Kontrola trzeźwości na podstawie regulacji ustawowych

Od 21 lutego 2023 r. zaczęły obowiązywać przepisy Kodeksu pracy regulujące badanie trzeźwości pracowników. Na ich podstawie pracodawcy po raz pierwszy otrzymali możliwość samodzielnego przeprowadzania kontroli trzeźwości pracowników. Ponieważ jednak procedura wdrożenia takiej kontroli w zakładzie pracy jest dość rozbudowana, wielu pracodawców nie zdecydowało się na jej wprowadzenie.

Kontrola trzeźwości bez regulaminu

W dniu 21 lutego 2023 r. weszły w życie przepisy Kodeksu pracy dotyczące badania trzeźwości pracowników. Przed tą datą prawo pracy generalnie nie normowało kwestii badania trzeźwości pracowników przez pracodawcę. Wprawdzie w praktyce zdarzały się takie przypadki - firmy wprowadzały w tym zakresie odpowiednie zapisy do regulaminów zakładowych - brakowało jednak ustawowej podstawy do takich działań. Ten stan rzeczy uległ zmianie od 21 lutego 2023 r., kiedy to odpowiednie regulacje zostały wprowadzone do Kodeksu pracy. Wdrożenie zakładowych zasad badania trzeźwości pracowników (w co wchodzi również badanie na obecność środków działających podobnie do alkoholu) nie jest jednak proste.

Skorzystanie z możliwości samodzielnego (przy pomocy alkomatu/narkotestu) przeprowadzania kontroli trzeźwości pracowników wymaga dopełnienia wielu formalności, m.in. wprowadzenia zapisów dotyczących takiej kontroli do układu zbiorowego, regulaminu pracy lub wydania obwieszczenia w tej sprawie, jeżeli pracodawca nie posiada regulacji zakładowych. Niektórych pracodawców mogło to zniechęcić do skorzystania z możliwości badania "na własną rękę" trzeźwości pracowników.

W kontekście nowych regulacji kodeksowych dotyczących badania trzeźwości należy podkreślić, że zastosowanie ich w danym zakładzie nie jest obowiązkiem pracodawcy. Na fakultatywny charakter tych regulacji wskazuje brzmienie art. 22^1c § 1 K.p., który stanowi, że: "Jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia, pracodawca może (a więc nie musi - przyp. red.) wprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników". Podobnie uznał ustawodawca w uzasadnieniu do rządowego projektu ustawy nowelizującej Kodeks pracy, która wprowadziła do tego Kodeksu m.in. przepisy o kontroli trzeźwości. Powstaje jednak pytanie, z jakich możliwości prawnych może skorzystać pracodawca, który nie wprowadził zakładowych zasad przeprowadzania kontroli trzeźwości - w razie nadużycia przez pracownika alkoholu lub innych środków odurzających.

Badanie przez uprawniony organ

Pracodawca, który nie wprowadził do swoich przepisów zakładowych lub obwieszczenia zapisów przewidujących przeprowadzanie przez niego kontroli trzeźwości, nie ma prawa do wykonywania takich kontroli. Może się jednak zdarzyć, że w zakładzie pracy takiego pracodawcy osoba zatrudniona nadużyje alkoholu lub innych podobnie działających środków. W takiej sytuacji pracodawca jest zobowiązany odsunąć pracownika od wykonywania pracy, a jeżeli chce, aby został on przebadany na obecność alkoholu lub innych środków, musi w tym celu wezwać uprawniony organ (Policję). Obligatoryjnie musi też powiadomić pracownika o przyczynie odsunięcia od wykonywania pracy (patrz ramka). Powyższe wynika z art. 22^1d § 1-3 K.p. oraz art. 22^1f § 1 i § 2 K.p.

Trzeba podkreślić, że w przypadku wykonania badania trzeźwości przez uprawniony organ pracodawca nie wypełnia żadnego protokołu. Ta czynność należy do uprawnionego organu, który po przeprowadzeniu badania przekazuje pracodawcy i osobie badanej pisemną informację (nie protokół) obejmującą:

• imię i nazwisko osoby badanej oraz jej numer PESEL, a w przypadku jego braku serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość,
• datę, godzinę oraz minutę przeprowadzonego badania,
• wynik badania.

Pracodawca przechowuje przekazaną przez organ informację o przeprowadzonym badaniu w aktach osobowych pracownika przez okres nieprzekraczający roku od dnia jej otrzymania.

W przypadku, w którym informacje o przeprowadzonym badaniu mogą stanowić lub stanowią dowód w postępowaniu prowadzonym na podstawie prawa, a pracodawca jest stroną tego postępowania lub powziął wiadomość o wytoczeniu powództwa lub wszczęciu postępowania, roczny okres przechowywania wspomnianej informacji ulega przedłużeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania (art. 22^1d § 11 K.p.). Informacje o przeprowadzonym przez organ badaniu na zawartość alkoholu we krwi lub na obecność innych podobnie działających środków w organizmie pracownika przechowuje się w części F akt osobowych.

Należy nadmienić, że szczegółowe zasady przeprowadzania badania trzeźwości określa rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika (Dz. U. z 2023 r. poz. 317).

Informacja o podstawie niedopuszczenia pracownika do wykonywania pracy

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465)