Płatne i bezpłatne zwolnienia od pracy

Pracownikom, oprócz urlopu wypoczynkowego i związanych z rodzicielstwem, przysługują także inne zwolnienia od pracy powiązane z sytuacją rodzinną lub z innymi okolicznościami czy zdarzeniami. Wynikają one z Kodeksu pracy, z przepisów wykonawczych do Kodeksu pracy albo z innych przepisów prawa. Ustawodawca określił, które ze zwolnień od pracy mają charakter odpłatny, a które nie gwarantują prawa do wynagrodzenia.

Zwolnienia wynikające z Kodeksu pracy

Większość zwolnień od pracy przewidzianych w Kodeksie pracy związana jest z realizacją uprawnień rodzicielskich. Do zwolnień tych należą:

• zwolnienie od pracy ciężarnej pracownicy na zalecone jej przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli nie mogą być one wykonane po godzinach pracy (art. 185 § 2 K.p.),
   
• zwolnienie od pracy na 2 dni w ciągu roku kalendarzowego w razie wychowywania dziecka w wieku do 14 lat (art. 188 K.p.).

Za wskazane zwolnienia pracownica (pracownik) zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Innymi zwolnieniami kodeksowymi, za które pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, są dni wolne na poszukiwanie pracy (art. 37 K.p.) czy zwolnienie młodocianego od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych (art. 198 K.p.). Ze zwolnień pozakodeksowych można wymienić zwolnienie od pracy pracownika niepełnosprawnego w stopniu znacznym lub umiarkowanym w celu uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym (art. 20 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Dz. U. z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm.).

Urlopy związane ze zdarzeniami rodzinnymi

Uregulowania odnośnie płatnych zwolnień od pracy dotyczących okoliczności rodzinnych wynikają z § 15 rozporządzenia w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy... Za czas wymienionych w tabeli nr 1 okolicznościowych zwolnień od pracy pracownicy zachowują prawo do wynagrodzenia.

Obowiązkowe zwolnienia od pracy

Rodzaje okoliczności i zdarzeń związanych z wezwaniem przez organ lub z uczestnictwem w określonych czynnościach, które obligują pracodawcę do udzielenia pracownikowi zwolnienia od pracy, wymienia rozporządzenie w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy… Niektóre z nich pozwalają pracownikowi na zachowanie prawa do wynagrodzenia, a niektóre mają charakter niepłatny. Przedstawiamy je w tabeli nr 2.

Wynagrodzenie za czas płatnych zwolnień od pracy

Zasady obliczania wynagrodzenia za czas płatnych okolicznościowych nieobecności lub zwolnień od pracy określa rozporządzenie w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy. Przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy, jeżeli przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop. Jednakże składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy (§ 5 rozporządzenia). W celu ustalenia wynagrodzenia za czas takiego płatnego zwolnienia należy określić podstawę wymiaru według zasad urlopowych, z uwzględnieniem różnicy dotyczącej składników w wysokości przeciętnej. Tak ustaloną podstawę wymiaru trzeba podzielić przez liczbę godzin, w czasie których pracownik wykonywał pracę w okresie, z którego została ona ustalona, czyli z bieżącego miesiąca. Otrzymane wynagrodzenie za jedną godzinę pracy należy pomnożyć przez liczbę godzin, jakie pracownik przepracowałby, gdyby nie korzystał ze zwolnienia od pracy.

Jeżeli pracownik otrzymuje wyłącznie składniki określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości, uwzględnia się je w podstawie wymiaru w wysokości należnej w miesiącu korzystania ze zwolnienia od pracy. Przy tego rodzaju wynagrodzeniu nie wyodrębnia się wynagrodzenia za czas zwolnienia.

Rekompensata za utracony zarobek

Niektóre rodzaje zwolnień od pracy wymienione w rozporządzeniu w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy… mają charakter niepłatny, ale pracownikom przysługuje rekompensata za utracone zarobki. Rekompensatę tę wypłaca organ wzywający albo podmiot organizujący określone czynności, na podstawie zaświadczenia wystawionego przez pracodawcę. Rekompensata przysługuje w przypadku wezwania pracownika:

• do osobistego stawienia się przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony,
   
• do stawienia się przed organem administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, sądu, prokuratury, policji albo organem prowadzącym postępowanie w sprawach o wykroczenia,
   
• w celu wykonywania czynności biegłego w postępowaniu administracyjnym, karnym przygotowawczym, sądowym lub przed kolegium do spraw wykroczeń,
   
• w charakterze świadka w postępowaniu kontrolnym prowadzonym przez Najwyższą Izbę Kontroli i wezwania do udziału w tym postępowaniu w charakterze specjalisty,
   
• członka OSP do uczestnictwa w działaniach ratowniczych, przy wypoczynku koniecznym po ich zakończeniu oraz szkoleniach pożarniczych,
   
• do wykonywania obowiązku świadczeń osobistych, w trybie i na warunkach przewidzianych w odrębnych przepisach.

W podanych przypadkach odpowiednie organy bądź instytucje wypłacają pracownikowi rekompensatę pieniężną w wysokości i na warunkach przewidzianych w odrębnych przepisach, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują zachowanie prawa do wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy (§ 16 ust. 2 rozporządzenia).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15.05.1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. nr 60, poz. 281 ze zm.)

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29.05.1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy... (Dz. U. nr 62, poz. 289 ze zm.)