Zasadniczo przedsiębiorca opłaca składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotną do ZUS od ustalonych dla niego - zgodnie z odpowiednimi przepisami - najniższych podstaw wymiaru. Ma też prawo zwiększyć w danym miesiącu wysokość tych podstaw. Jeżeli to uczyni, powinien pamiętać o skutkach swojej decyzji, tj. m.in. w zakresie braku późniejszego skorygowania podstawy wymiaru składek za ten miesiąc do minimalnej wysokości.
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność podlega z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (czyli emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu) oraz zdrowotnemu w ZUS. Stanowi tak art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej ustawą systemową, oraz art. 66 ust. 1 pkt 1c) ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, zwanej ustawą zdrowotną. Dobrowolny natomiast charakter ma dla przedsiębiorcy ubezpieczenie chorobowe, do którego może on przystąpić na wniosek (art. 11 ust. 2 ustawy systemowej).
Podleganie wszystkim wymienionym ubezpieczeniom wiąże się z obowiązkiem opłacania na nie składek. Przedsiębiorca opłaca za siebie składki na ubezpieczenia społeczne i składkę zdrowotną do organu rentowego od zadeklarowanej kwoty. Nie może ona być jednak niższa, niż określona dla nich minimalna wysokość. Inny jej próg jest przewidziany dla składek na ubezpieczenia społeczne (oraz ewentualnie składek na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy), a inny dla składki na ubezpieczenie zdrowotne (patrz tabela).
Zasadniczo przepisy dają przedsiębiorcy możliwość samodzielnego deklarowania kwot stanowiących podstawę wymiaru składek. Ich wysokości generalnie nie są powiązane z faktycznie osiągniętym przez przedsiębiorcę przychodem, lecz z istnieniem tytułu ubezpieczenia i zadeklarowaną przez niego kwotą (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2017 r., sygn. akt I UK 341/16). Zatem przedsiębiorca może do podstawy wymiaru składek zarówno na ubezpieczenia społeczne (tj. emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe), jak i na ubezpieczenie zdrowotne zadeklarować kwotę wyższą niż obowiązujące go minimum. Nie ma jednak wymogu, aby podwyższył obie te podstawy jednocześnie. Może więc składki na ubezpieczenia społeczne opłacać od kwoty wyższej i okoliczność ta w żaden sposób nie obliguje go do równoczesnego zwiększenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne. Składkę na to ubezpieczenie może bowiem nadal opłacać od najniższej obowiązującej go podstawy wymiaru.
Warto jednak pamiętać, że zwiększenie przez przedsiębiorcę podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe powoduje równoczesne podwyższenie podstawy wymiaru składki wypadkowej i chorobowej (gdy przystąpił do tego ubezpieczenia). Tak samo jest w przypadku składek na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy. Podstawę ich wymiaru stanowi bowiem kwota przyjęta do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Jeżeli więc przedsiębiorca zwiększył podstawę wymiaru składek społecznych, to do tego samego poziomu uległa automatycznie zwiększeniu podstawa wymiaru składek na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy.
Od 1 stycznia 2019 r. obowiązuje art. 18 ust. 8a ustawy systemowej, zgodnie z którym w przypadku gdy podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe stanowi zadeklarowana kwota, zadeklarowanie przez ubezpieczonego kwoty wyższej niż obowiązujące go minimum automatycznie oznacza rezygnację z ustalenia podstawy wymiaru składek w kwocie najniższej i nie podlega korekcie przez ubezpieczonego za miesiąc, w którym zadeklarował wyższą kwotę podstawy wymiaru składek.
Z kolei przedsiębiorca, który opłacił składki na ubezpieczenia społeczne (a także zdrowotną) od wyższej podstawy wymiaru niż obowiązujące go minimum, nie może korzystać z preferencji, o której mowa w art. 47 ust. 2a-2b ustawy systemowej. Przepisy te zwalniają przedsiębiorcę z comiesięcznego składania dokumentów rozliczeniowych do ZUS. Aby jednak było to możliwe, muszą zostać spełnione odpowiednie warunki, tj. m.in. w ostatnio złożonych drukach rozliczeniowych do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i/lub ubezpieczenie zdrowotne została zadeklarowana kwota w najniższej obowiązującej przedsiębiorcę wysokości. Warunek ten nie zostanie zachowany, gdy przedsiębiorca opłaci składki społeczne i/lub zdrowotną do ZUS od zwiększonej podstawy wymiaru.
Podobnie jest w przypadku przedsiębiorcy ustalającego najniższą podstawę wymiaru składek społecznych w zależności od przychodu.
| Najniższe podstawy wymiaru składek ZUS dla osób prowadzących działalność gospodarczą w 2019 r. |
|||
| ubezpieczenia | kwota | podstawa wymiaru | podstawa prawna |
| społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) | 2.859 zł | 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia rocznego limitu podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych | art. 18 ust. 8 ustawy systemowej |
| 675 zł | 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia - przez pierwsze 24 miesiące kalendarzowe | art. 18a ustawy systemowej | |
| nie niższa niż 675 zł i nie wyższa niż 2.859 zł | dla osób opłacających składki od podstawy uzależnionej od przychodu | art. 18c ustawy systemowej | |
| ubezpieczenie zdrowotne | 3.803,56 zł | 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku | art. 81 ust. 2 ustawy zdrowotnej |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.)
Ustawa z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1373 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
