Świadczenie pracy jest jednym z podstawowych obowiązków pracownika. W praktyce występują jednak sytuacje, kiedy podwładny może odmówić wykonywania pracy lub konkretnego polecenia służbowego. Pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy zagrażającej życiu lub zdrowiu, a także odmówić spełnienia polecenia niezwiązanego z pracą lub niezgodnego z obowiązującym prawem.
Pracownik powinien wykonywać pracę w sposób sumienny i staranny oraz stosować się do poleceń pracodawcy lub reprezentującego go pracownika, o ile dotyczą one pracy i nie są sprzeczne z umową o pracę. Obowiązek ten wynika z art. 100 § 1 Kodeksu pracy. Podwładny może więc odmówić wykonania polecenia służbowego niemającego żadnego związku z pracą zawodową (przykład 1).
Pracownik nie musi też wyrazić zgody na świadczenie pracy niezgodnej z zawartą z nim umową o pracę, a konkretnie - z rodzajem umówionej pracy lub zajmowanym stanowiskiem. Przykładowo - główna księgowa może odmówić wykonywania pracy recepcjonistki lub portierki. Trzeba przy tym pamiętać, że po spełnieniu określonych w art. 42 § 4 K.p. warunków pracodawca może powierzyć pracownikowi wykonywanie innej pracy na okres nie przekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym. W tym miejscu warto przytoczyć dwa orzeczenia Sądu Najwyższego, a mianowicie:
Z przywoływanego wcześniej art. 100 § 1 K.p. wynika również, że obowiązek wykonania polecenia przełożonego nie dotyczy sytuacji, gdy w wyniku jego realizacji zostałoby złamane prawo. Mowa jest tu o wszystkich dziedzinach prawa, a nie tylko o prawie pracy. Pracownik może więc, a nawet musi, odmówić wykonania każdego polecenia naruszającego ogólnie obowiązujące przepisy (przykład 2). W razie otrzymania polecenia łamiącego prawo wskazanym jest, aby zażądać od pracodawcy wydania go na piśmie lub powtórzenia przy świadkach, przy czym bezpieczniejsza dla pracownika jest pierwsza metoda.
Pracownik może także odmówić wykonywania pracy w sytuacji, gdy jej warunki nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla jego zdrowia lub życia, albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom. O zaistnieniu takiego faktu podwładny musi niezwłocznie zawiadomić przełożonego (art. 210 § 1 K.p.). Potwierdza to wyrok SN z dnia 9 maja 2000 r., sygn. akt I PKN 619/99, w którym stwierdzono, że: "Powstrzymanie się pracownika od wykonywania pracy w warunkach nieodpowiadających przepisom bhp nie stanowi naruszenia obowiązku świadczenia pracy tylko wtedy, gdy pracownik zawiadomił o tym niezwłocznie przełożonego (art. 210 § 1 K.p.) ".
Kolejna możliwość powstrzymania się od świadczenia pracy dotyczy tylko pracowników wykonujących prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej. Prace tego rodzaju określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej. Należą do nich m.in. prace przy obsłudze suwnic sterowanych z kabiny i zdalnie sterowanych, prace przy obsłudze urządzeń mechanicznych związanych z czynnościami wyburzeniowymi, czy też prace przy liniach napowietrznych niskich, średnich i wysokich napięć.
Pracownicy świadczący tego rodzaju prace mogą powstrzymać się od ich wykonywania w przypadku, gdy ich stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i tym samym stwarza zagrożenie dla innych osób. W takiej sytuacji podwładny może powstrzymać się od wykonywania czynności służbowych dopiero po uprzednim zawiadomieniu przełożonego. Co ważne, zły stan psychofizyczny nie wymaga potwierdzenia zaświadczeniem lekarskim. Wystarczy samo oświadczenie pracownika. Możliwość powstrzymania się od wykonywania pracy z powodu niezapewnienia przez pracodawcę odpowiednich warunków bhp lub złego stanu psychofizycznego podwładnego nie obejmuje jednak pracowników, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.
Przykład 1 Pracownik zatrudniony na etacie kierowcy w prywatnej firmie otrzymał od jej właściciela polecenie zakupów świątecznych dla pracodawcy i jego rodziny. Pracownik może odmówić wykonania takiego polecenia, ponieważ nie ma ono związku z wykonywaną pracą zawodową.
W związku ze skargą byłego pracownika do inspekcji pracy pracodawca zwrócił się do kadrowej, aby ta przygotowała z datami wstecznymi dokumenty, których brakuje w aktach osobowych skarżącego oraz sfałszowała zapisy w ewidencji czasu pracy. Kadrowa powinna odmówić wykonania tego polecenia, mimo że jest ono zgodne z jej zakresem czynności, ponieważ antydatowanie i fałszowanie dokumentów jest niezgodne z prawem. |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502)
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28.05.1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz. U. nr 62, poz. 287)
|