Od 1 kwietnia wzrost jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej

Osoby, które w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznały stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, mogą skorzystać z prawa do jednorazowego odszkodowania. Na takie świadczenie mogą również liczyć członkowie rodziny osoby, która zmarła wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Jego wysokość, stanowiąca odpowiedni procent lub wielokrotność przeciętnego wynagrodzenia, zmienia się co roku z dniem 1 kwietnia.

Świadczenie wypadkowe

Jednorazowe odszkodowanie jest jednym ze świadczeń wypłacanych przez ZUS z ubezpieczenia wypadkowego, a więc wyłącznie osobom objętym tym ubezpieczeniem. Przysługuje ono na zasadach określonych w art. 11 i art. 13 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2189), zwanej ustawą wypadkową:

• ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu i/lub
• członkom rodziny:
• ubezpieczonego albo
• rencisty uprawnionego do renty z ubezpieczenia wypadkowego,

który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

Z tym zastrzeżeniem, określonym w art. 6 ust. 2-4 ustawy wypadkowej, że osoby:

• prowadzące pozarolniczą działalność i osoby z nimi współpracujące oraz
• duchowni będący płatnikami składek na własne ubezpieczenia,

a także członkowie ich rodzin nie otrzymają jednorazowego odszkodowania w razie wystąpienia w dniu wypadku lub w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczeń z tytułu choroby zawodowej zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę (patrz tabela 1), do czasu spłaty całości zadłużenia, o ile spłata ta nastąpi przed upływem 6 miesięcy od dnia wypadku lub od dnia złożenia wniosku o przyznanie tego świadczenia z tytułu choroby zawodowej (po upływie tego terminu prawo do jednorazowego odszkodowania ulega przedawnieniu).

Dla ubezpieczonego...

Ustawodawca sprecyzował, iż:

• za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy, a
• długotrwały uszczerbek na zdrowiu oznacza takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.

Rodzaj uszczerbku na zdrowiu nie wpływa jednak na wysokość należnego ubezpieczonemu odszkodowania. Istotne natomiast są:

• procentowy wymiar tego (stałego lub długotrwałego) uszczerbku na zdrowiu i
• ewentualne zaliczenie ubezpieczonego do osób całkowicie niezdolnych do pracy i do samodzielnej egzystencji wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

Zgodnie bowiem z art. 11 ustawy wypadkowej jednorazowe odszkodowanie dla ubezpieczonego poszkodowanego w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługuje w wysokości:

• 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, w tym w przypadku gdy wskutek pogorszenia się stanu zdrowia stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu będący następstwem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, który był podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, uległ zwiększeniu co najmniej o 10 punktów procentowych,
• zwiększonej o kwotę stanowiącą 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli w stosunku do ubezpieczonego została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, w tym w wyniku pogorszenia się stanu zdrowia rencisty w następstwie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

...i członków rodziny zmarłego

W przypadku członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty (patrz ramka) jednorazowe odszkodowanie stanowi wielokrotność przeciętnego wynagrodzenia zróżnicowaną w zależności od tego, ilu i jakich członków rodziny jest uprawnionych do świadczenia (patrz tabela 2).

Przy czym kwotę jednorazowego odszkodowania:

• z tytułu śmierci ubezpieczonego lub rencisty, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, pomniejsza się o kwotę jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, wypłaconego temu ubezpieczonemu lub renciście,
• należną równocześnie:
• małżonkowi i co najmniej jednemu dziecku,
• co najmniej dwójce dzieci albo
• co najmniej dwójce członków rodziny innych niż małżonek lub dzieci,

dzieli się w równych częściach między uprawnionych.

Ważne orzeczenie

Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji. Orzeczenie w tej sprawie wydaje lekarz orzecznik lub - w II instancji - komisja lekarska ZUS.

Lekarz orzecznik lub komisja lekarska ustalają również związek śmierci ubezpieczonego lub rencisty z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Szczegółowe zasady orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, tryb postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania określa wydane w tej sprawie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej (Dz. U. z 2020 r. poz. 233).

Istotna data decyzji

Przyznanie lub odmowa przyznania jednorazowego odszkodowania oraz ustalenie jego wysokości następuje w drodze decyzji wydawanej przez organ rentowy w ciągu 14 dni od dnia:

• otrzymania orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ZUS lub
• wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Co istotne, do ustalenia wysokości jednorazowego odszkodowania przyjmuje się przeciętne wynagrodzenie obowiązujące w dniu wydania przez ZUS decyzji w sprawie przyznania tego świadczenia. Bez znaczenia tu jest data wypadku przy pracy czy złożenia wniosku o przyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu choroby zawodowej. Stanowi o tym art. 12 ust. 5 i art. 14 ust. 6 ustawy wypadkowej, która jednocześnie w art. 2 pkt 5 precyzuje, iż za przeciętne wynagrodzenie uznaje się tu przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym RP "Monitor Polski" przez Prezesa GUS, stosowane poczynając od drugiego kwartału każdego roku przez okres jednego roku.

Obowiązujące stawki jednorazowego odszkodowania zmieniają się zatem co roku z dniem 1 kwietnia i obowiązują do 31 marca następnego roku. Są one zaokrąglane do pełnych złotych.

Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w 2023 r. wyniosło 7.155,48 zł (Mon. Pol. z 2024 r. poz. 110), a więc wzrosło w stosunku do takiego wynagrodzenia z 2022 r., które wynosiło 6.346,15 zł. Przełożyło się to odpowiednio na znaczną podwyżkę od 1 kwietnia 2024 r. stawek jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (patrz tabela 2). Ich ostateczne wartości, obowiązujące w okresie od 1 kwietnia 2024 r. do 31 marca 2025 r. zostały ogłoszone w obwieszczeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 lutego 2024 r. (Mon. Pol. poz. 162).

Przykładowo stawka za jeden procent uszczerbku na zdrowiu, z obowiązującej do 31 marca 2024 r. kwoty 1.269 zł, od 1 kwietnia 2024 r. wzrosła do 1.431 zł, co wynika z wyliczenia:

   7.155,48 zł × 20% = 1.431,10 zł, po zaokrągleniu do pełnych złotych - 1.431 zł.

W oparciu o decyzje w sprawie jednorazowego odszkodowania wydane przez ZUS po 31 marca 2024 r. (np. w kwietniu 2024 r.) można zatem uzyskać znacznie wyższe świadczenie, niż gdyby decyzje te były wydane przed 1 kwietnia 2024 r.

Jeżeli w wyniku decyzji zostało ustalone prawo do jednorazowego odszkodowania oraz jego wysokość, ZUS dokonuje wypłaty tego świadczenia z urzędu, w terminie 30 dni od dnia wydania decyzji.

Od decyzji przysługuje odwołanie w trybie i na zasadach określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z zawartym w niej pouczeniem.