Przechowywanie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych i sprawozdań finansowych

Stosownie do art. 4 ust. 3 pkt 6 ustawy o rachunkowości, rachunkowość jednostki obejmuje m.in. gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawą. W oparciu o art. 10 ust. 1 ww. ustawy, jednostka powinna posiadać dokumentację opisującą w języku polskim przyjęte przez nią zasady (politykę) rachunkowości.

Księgi rachunkowe to - stosownie do art. 13 ust. 1 ustawy o rachunkowości - zbiory zapisów księgowych, obrotów (sum zapisów) i sald, które tworzą:

• dziennik,
   
• księgę główną,
   
• księgi pomocnicze,
   
• zestawienia: obrotów i sald kont księgi głównej oraz sald kont ksiąg pomocniczych,
   
• wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz).

Przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera za równoważne z nimi uważa się odpowiednio zasoby informacyjne rachunkowości, zorganizowane w formie oddzielnych komputerowych zbiorów danych, bazy danych lub wyodrębnionych jej części, bez względu na miejsce ich powstania i przechowywania.

Podstawą zapisów w księgach rachunkowych są dowody księgowe stwierdzające dokonanie operacji gospodarczej (por. art. 20 ust. 2 ustawy o rachunkowości). Przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera za równoważne z dowodami źródłowymi uważa się zapisy w księgach rachunkowych, wprowadzane automatycznie za pośrednictwem urządzeń łączności, informatycznych nośników danych lub tworzone według algorytmu (programu) na podstawie informacji zawartych już w księgach (por. art. 20 ust. 5 ustawy o rachunkowości). Zapisy takie mogą także nastąpić w wyniku wprowadzenia do ksiąg dokumentów elektronicznych, stanowiących dowody księgowe (por. stanowisko Komitetu Standardów Rachunkowości w sprawie niektórych zasad prowadzenia ksiąg rachunkowych - Dz. Urz. Min. Fin. z 2010 r. nr 6, poz. 26).

Przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera ochrona danych powinna polegać na:

• stosowaniu odpornych na zagrożenia nośników danych,
   
• doborze stosownych środków ochrony zewnętrznej,
   
• systematycznym tworzeniu rezerwowych kopii zbiorów danych zapisanych na informatycznych nośnikach danych, pod warunkiem zapewnienia trwałości zapisu informacji systemu rachunkowości, przez czas nie krótszy od wymaganego do przechowywania ksiąg rachunkowych,
   
• zapewnieniu ochrony programów komputerowych i danych systemu informatycznego rachunkowości, poprzez stosowanie odpowiednich rozwiązań programowych i organizacyjnych, chroniących przed nieupoważnionym dostępem lub zniszczeniem.

Księgi rachunkowe mogą mieć formę zbiorów utrwalonych na informatycznych nośnikach danych, jeśli jednostka stosuje wyżej wymienione wymagania ochrony danych. Z kolei, gdy stosowany w jednostce system ochrony zbiorów danych rachunkowości utrwalonych na informatycznych nośnikach danych nie spełnia powyższych wymagań, to zapisy te powinny być wydrukowane nie później niż na koniec roku obrotowego (por. art. 72 i art. 13 ust. 6 ustawy o rachunkowości).

Treść dowodów księgowych może być przeniesiona na informatyczne nośniki danych pozwalające zachować w trwałej i niezmienionej postaci zawartość dowodów (z wyłączeniem dokumentów dotyczących przeniesienia praw majątkowych do nieruchomości, powierzenia odpowiedzialności za składniki aktywów, znaczących dla jednostki umów i innych ważnych dokumentów określonych przez kierownika jednostki). Warunkiem jednak stosowania tej metody jest posiadanie urządzeń pozwalających na odtworzenie dowodów w postaci wydruku, o ile inne przepisy nie stanowią inaczej (por. art. 73 ust. 2 ustawy o rachunkowości). Wydruk jest dowodem równoważnym z dowodem księgowym, z którego treść została przeniesiona na informatyczny nośnik danych.

Opisane zasady przechowywania dokumentów odnoszą się również do zbiorów przekazanych do przechowania innej jednostce, świadczącej usługi w zakresie przechowywania dokumentów (por. art. 73 ust. 4 ustawy o rachunkowości). Przy czym, gdy księgi rachunkowe są prowadzone poza siedzibą jednostki lub miejscem sprawowania zarządu, kierownik jednostki jest zobowiązany powiadomić właściwy urząd skarbowy o miejscu prowadzenia ksiąg rachunkowych w terminie 15 dni od dnia ich wydania, a także zobowiązany jest zapewnić dostępność ksiąg rachunkowych wraz z dowodami księgowymi uprawnionym organom zewnętrznej kontroli lub nadzoru w siedzibie jednostki lub w miejscu sprawowania zarządu albo w innym miejscu za zgodą organu kontroli lub nadzoru (por. art. 11a ww. ustawy).

W świetle art. 76 ustawy o rachunkowości, zbiory jednostki (tj. politykę rachunkowości, księgi rachunkowe, dowody księgowe, dokumenty inwentaryzacyjne i sprawozdania finansowe), która:

• zakończyła swoją działalność w wyniku połączenia z inną jednostką lub przekształcenia formy prawnej - przechowuje jednostka kontynuująca działalność,
   
• została zlikwidowana - przechowuje wyznaczona osoba lub jednostka; o miejscu przechowywania kierownik, likwidator jednostki lub syndyk masy upadłościowej informuje właściwy sąd lub inny organ prowadzący rejestr lub ewidencję działalności gospodarczej oraz urząd skarbowy.

Okresy przechowywania zbiorów danych rachunkowości zostały wskazane w art. 74 ust. 1 i 2 ustawy o rachunkowości.

Nowelizacja art. 74 ust. 1 ustawy o rachunkowości wprowadziła zmianę polegającą na skróceniu okresu przechowywania zatwierdzonych sprawozdań finansowych, z przechowywania trwałego na obowiązek przechowywania tych sprawozdań przez okres co najmniej 5 lat, licząc od początku roku następującego po roku obrotowym, w którym nastąpiło ich zatwierdzenie. Na podstawie przepisów przejściowych już roczne sprawozdania finansowe sporządzone za rok obrotowy rozpoczynający się przed 1 stycznia 2019 r. podlegają przechowywaniu przez okres co najmniej 5 lat, licząc od początku roku następującego po roku obrotowym, w którym nastąpiło ich zatwierdzenie. Pozostałe okresy przechowywania przedstawiono w tabeli.

Okres przechowywania oblicza się od początku roku następującego po roku obrotowym, którego dane zbiory dotyczą.

Przy ustalaniu okresu przechowywania dokumentów należy uwzględniać, poza przepisami ustawy o rachunkowości, również inne przepisy obowiązujące dane kategorie dokumentów podlegających przechowywaniu, w tym m.in. ustawę Ordynacja podatkowa.

Stosownie do art. 86 § 1 Ordynacji podatkowej, podatnicy obowiązani do prowadzenia ksiąg podatkowych przechowują księgi i związane z ich prowadzeniem dokumenty do czasu upływu okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego, chyba że ustawy podatkowe stanowią inaczej. Zgodnie zaś z ogólną zasadą zawartą w art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej, zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. W związku z tym, iż termin płatności podatku dochodowego za dany rok obrotowy przypada w roku następnym, okres przechowywania dokumentacji dla celów podatkowych jest dłuższy od okresu wymaganego przepisami ustawy o rachunkowości.

Zwracamy jednak uwagę, iż termin przedawnienia może zostać zawieszony lub ulec przerwaniu na skutek okoliczności wymienionych w art. 70-71 Ordynacji podatkowej, co będzie miało wpływ na wydłużenie terminu przechowywania dokumentacji podatkowej.

Uwaga: Jeśli terminy przechowywania dokumentów wynikające z różnych aktów prawnych odbiegają od siebie, to przyjmuje się wynikający z przepisów dłuższy okres przechowywania. Jednostka może także samodzielnie przyjąć dłuższe terminy przechowywania niż wynikające z przepisów, jeśli wypływa to z jej indywidualnych potrzeb.

Należy zauważyć, iż w niektórych przypadkach okres archiwizacji dowodów księgowych może się wydłużyć, co ma miejsce w odniesieniu m.in. do dowodów księgowych, na podstawie których ustalono wartość początkową środków trwałych. W świetle ustawy o rachunkowości 5 letni okres przechowywania dowodów księgowych dotyczących środków trwałych w budowie liczy się od początku roku następującego po roku, w którym zakończono i rozliczono budowę środka trwałego. W odniesieniu natomiast do nabytych środków trwałych, dowody ich zakupu przechowuje się przez 5 lat.

Z kolei dla celów podatkowych wskazane jest uwzględnić czas, w którym te środki trwałe podlegają odpisom amortyzacyjnym, gdyż odpisy amortyzacyjne zaliczane w ciężar kosztów uzyskania przychodów mają wpływ na wysokość podatku dochodowego wyliczoną za dany rok podatkowy. Jeśli więc jednostka dokonuje odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych, to termin 5 lat przechowywania dokumentów związanych z jego nabyciem lub wytworzeniem wskazane jest liczyć od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku za rok, w którym po raz ostatni naliczono odpis amortyzacyjny.

Gdyby przed całkowitym zamortyzowaniem nastąpiło zbycie środka trwałego w wyniku jego sprzedaży, likwidacji lub innych przyczyn, to 5 letni okres przechowywania dokumentów dotyczących nabycia lub wytworzenia środka trwałego wskazane jest liczyć od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku, przy wyliczeniu którego uwzględniono w kosztach uzyskania przychodów nieumorzoną wartość początkową środka trwałego.

Zwracamy uwagę, iż od 1 stycznia 2019 r. zmieniły się okresy przechowywania dokumentacji płacowej i pracowniczej. Okres przechowywania dokumentacji płacowej pracownika określa art. 125a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 ze zm.). Od 1 stycznia 2019 r., zgodnie z art. 125a ust. 4, 4a-4b tej ustawy, płatnik składek jest zobowiązany przechowywać listy płac, karty wynagrodzeń albo inne dowody, na podstawie których następuje ustalenie podstawy wymiaru emerytury lub renty, przez okres 50 lat od dnia zakończenia przez ubezpieczonego pracy u danego płatnika, z zastrzeżeniem, że obowiązek ich przechowywania wynosi 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym:

• ubezpieczony będący pracownikiem lub zleceniobiorcą zakończył pracę u danego płatnika składek, w przypadku ubezpieczonego zgłoszonego u danego płatnika składek do ubezpieczeń po dniu 31 grudnia 2018 r.,
   
• został złożony raport informacyjny, o którym mowa w art. 4 pkt 6a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.), zwanej dalej ustawą o sus, w przypadku ubezpieczonego, o którym mowa wyżej, zgłoszonego przez płatnika składek do ubezpieczeń społecznych po raz pierwszy po dniu 31 grudnia 1998 r., a przed dniem 1 stycznia 2019 r.

Od 1 stycznia 2019 r. na podstawie art. 94 pkt 9a Kodeksu pracy (K.p.), pracodawca jest obowiązany prowadzić i przechowywać w postaci papierowej lub elektronicznej dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników (dokumentacja pracownicza). Ponadto art. 94 pkt 9b K.p. przewiduje obowiązek przechowywania dokumentacji pracowniczej przez 10 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym stosunek pracy uległ rozwiązaniu lub wygasł (chyba że przepisy odrębne przewidują dłuższy okres przechowywania dokumentacji). Dziesięcioletni okres przechowywania dokumentacji stosuje się do pracowników zatrudnionych w dniu 1 stycznia 2019 r. lub po tej dacie. W przypadku pracowników zatrudnionych po 31 grudnia 1998 r., a przed 1 stycznia 2019 r., może on być zastosowany, jeżeli pracodawca złoży za takich pracowników raport informacyjny (ZUS RIA) do ZUS (w przeciwnym razie okres przechowywania wynosi 50 lat). W odniesieniu do pracowników zatrudnionych przed 1 stycznia 1999 r. obowiązuje 50-letni okres przechowywania dokumentacji pracowniczej bez żadnych wyjątków.

Natomiast kopie deklaracji rozliczeniowych i imiennych raportów miesięcznych oraz dokumentów korygujących te dokumenty płatnik składek jest zobowiązany przechowywać przez okres 5 lat od dnia ich przekazania do ZUS, w formie dokumentu pisemnego lub elektronicznego. Wynika tak z brzmienia art. 47 ust. 3c ustawy o sus obowiązującego od 1 stycznia 2012 r. W odniesieniu do ww. dokumentów przekazanych do ZUS przed 1 stycznia 2012 r. obowiązuje 10-letni okres przechowywania.

Na temat prowadzenia i przechowywania dokumentacji pracowniczej po zmianach można przeczytać w UiPP nr 1 z 2019 r. na str. 56