ZUS ma prawo podważyć zawartą umowę i wysokość pensji z etatu

Jeżeli organ rentowy w toku prowadzonych czynności kontrolnych stwierdzi, że stosunek pracy nie powstał i nie był realizowany, to ma prawo podważyć takie zatrudnienie. Następstwem tego jest wyłączenie zatrudnionej osoby z ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Ubezpieczeniom tym nie może bowiem podlegać osoba, z którą stosunek pracy został nawiązany dla pozoru.

Powstanie ubezpieczeń w ZUS

Pracownik podlega obligatoryjnie ubezpieczeniom w ZUS od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku. Można więc uznać, że nawiązanie stosunku pracy skutkuje równolegle powstaniem stosunku ubezpieczenia. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, z kolei pracodawca - do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. Tak wynika z treści art. 22 § 1 Kodeksu pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.). O tym, czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy, stanowiący tytuł do ubezpieczeń w ZUS, nie decyduje jednak samo formalne zawarcie umowy o pracę, podpisywanie list obecności, czy też potwierdzenie wypłaty wynagrodzenia. Konieczne jest bowiem rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy (por. wyrok SA w Białymstoku z dnia 27 lutego 2018 r., sygn. akt III AUa 799/17.

Powstanie obowiązku ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego w ZUS dla pracownika związane jest z istnieniem faktycznego stosunku pracy.

Kontrola ZUS

Inspektorzy ZUS mogą przeprowadzać kontrolę wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników (art. 86 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Taka kontrola może obejmować w szczególności m.in. prawidłowość zgłoszenia danej osoby do ubezpieczeń społecznych. W konsekwencji ZUS może także badać ważność umowy o pracę w celu stwierdzenia prawidłowości objęcia ubezpieczeniami społecznymi pracowników (por. wyrok SN z dnia 23 lutego 2005 r., sygn. akt III UK 200/04).

Umowa o pracę z rodziną

Trwale kontrolą objęte są umowy o pracę zawierane przez osoby prowadzące działalność gospodarczą z członkami rodziny. Najczęściej ZUS kwestionuje zasadność zawarcia takiej umowy z ciężarną córką, uznając za niezasadne zgłoszenie jej do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego. Niejednokrotnie w toku prowadzonych czynności kontrolnych ZUS stwierdza, że celem zawarcia umowy o pracę nie było świadczenie przez taką osobę pracy, lecz przykładowo nabycie prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych (tu: z tytułu choroby, a następnie macierzyństwa). W takim przypadku organ rentowy uznaje, że brak było podstaw do zgłoszenia jej do ubezpieczeń, a także do opłacania za nią składek. W efekcie wyłącza zatrudnioną osobę z pracowniczych ubezpieczeń w ZUS, a jeżeli taki pracownik złożył wniosek np. o świadczenie chorobowe, wówczas odmawia jego wypłaty. Jak wynika z wyroku SA w Gdańsku z dnia 15 grudnia 2016 r., sygn. akt III AUa 1236/16, nie może być bowiem tolerowana sytuacja, gdy osoba zainteresowana w uzyskaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego, do których nie ma tytułu, z pomocą płatnika składek wytwarza dokumenty służące wyłącznie do tego celu. Podobnie jest w przypadku członka rodziny, z którym przedsiębiorca zawarł umowę o pracę w celu nabycia uprawnień do emerytury lub świadczenia przedemerytalnego (por. np. wyrok SA w Białymstoku z dnia 17 kwietnia 2018 r., sygn. akt III AUa 844/17).

W utrwalonym orzecznictwie przyjmuje się bowiem, że nie podlega pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu osoba, która zawarła umowę o pracę dla pozoru, a więc w sytuacji, gdy przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, iż osoba określona w umowie o pracę jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba wskazana jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy. Taka osoba nie posiada statusu pracownika.

Podkreślić należy, że nie w każdym przypadku fakt podjęcia pracy przez kobietę w ciąży jest interpretowany jako chęć wyłudzenia świadczeń chorobowych (por. wyrok SA w Gdańsku z dnia 23 listopada 2017 r., sygn. akt III AUa 421/17). Samo korzystanie ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego na skutek podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu samo w sobie nie może być określone jako sprzeczne z prawem. Skorzystanie z ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym jest legalnym celem zawierania umów o pracę (por. wyrok SO w Świdnicy z dnia 8 czerwca 2016 r., sygn. akt VII U 314/16).

Kwestionowanie wysokości pensji

Organowi rentowemu przysługuje również prawo do kwestionowania postanowień zawartych w umowie o pracę, tj. m.in. w zakresie wysokości wynagrodzenia pracownika (stanowiącego podstawę wymiaru składek ZUS). Organ rentowy najczęściej podważa wysokość pensji osobie, która krótko po podjęciu pracy korzysta ze świadczeń np. z tytułu choroby. Generalnie wynagrodzenie takiej osoby z etatu ustalone jest w kwocie znacznie odbiegającej od wynagrodzenia innych pracowników. Nadmierne podwyższenie wynagrodzenia pracownika może też być w zakresie prawa ubezpieczeń społecznych ocenione jako dokonane z zamiarem nadużycia prawa do świadczeń (por. wyrok SN z dnia 4 sierpnia 2005 r., sygn. akt II UK 16/05). ZUS w takim przypadku ma prawo wydać decyzję obniżającą wysokość wynagrodzenia pracownika.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.)