Odpowiedzialność materialną ponoszą wszyscy pracownicy. Dla jej zaistnienia nie potrzeba umowy o odpowiedzialności materialnej czy innych dokumentów związanych z powierzeniem mienia pracownikowi. Pracownik może jednak zostać objęty odpowiedzialnością materialną o surowszym rygorze, związaną z konkretnym mieniem przekazanym jego pieczy. W takim przypadku zasady zwrotu szkody i wykazywania okoliczności jej powstania są wyraźnie korzystniejsze dla pracodawcy niż dla pracownika.
Kodeks pracy wyodrębnia tzw. ogólną odpowiedzialność materialną pracownika i odpowiedzialność za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się. Przesłanką powstania tego drugiego rodzaju odpowiedzialności materialnej jest wystąpienie szkody w mieniu oraz powierzenie go pracownikowi przez pracodawcę z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się.
Wszystkie wskazane powyżej przesłanki odpowiedzialności materialnej za mienie powierzone są niezbędne, trzeba jednak podkreślić, że brak prawidłowego powierzenia mienia uniemożliwia jej zaistnienie nawet wtedy, gdy wystąpią pozostałe przesłanki.
Odpowiedzialność materialna tego typu może dotyczyć tylko mienia powierzonego, a nie oddanego chwilowo do dyspozycji pracownika. Mienie musi być powierzone przez pracodawcę, natomiast nie musi do niego należeć. Zgodnie z art. 124 K.p. pracownikowi można powierzyć:
Powierzenie mienia z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się może nastąpić zarówno w odniesieniu do pracownika zatrudnionego na stanowisku związanym z odpowiedzialnością materialną, jak i do każdego innego pracownika, któremu powierzono mienie pracodawcy z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się.
Powierzenie mienia może przybrać różne formy. Może nastąpić na podstawie inwentaryzacji zdawczo-odbiorczej, poprzez odbiór przez pracownika rzeczy za pokwitowaniem, poprzez spis z natury, powierzenie mienia pracownikowi za potwierdzeniem przyjęcia dostawy towaru. Co do ostatniej z wymienionych form, powierzenie mienia będzie miało miejsce nie tylko przy pierwszym powierzeniu mienia, ale przy każdej następnej dostawie towaru. Prawidłowe powierzenie mienia następuje dopiero z chwilą rzeczywistego przekazania pracownikowi mienia w miejscu lub pomieszczeniu tak przystosowanym, aby pracownik miał zachowaną możliwość sprawowania nad nim bezpośredniego nadzoru. Dopiero z tą chwilą powstaje po stronie pracownika obowiązek zwrotu lub wyliczenia się z powyższego mienia.
Praca związana z odpowiedzialnością materialną powinna cechować się stałością w wykonywaniu czynności związanych z pieczą nad mieniem.
Pracownik, na którym ciąży odpowiedzialność materialna za mienie powierzone, odpowiada za szkodę w tym mieniu w pełnej wysokości. Jest pod tym względem na wyraźnie gorszej pozycji niż pracownik, który odpowiada materialnie na zasadach ogólnych. Nie mają bowiem zastosowania regulacje dotyczące odpowiedzialności ogólnej, a więc m.in. przepisy ograniczające odpowiedzialność materialną pracownika do kwoty równej maksymalnie jego trzymiesięcznemu wynagrodzeniu, przysługującego mu w dniu wyrządzenia szkody. Nie stosuje się też przepisów zawężających tę odpowiedzialność do rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę.
Pracownik ponosi odpowiedzialność za mienie powierzone do pełnej wysokości szkody, przez którą należy rozumieć nie tylko rzeczywistą stratę, ale także utracone korzyści. Odpowiedzialność materialna pracownika za szkodę w mieniu powierzonym jest odpowiedzialnością o zaostrzonym, w porównaniu do odpowiedzialności materialnej na zasadach ogólnych, reżimie prawnym. Jest ona oparta na zasadzie domniemania winy (również w postaci nieumyślnej) pracownika. Zasady odpowiedzialności materialnej pracownika za mienie powierzone są zdecydowanie korzystniejsze dla pracodawcy, w zakresie ponoszenia ciężaru dowodu. Nie musi on wykazywać okoliczności uzasadniających ponoszenie przez pracownika tego rodzaju odpowiedzialności. W razie sporu sądowego pracodawca jest zobowiązany udowodnić jedynie, że szkoda:
Pracodawca musi też określić wysokość szkody, choć podana wartość może mieć charakter szacunkowy. Nie musi natomiast udowadniać winy pracownika, co do tego bowiem art. 124 K.p. ustala domniemanie wystąpienia zawinionego zachowania po stronie odpowiedzialnego materialnie pracownika.
Pracownik w celu zwolnienia się z odpowiedzialności musi wykazać, że szkoda w mieniu powierzonym powstała wskutek wystąpienia okoliczności od niego niezależnych, którym on nie mógł zapobiec nawet przy dołożeniu należytej staranności w działaniu i przy prawidłowym wykonywaniu swoich obowiązków. Okolicznością, która może zwolnić pracownika od ponoszenia odpowiedzialności za powstałą szkodę, może być niezapewnienie przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia. Ten udział pracodawcy w powstaniu szkody w mieniu powierzonym może przejawiać się m.in. w:
W praktyce zdarzają się sytuacje, w których szkoda w mieniu powierzonym powstała wskutek kradzieży. Jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, kradzież mienia powierzonego bądź jego części nie jest okolicznością automatycznie zwalniającą pracownika z odpowiedzialności materialnej za powierzone mu mienie. Uchylenie odpowiedzialności może nastąpić tylko wówczas, gdy pracownik odpowiedzialny materialnie swoim zachowaniem nie stworzył dogodnych warunków do popełnienia kradzieży (patrz wyrok SN z dnia 24 stycznia 1985 r., sygn. akt IV PR 244/84).
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
