u dewelopera towary. Jednostki mogą je również użytkować na podstawie umowy leasingu lub posiadać w użytkowaniu wieczystym. Grunty generalnie nie podlegają amortyzacji. Wyjątek stanowią te, które służą wydobyciu kopalin metodą odkrywkową.
Nabyty na własność grunt, który jest przeznaczony na potrzeby własne jednostki, zalicza się do środków trwałych, o ile spełnia wymogi określone w art. 3 ust. 1 pkt 15 ustawy o rachunkowości. W świetle tego przepisu przez środki trwałe rozumie się rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. Obejmują one w szczególności nieruchomości, w tym grunty.
Grunt nie wymaga nakładów na przystosowanie go do używania, jest więc kompletny i zdatny do użytku w momencie jego nabycia.
Grunt wprowadza się do ksiąg rachunkowych w wartości początkowej ustalonej na poziomie ceny nabycia. Jest nią cena zakupu składnika aktywów, obejmująca kwotę należną sprzedającemu (bez podlegających odliczeniu VAT oraz podatku akcyzowego), a w przypadku importu powiększona o obciążenia o charakterze publicznoprawnym. Cenę tę obniża się o rabaty, opusty i inne podobne zmniejszenia (art. 28 ust. 2 ustawy o rachunkowości). W razie zakupu gruntu cena ta powinna zostać zwiększona m.in. o koszty bezpośrednio związane z tym zakupem, np. opłaty notarialne czy koszty wieczystoksięgowe, a także podatek od czynności cywilnoprawnych. W zależności od zapisów w polityce rachunkowości wszystkie te nakłady można ewidencjonować na koncie 08 "Środki trwałe w budowie" lub w korespondencji z kontem 30 "Rozliczenie zakupu" (przykład).
Do wartości początkowej gruntu uznanego za środek trwały trzeba zaliczyć również koszty obsługi zobowiązań, np. kredytu, zaciągniętych w celu sfinansowania jego zakupu (w tym odsetki i prowizje) i związane z nimi różnice kursowe (art. 28 ust. 8 ustawy o rachunkowości). Ważne jest, że wydatki te zwiększają wartość początkową gruntu jedynie do momentu oddania go do używania. Gdy zostaną poniesione po dniu przyjęcia go do używania, odnosi się je na konto 75-1 "Koszty finansowe".
W księgach rachunkowych grunt stanowiący środek trwały ewidencjonuje się na koncie 01 "Środki trwałe" (w analityce: Grunty). Przyjęcie go do używania na podstawie dowodu "OT - Przyjęcie środka trwałego" może odbyć się zapisem:
- Wn konto 01 "Środki trwałe" (w analityce: Grunty),
- Ma konto 30 "Rozliczenie zakupu".
Należy podkreślić, że grunty - z wyjątkiem służących wydobyciu kopalin metodą odkrywkową - nie podlegają amortyzacji. Stanowi tak art. 31 ust. 2 ustawy o rachunkowości. Grunty nie tracą bowiem na wartości. Wręcz przeciwnie - często zdarza się, że ich wartość rynkowa z upływem czasu wzrasta. Wówczas trzeba pamiętać, że jednostka nie może w księgach rachunkowych dobrowolnie podwyższyć wartości początkowej gruntu zaliczonego do środków trwałych do jego wartości rynkowej. Ustawa o rachunkowości nie przewiduje bowiem takiej możliwości. Wyjątkiem jest wyłącznie aktualizacja wartości środków trwałych (i dotychczasowego umorzenia) dokonywana na podstawie odrębnych przepisów (ostatnia taka aktualizacja odbyła się na dzień 1 stycznia 1995 r.). Wynika to z art. 31 ust. 3 ustawy o rachunkowości.
Jeśli celem posiadania nabytego gruntu jest uzyskanie korzyści w postaci wzrostu jego wartości, to zalicza się go do inwestycji. Na podstawie art. 3 ust. 1 pkt 17 ustawy o rachunkowości inwestycjami są aktywa posiadane przez jednostkę w celu osiągnięcia z nich korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym z transakcji handlowej.
W księgach rachunkowych nieruchomości zaliczane do inwestycji, w tym grunty, podlegają wycenie nie rzadziej niż na dzień bilansowy w sposób wskazany w art. 28 ust. 1 pkt 1a) ustawy o rachunkowości, a mianowicie według:
a) zasad stosowanych dla środków trwałych lub
b) ceny rynkowej bądź inaczej określonej wartości godziwej.
Wybór metody wyceny nieruchomości inwestycyjnej należy do kierownika jednostki. Zamieszcza się go w polityce rachunkowości. Przy czym zaleca się, aby dla wszystkich inwestycji w nieruchomości przyjąć ten sam sposób wyceny.
W sytuacji gdy grunt zaliczany do inwestycji wyceniany jest zgodnie z zasadami właściwymi dla środków trwałych, to w ewidencji księgowej wartość początkową zakupionego gruntu, ustaloną na poziomie ceny nabycia, ujmuje się na koncie 04 "Inwestycje w nieruchomości i prawa". Od takiego gruntu nie dokonuje się generalnie odpisów amortyzacyjnych (chyba że grunt służy wydobyciu kopalin metodą odkrywkową).
Jeżeli natomiast grunt figurujący w księgach rachunkowych na koncie 04 jako inwestycja jest wyceniany w wartości rynkowej, to konieczne jest na dzień bilansowy jego zaktualizowanie do aktualnej ceny rynkowej. Wielkość tę można ustalać jako cenę sprzedaży podobnego gruntu. Jeżeli nie ma możliwości określenia ceny sprzedaży, to wielkość tę ustala się na dzień bilansowy szacunkowo, np. przy pomocy rzeczoznawcy.
Skutki wyceny nieruchomości inwestycyjnych wycenianych w cenie rynkowej zalicza się do pozostałych kosztów lub przychodów operacyjnych (art. 3 ust. 1 pkt 32 lit. c) ustawy o rachunkowości). W zależności od tego, czy na dzień bilansowy wartość rynkowa gruntu wzrośnie czy zmaleje, różnicę z przeszacowania księguje się zapisem:
a) wzrost wartości rynkowej
- Wn konto 04 "Inwestycje w nieruchomości i prawa",
- Ma konto 76-0 "Pozostałe przychody operacyjne",
b) spadek wartości rynkowej
- Wn konto 76-1 "Pozostałe koszty operacyjne",
- Ma konto 04 "Inwestycje w nieruchomości i prawa".
Jeżeli grunt jest użytkowany wieczyście, to nie stanowi własności jednostki. Ujmuje się go wówczas w ewidencji pozabilansowej na koncie 09 "Obce środki trwałe" (w analityce: Grunty w użytkowaniu wieczystym). Jednostka może dokonać zapisu jednostronnego (w wartości gruntu) następująco:
- Wn koncie 09 "Obce środki trwałe" (w analityce: Grunty w użytkowaniu wieczystym).
Jako środek trwały ewidencjonuje się w takim przypadku prawo wieczystego użytkowania gruntu (o ile spełnia kryteria wymienione w art. 3 ust. 1 pkt 15 ustawy o rachunkowości). Za wartość początkową prawa użytkowania wieczystego gruntu przyjmuje się cenę jego nabycia zgodnie z wymogami art. 28 ust. 2 i 8 ustawy o rachunkowości. W księgach rachunkowych prawo to ewidencjonuje się na koncie 01 "Środki trwałe", a wprowadza się je do ewidencji bilansowej w wartości początkowej w oparciu o dowód OT.
Druk dowodu OT dostępny jest w serwisie www.druki.gofin.pl, w dziale Rachunkowość.
Prawo użytkowania wieczystego gruntu podlega dla celów bilansowych amortyzacji zgodnie z zasadami wskazanymi w art. 32 ustawy o rachunkowości. Odpisy amortyzacyjne obciążają koszty działalności operacyjnej i są ujmowane na koncie 40 "Koszty według rodzajów" (w analityce: Amortyzacja) lub koncie w zespole 5.
Istotne jest, że przez cały okres użytkowania wieczystego pobierane są opłaty roczne. Wnosi się je w terminie do dnia 31 marca każdego roku, z góry za dany rok. Wynika to z art. 71 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2018 r. poz. 2204 ze zm.). W ewidencji księgowej opłaty te są odnoszone bezpośrednio w ciężar kosztów działalności operacyjnej. Ujmuje się je na koncie 40 "Koszty według rodzajów" (w analityce: Podatki i opłaty) lub koncie w zespole 5 w roku, w którym zostały poniesione. Gdy dany podmiot uzna, że wartość rocznej opłaty jest wielkością istotną i odniesienie jej jednorazowo w koszty zniekształciłoby znacząco wynik finansowy danego okresu, to koszt ten można rozliczać w czasie za pośrednictwem konta 64-0 "Czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów" (art. 39 ust. 1 ustawy o rachunkowości).
W praktyce może zdarzyć się sytuacja polegająca na nieodpłatnym otrzymaniu gruntu, który jednostka kwalifikuje do środków trwałych. Wówczas na podstawie art. 3 ust. 1 pkt 32 lit. h) ustawy o rachunkowości przychód z tym związany, jako pośrednio dotyczący działalności operacyjnej jednostki, zalicza się generalnie bezpośrednio do pozostałych przychodów operacyjnych.
Należy w tym przypadku zwrócić uwagę na art. 41 ust. 2 ustawy o rachunkowości. W świetle tego przepisu rozliczenia międzyokresowe przychodów obejmują m.in. otrzymane nieodpłatnie, w tym w drodze darowizny, środki trwałe. Następnie zaliczone do rozliczeń międzyokresowych przychodów kwoty zwiększają stopniowo pozostałe przychody operacyjne, równolegle do odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych od otrzymanych nieodpłatnie środków trwałych.
Jeżeli otrzymany nieodpłatnie grunt zaliczony do środków trwałych nie służy wydobyciu kopalin metodą odkrywkową, to nie dokonuje się od jego wartości początkowej odpisów amortyzacyjnych (art. 31 ust. 2 ustawy o rachunkowości). Oznacza to, że w takim przypadku nie jest wskazane odnosić go do rozliczeń międzyokresowych przychodów. Otrzymany grunt w jego wartości początkowej ujmuje się w pozostałych przychodach operacyjnych, w oparciu o dowód OT, zapisem:
- Wn konto 01 "Środki trwałe" (w analityce: Grunty),
- Ma konto 76-0 "Pozostałe przychody operacyjne".
Gdyby uzyskany w darowiźnie grunt podlegał amortyzacji jako grunt służący wydobyciu kopalin metodą odkrywkową, to należałoby rozliczać jego wartość poprzez rozliczenia międzyokresowe przychodów równolegle do dokonywanych odpisów amortyzacyjnych.
Przykład Założenia
a) taksa notarialna i koszty wypisów; na podstawie faktury od kancelarii notarialnej wyniosły one 1.353 zł brutto (w tym VAT 253 zł), b) opłacone gotówką koszty sądowe w kwocie 200 zł, c) opłacony na rachunek urzędu skarbowego PCC o wartości 1.920 zł.
Dekretacja
Księgowania |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2019 r. poz. 351)
|