Zmiany w zakresie zasiłku macierzyńskiego

Nabywając prawo do zasiłku macierzyńskiego, można korzystać z tego świadczenia przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego oraz ojcowskiego. Zmiany w zakresie poszczególnych urlopów, które nastąpiły z dniem 26 kwietnia 2023 r., przekładają się zatem odpowiednio na uprawnienia do zasiłku macierzyńskiego. Pewnej modyfikacji uległa również wysokość tego świadczenia.

Nabycie uprawnień

Zasiłek macierzyński, co do zasady, przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego urodziła dziecko. Świadczenie to należne jest także ubezpieczonym, którzy w ww. okresie:

• przyjęli na wychowanie dziecko w wieku do 14. roku życia i wystąpili do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia lub
• przyjęli na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecko w wieku do 7. roku życia albo - w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - 10. roku życia.

Kwestię tę reguluje art. 29 ust. 1 i ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 1732 ze zm.), zwanej ustawą zasiłkową, która jednocześnie w:

• art. 29 ust. 3, ust. 4-10 - określa przypadki, w jakich z prawa do zasiłku macierzyńskiego może skorzystać ojciec dziecka,
• art. 30 ust. 1 - wskazuje okoliczności uprawniające do zasiłku macierzyńskiego w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego.

Okres świadczenia

Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm.) jako okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego (art. 29a ust. 1 ustawy zasiłkowej).

Co istotne, dotyczy to nie tylko ubezpieczonych będących pracownikami, ale i innych ubezpieczonych niebędących pracownikami, którzy nie mogą korzystać np. z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, ale mają prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresom tych urlopów.

Zmiana przepisów

Z dniem 26 kwietnia 2023 r., za sprawą ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 641), zwanej dalej ustawą zmieniającą, zaszły istotne zmiany w:

• Kodeksie pracy, m.in. w zakresie urlopu rodzicielskiego i urlopu ojcowskiego, które przekładają się odpowiednio na uprawnienia do zasiłku macierzyńskiego za okres tych urlopów oraz
• ustawie zasiłkowej - m.in. w zakresie wysokości zasiłku macierzyńskiego.

Co prawda weszły one w życie po upływie 21 dni od dnia ogłoszenia, tj. z dniem 26 kwietnia 2023 r., jednak obejmą także ubezpieczonych, którzy w tym dniu lub przed tym dniem, w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do 25 kwietnia 2023 r. m.in. korzystali z urlopu rodzicielskiego lub byli uprawnieni do tego urlopu.

Dłuższy urlop rodzicielski

W wyniku nowelizacji art. 182^1a i art. 183 § 4-4⁵ Kodeksu pracy z dniem 26 kwietnia 2023 r.:

• nastąpiło wydłużenie o 9 tygodni wymiaru urlopu rodzicielskiego oraz
• wprowadzono dłuższy okres należnego urlopu rodzicielskiego dla pracowników wychowujących dziecko posiadające zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin "Za życiem" (Dz. U. z 2020 r. poz. 1329 ze zm.).

W efekcie wydłużeniu uległ także okres należnego zasiłku macierzyńskiego (patrz Tabela 1).

Z tym że każdemu z pracowników/ubezpieczonych - rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego/zasiłku macierzyńskiego za okres tego urlopu z pełnego jego wymiaru. Co więcej, prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka.

Wniosek o urlop ojcowski

Zasady przyznawania urlopu ojcowskiego zostały określone w art. 182³ Kodeksu pracy, który również uległ zmianie z dniem 26 kwietnia 2023 r.

Obecnie na złożenie stosownego wniosku o ten urlop/zasiłek i jego wykorzystanie ubezpieczeni mają tylko 12 (zamiast dotychczasowych 24) miesięcy od dnia przyjścia dziecka na świat lub jego przysposobienia (patrz Tabela 2).

Ponadto, o ile wcześniej wniosek o ten urlop musiał być złożony w formie pisemnej, to od 26 kwietnia 2023 r. o ten urlop można skutecznie wystąpić, składając wniosek w postaci elektronicznej.

Zmiana wysokości zasiłku

Ustawa zmieniająca jednocześnie znowelizowała przepisy art. 31 ustawy zasiłkowej dotyczące wysokości zasiłku macierzyńskiego. Zamiast dotychczasowych 100% i 60% podstawy wymiaru zasiłku za poszczególne okresy urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego albo 80% tej podstawy za pełny okres tych urlopów, od 26 kwietnia 2023 r. wysokość tego świadczenia wynosi odpowiednio 100% i 70% albo 81,5% podstawy wymiaru zasiłku (patrz Tabela 3).

Ponadto ustawodawca zastrzegł (w ust. 3f i ust. 3g dodanych do art. 31 ustawy zasiłkowej), iż:

• zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w części przysługującej drugiemu rodzicowi dziecka, o której mowa w art. 182^1a § 4 Kodeksu pracy, wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku,
• w przypadku niewykorzystania ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w pierwszym roku życia dziecka zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku.

Natomiast w razie niewykorzystania w pierwszym roku życia dziecka ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wysokości 81,5% podstawy wymiaru zasiłku, na wniosek ubezpieczonego przysługuje jednorazowe wyrównanie pobranego zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego do wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku (art. 31 ust. 4 ustawy zasiłkowej, w brzmieniu obowiązującym od 26 kwietnia 2023 r.).

W kwestii ustalania wysokości zasiłku ustawodawca także przewidział okres przejściowy, obejmujący m.in. ubezpieczonych, którzy w dniu 26 kwietnia 2023 r. pobierali albo wystąpili o zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego (patrz ramka).