W literaturze z zakresu czasu pracy można spotkać różne metody ustalania nadgodzin średniotygodniowych. Która z nich jest właściwa?
Na tak postawione pytanie nie można odpowiedzieć jednoznacznie, gdyż przepisy kodeksowe nie określają wprost sposobu obliczania nadgodzin średniotygodniowych, a jest on wywodzony z ogółu norm z zakresu czasu pracy.
Przepisy Kodeksu pracy wyróżniają dwie kategorie godzin nadliczbowych, tzw.:
Wystąpienie nadgodzin dobowych ustala się i rozlicza na bieżąco, w razie potrzeby rekompensując dodatkami wraz z najbliższą wypłatą uposażeń. Z kolei nadgodziny średniotygodniowe stwierdza się na zakończenie okresu rozliczeniowego, obliczając ewentualne przekroczenia z uwzględnieniem art. 1511 § 2 K.p.
Ważne: Za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym przysługuje 100% dodatek, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku za nadgodziny dobowe. |
Norma ta zawiera jedyny, wskazany wprost, element wzoru na obliczenie nadgodzin tygodniowych, a mianowicie od ogólnej liczby godzin przepracowanych należy odjąć nadgodziny dobowe i na podstawie tak ustalonej wielkości obliczać przekroczenia średniotygodniowe. Z praktyki wynika, że najczęściej występują one na skutek wykonywania pracy w dniu wolnym z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, nieskompensowanego innym dniem wolnym od pracy bądź z wcześniejszego rozpoczęcia pracy po dniu wolnym.
Przykład |
Pracownik jest objęty systemem podstawowym w 3-miesięcznym okresie rozliczeniowym licząc od stycznia danego roku, z sobotami wolnymi od pracy (dodatkowo za święto 1 maja br. wyznaczono wolne w piątek 4 czerwca 2021 r.). W maju br. pracownik czterokrotnie pracował po 2 godziny dłużej w zwykłych dniach roboczych oraz został wezwany do pracy w dwie soboty, przepracowując w każdej 6 godzin.
Pracodawca był zobowiązany zrekompensować 8 nadgodzin dobowych (4 dni x 2 godz.) wraz z wynagrodzeniem za maj br. (ewentualnie w miejsce dodatków mógł wyznaczyć/udzielić czasu wolnego od pracy). To czy wystąpiły nadgodziny tygodniowe, co z dużym prawdopodobieństwem miało miejsce z powodu pracy w dniach wolnych, będzie badał dopiero z upływem czerwca 2021 r. Przy czym wraz z uposażeniem za maj br., powinien wypłacić normalne wynagrodzenie za dodatkową pracę w soboty w myśl zasady - za pracę wykonaną przysługuje wynagrodzenie, które wypłaca się nie rzadziej niż raz w miesiącu (art. 80 zd. 1 i art. 85 K.p.).
Wobec braku przepisów jednoznacznie określających metodę rozliczania czasu pracy, zmierzającą do ustalenia ewentualnych przekroczeń przeciętnej normy tygodniowej (wystąpienia nadgodzin średniotygodniowych), w literaturze przedmiotu prezentowane są różne sposoby. Do najczęściej stosowanych należą dwa oparte na opiniach urzędowych (resortu pracy oraz Państwowej Inspekcji Pracy). Algorytm pierwszego z nich uwzględnia występowanie dni tzw. wystających, które należy odrzucić oraz definicję normy średniotygodniowej. Aby sprawdzić czy ta norma została naruszona dzieli się uzyskany wynik przez liczbę pełnych tygodni.
Przykład |
Zakładamy, że pracownik z poprzedniego przykładu przepracował/przepracuje wszystkie zaplanowane godziny, czyli łącznie 508 godzin (168 godz. + 160 godz. + 160 godz. + 4 dni x 2 godz. + 2 soboty x 6 godz.). Zastosowanie metody obliczania nadgodzin średniotygodniowych rekomendowanej przez resort pracy wykaże ich brak, co przedstawia poniższe wyliczenie:
Skutek z przykładu jest spowodowany wstąpieniem świąt w kalendarzowych dniach powszednich (poniedziałek i czwartek). Prowadzi on do tego, że praca w dniu wolnym, niezrekompensowana innym dniem wolnym, nie daje pracownikowi prawa do dodatków. Warto podkreślić, że metoda ta przy braku świąt dałaby inny wynik.
Problem zauważyła Państwowa Inspekcja Pracy, wyjaśniając w piśmie z 12 stycznia 2005 r., że: "(...) Pracą w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczenia przeciętnej, tygodniowej normy czasu pracy jest praca ponad obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym ustalonym zgodnie z taką normą na podstawie art. 130 Kodeksu pracy, chyba że przekroczenie tej normy ma charakter przekroczenia dobowej normy czasu pracy lub przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy. (...) Za koniecznością takiego rozstrzygnięcia przemawia również aspekt prewencyjny. Odmienna interpretacja uznająca za pracę w godzinach nadliczbowych pracę po przekroczeniu normy czasu pracy, nie natomiast wymiaru czasu pracy zgodnego z taką normą może w praktyce powodować, że przekraczanie wymiaru, ale nie normy stanie się powszechną praktyką, zważywszy na brak regulacji limitujących taką pracę, co nie pozostaje w zgodzie z bezwzględnie obowiązującym charakterem norm ochronnych o czasie pracy i może prowadzić do ich omijania. Przepisy o takim charakterze prawnym w ścisły sposób różnicują bowiem pracę w granicach norm, oraz taką, która poza nie wykracza, nie wprowadzając stanów pośrednich w postaci godzin ponadwymiarowych, ale jeszcze nie nadliczbowych.".
Przykład |
Przyjmujemy dane z poprzedniego przykładu oraz metodę obliczania nadgodzin średniotygodniowych rekomendowaną przez PIP. Z jej zastosowania wynika 12 nadgodzin średniotygodniowych (508 godz. - 4 dni x 2 nadgodz. dobowe - 488 godz. wymiarowych).
|