Podatek dochodowy u małżonków z własnymi biznesami

Małżonkowie posiadający odrębne firmy to coraz częściej spotykany model prowadzenia działalności gospodarczej w rodzinie. W obszarze dokonywania rozliczeń z tytułu podatku dochodowego przez takich przedsiębiorców pewne kwestie uwarunkowane są stosunkami majątkowymi istniejącymi pomiędzy nimi.

Forma i sposób opłacania podatku

Uregulowania zawarte w ustawie o pdof nakładają na przedsiębiorców pozostających w związku małżeńskim ograniczenia dotyczące stosowanych przez nich form opodatkowania prowadzonej działalności gospodarczej. Szczególne zasady na gruncie pdof stosuje się również w odniesieniu do samego sposobu opłacania przez małżonków podatku dochodowego.

Ograniczenia co do wyboru formy opodatkowania odnoszą się do prawa regulowania przez małżonków zobowiązań w podatku dochodowym z zastosowaniem ryczałtu ewidencjonowanego. Możliwości skorzystania z tej formy nie mają bowiem podatnicy podejmujący prowadzenie działalności w roku podatkowym po zmianie działalności wykonywanej:

• samodzielnie na działalność prowadzoną w formie spółki z małżonkiem,
• w formie spółki z małżonkiem na działalność prowadzoną samodzielnie przez jednego lub każdego z małżonków,
• samodzielnie przez małżonka na działalność prowadzoną samodzielnie przez drugiego małżonka,

jeżeli małżonek lub małżonkowie przed zmianą opłacali z tytułu prowadzenia tej działalności podatek dochodowy według skali. (art. 8 ust. 1 pkt 5 ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym...).

Z kolei w stosunku do sposobu regulowania zobowiązań z tytułu pdof ustawowe ograniczenie zostało ustanowione dla opłacania kwartalnych zaliczek na podatek dochodowy (zarówno w przypadku skali podatkowej, jak i podatku liniowego). Stosowanie tej opcji przepisy przewidują dla przedsiębiorców, którzy posiadają status małego podatnika lub rozpoczynają prowadzenie działalności gospodarczej w roku podatkowym. Podatnik rozpoczynający działalność gospodarczą nie ma jednak prawa do tej preferencji w sytuacji, gdy w roku jej rozpoczęcia, a także w okresie dwóch lat, licząc od końca roku poprzedzającego rok jej rozpoczęcia, działalność gospodarczą w tym samym zakresie prowadził jego małżonek - o ile w tym czasie między małżonkami istniała wspólność majątkowa.

Małżonek bez jednorazowej amortyzacji

Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą mające w pdof status podatników rozpoczynających w roku podatkowym działalność gospodarczą oraz tzw. małych podatników uprawnieni są do korzystania z jednorazowej amortyzacji będącej pomocą de minimis, wynikającej z art. 22k ust. 8-13 ustawy o pdof. Nie skorzysta z niej jednak m.in. podatnik rozpoczynający prowadzenie działalności gospodarczej, jeśli w roku rozpoczęcia tej działalności, a także w okresie dwóch lat, licząc od końca roku poprzedzającego rok jej rozpoczęcia, działalność taką prowadził małżonek tej osoby, jeżeli między małżonkami istniała w tym czasie wspólność majątkowa (art. 22k ust. 11 ustawy o pdof).

Wspólne składniki na usługach firmowych

Stosunkowo często małżonkowie prowadzący osobne biznesy korzystają w nich z podlegających amortyzacji rzeczy, których są współwłaścicielami w ramach ustawowej wspólności małżeńskiej. Wartość początkową, będącą podstawą naliczania odpisów amortyzacyjnych od takiego środka trwałego, należy wyznaczyć zgodnie z art. 22g ust. 11 ustawy o pdof, czyli zasadniczo określa się ją w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika. Zasada ta nie obowiązuje jednak w stosunku do składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków, chyba że małżonkowie wykorzystują składnik majątku w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie. Zatem, o ile małżonkowie prowadzą odrębne działalności gospodarcze i każdy z nich korzysta w swojej firmie ze wspólnego składnika majątku, to każdy z nich może dla celów amortyzacji podatkowej w swojej firmie przyjąć jego wartość początkową odpowiadającą tylko wykorzystywanej przez siebie części.

W praktyce gospodarczej równie często jak z opisanym powyżej zjawiskiem można się spotkać z przesunięciem środka trwałego pomiędzy firmami małżonków. Jeżeli takie przesunięcie związane jest ze zmianą działalności wykonywanej samodzielnie przez jednego z małżonków na działalność wykonywaną samodzielnie przez drugiego z nich, to małżonek, który przejmie środek trwały, powinien - na co wskazuje art. 22g ust. 13 pkt 5 ustawy o pdof - kontynuować amortyzację rozpoczętą przez poprzednika. W efekcie, małżonek przejmujący zobowiązany jest do ustalenia jego wartości początkowej w tej samej wysokości, stosowania tej samej metody amortyzacji oraz uwzględnienia dokonanych odpisów amortyzacyjnych (art. 22h ust. 3 ustawy o pdof) - przykład.

Pomiędzy odrębnymi biznesami małżonków, w małżeństwie których obowiązuje wspólność majątkowa, może dochodzić także do przekazywania towarów handlowych. W takim przypadku - w opinii fiskusa - po stronie małżonka przejmującego towar spełnione zostają warunki wskazane w art. 22 ust. 1 ustawy o pdof. Stąd wydatki poniesione ze wspólnych środków finansowych na zakup towarów handlowych, które przykładowo żona otrzymała od męża, mogą obciążać koszty w firmie żony. Jednocześnie mąż, gdy zdążył już ich wartością obciążyć koszty podatkowe w swojej firmie, po przekazaniu ich żonie powinien je z tych kosztów wyłączyć.

Również wydatki poniesione na nabycie przez jednego małżonka usług od firmy drugiego z nich mogą obciążać koszty podatkowe w firmie tego pierwszego. Tu jednak należy zaznaczyć, że małżonkowie, którzy prowadząc odrębne firmy, zawierają umowy między sobą, powinni mieć na uwadze treść przepisów art. 23o ustawy o pdof dotyczących transakcji między podmiotami powiązanymi.

Majątek osobisty małżonka

Przedsiębiorca może wykorzystywać do celów firmowych także składniki majątku odrębnego swojego współmałżonka. Jednak gdy własność danego składnika przysługuje tylko jednemu z małżonków, to nie może on stanowić w firmie drugiego małżonka składnika majątku trwałego. Może jednak kwalifikować jako koszty podatkowe w swojej działalności wydatki na bieżącą eksploatację takiego składnika.

W tym celu małżonkowie powinni jednak zawrzeć umowę, która nie musi być odpłatna - może być to umowa użyczenia. Podatnik użytkujący nieodpłatnie elementy majątku osobistego swojego współmałżonka uzyska z tego tytułu przychód, który nie będzie jednak opodatkowany. Wartość nieodpłatnych świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn objęta jest bowiem zwolnieniem od pdof wynikającym z art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o pdof.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.07.1991 r. o pdof (Dz. U. z 2025 r. poz. 163 ze zm.)

Ustawa z dnia 20.11.1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. z 2024 r. poz. 776 ze zm.)