Autorskie prawa majątkowe w księgach instytucji kultury

Jesteśmy samorządową instytucją kultury. W ramach działalności statutowej zajmujemy się produkcją filmów o charakterze edukacyjnym. Filmy udostępniamy bezpłatnie na naszych stronach internetowych. Jako producenci filmu podpisujemy kilka umów z twórcami danego projektu, np. z reżyserem, lektorem, realizatorem zdjęć i dźwięku. Każda z tych osób zobowiązuje się do przeniesienia na naszą instytucję kultury autorskich praw majątkowych oraz praw pokrewnych. Jak ująć ww. prawa autorskie w księgach rachunkowych?

Rodzaje praw autorskich

Zasady ustanawiania oraz ochrony praw autorskich regulują przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. nr 90, poz. 631 ze zm.). Z zapisów art. 1 tej ustawy wynika, że przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe). Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. O kwalifikacji danego wytworu do kategorii utworów stanowiących przedmiot prawa autorskiego decyduje to czy jest on wynikiem pracy człowieka, stanowi przejaw działalności twórczej, która nadaje mu oryginalny charakter oraz to czy cechuje go indywidualność, odróżniająca go od innych wytworów podobnego rodzaju i przeznaczenia.

Autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych rozróżnia dwa rodzaje umów przenoszących autorskie prawa majątkowe, tj. umowa o przeniesieniu autorskich praw majątkowych oraz umowa o korzystanie z utworu (licencja).

Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu (licencja) obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione. Umowa może dotyczyć tylko pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia (art. 41 ust. 2 i 4 ww. ustawy).

Zgodnie z art. 53 ww. ustawy umowa przenosząca autorskie prawa majątkowe wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. W braku wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa uważa się, że twórca udzielił licencji. Stanowi o tym art. 65 ww. ustawy.

Wynagrodzenie przysługujące twórcy

Jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Jeżeli w umowie nie określono wysokości wynagrodzenia autorskiego, wysokość wynagrodzenia określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu (art. 43 ww. ustawy). Twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji – o ile umowa nie stanowi inaczej (art. 45 ww. ustawy). Jednocześnie twórca obowiązany jest – na mocy art. 54 ust. 1 ww. ustawy – do dostarczenia utworu w terminie określonym w umowie, a jeżeli termin ten nie został oznaczony – niezwłocznie po ukończeniu utworu.

Ujęcie praw autorskich w księgach rachunkowych

Kwalifikacja i ujęcie w księgach rachunkowych instytucji kultury autorskich praw majątkowych powinno nastąpić zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o rachunkowości.

Z ustawy o rachunkowości wynika, że dla uznania poszczególnych tytułów praw majątkowych za składnik aktywów jednostki, a w konsekwencji do ujęcia ich w księgach rachunkowych i wykazania w sprawozdaniu finansowym (bilansie) jednostki, powinny zostać spełnione warunki określone w art. 3 ust. 1 pkt 12 i 14 ustawy o rachunkowości. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 12 tej ustawy powinny być to kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych. Natomiast przez wartości niematerialne i prawne rozumie się – zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 14 ustawy o rachunkowości – nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych, prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki, a w szczególności autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje i koncesje. Ustawa o rachunkowości posługuje się pojęciem autorskich praw majątkowych, lecz go nie definiuje. Dlatego też w tym zakresie wskazane jest odwołanie się do definicji autorskich praw majątkowych zawartej w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Jednocześnie ustawa o rachunkowości nie określa kryterium wartościowego (kwoty granicznej), od której składniki majątkowe, w tym autorskie prawa majątkowe, powinny zostać zaliczone do wartości niematerialnych i prawnych. Kryterium to wskazują przepisy ustaw podatkowych – jest to kwota 3.500 zł. W tym przypadku aktywa mające cechy wartości niematerialnych i prawnych o cenie nieprzekraczającej 3.500 zł mogą być jednorazowo odpisane w ciężar kosztów. Rozwiązanie stosowane dla celów podatkowych może zostać przyjęte również – na podstawie art. 4 ust. 4 ustawy o rachunkowości – dla celów ustalenia wyniku finansowego. Jednostka może bowiem w ramach przyjętych zasad (polityki) rachunkowości stosować uproszczenia, w tym polegające na odnoszeniu bezpośrednio w koszty składników majątkowych, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego wpływu na rzetelne i jasne przedstawienie jej sytuacji majątkowej i finansowej oraz wynik finansowy. Niemniej jednak należy pamiętać o opisaniu zasad przyjętych w tym zakresie przez jednostkę w, wymaganej art. 10 ustawy o rachunkowości, dokumentacji stosowanych zasad (polityki) rachunkowości.