Zasady nabywania i wykorzystywania urlopów wypoczynkowych przez nauczycieli

1. Regulacje ogólne w zakresie urlopów nauczycieli

Prawo nauczycieli do urlopu wypoczynkowego i zasady jego wykorzystania zależą przede wszystkim od miejsca pracy, a mianowicie zatrudnieni w:

• publicznych placówkach nieferyjnych podlegają ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2017 r. poz. 1189 z późn. zm.), dalej ustawie KN, a w kwestiach w niej nieuregulowanych Kodeksowi pracy (szerokie zastosowanie),
   
• publicznych placówkach feryjnych podlegają prawie wyłącznie ustawie KN, natomiast przepisy Kodeksu pracy stosuje się do nich w ograniczonym zakresie,
   
• placówkach niepublicznych są objęci wyłącznie przepisami Kodeksu pracy (w niniejszym opracowaniu nie zajmujemy się tą kategorią nauczycieli).

Dla dwóch pierwszych grup jedna reguła jest wspólna, tj. prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Przysługuje on w razie rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy, powołania do zasadniczej służby wojskowej albo do odbywania zastępczo obowiązku tej służby, do okresowej służby wojskowej lub do odbywania długotrwałego przeszkolenia wojskowego. Wypłata ekwiwalentu jest jednak limitowana do 8 tygodni w placówkach feryjnych i 35 dni w nieferyjnych (art. 66 ust. 2 ustawy KN).

Ustawa - Karta Nauczyciela dostępna jest w serwisie  www.przepisy.gofin.pl.

Dla nauczycieli z placówek publicznych ważna jest jeszcze interpretacja Trybunału Sprawiedliwości dokonana w wyroku z 30 czerwca 2016 r. (sygn. akt C-178/15, MoPr 2016/8/444). Trybunał uznał, że nauczycielowi, który skorzystał z urlopu dla poratowania zdrowia w okresie corocznego urlopu wypoczynkowego, nie można odmówić - po zakończeniu urlopu dla poratowania zdrowia - prawa do skorzystania z corocznego urlopu wypoczynkowego w późniejszym terminie, a przepisy przewidujące wygaśnięcie prawa do urlopu wypoczynkowego w takich okolicznościach są niezgodne z art. 7 ust. 1 dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz. Urz. L 299, 18/11/2003). Oznacza to, że przebywając na urlopie zdrowotnym, nauczyciel nie traci prawa do urlopu wypoczynkowego. Obydwa urlopy mają bowiem różne cele: zdrowotny jest udzielany w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia, a wypoczynkowy - odpoczynku od pracy. To zupełnie odmienna wykładnia od przyjmowanej do czasu wydania przedstawionego orzeczenia.

Zwracamy uwagę! Nauczycielowi, który w ramach jednego stosunku pracy wykonuje obowiązki służbowe równolegle w placówce feryjnej i nieferyjnej, przysługuje urlop wypoczynkowy według reguł przewidzianych dla tej placówki, dla której realizuje większą liczbę godzin. Jeżeli liczba zajęć prowadzonych w obydwu placówkach jest równa, ma on prawo do urlopu na zasadach określonych dla placówki feryjnej (art. 64 ust. 3a ustawy KN). Takie rozwiązania obowiązują od 1 stycznia 2018 r. Tego dnia nastąpiła również zmiana w uprawnieniach urlopowych dyrektora i wicedyrektora szkoły oraz nauczyciela zajmującego inne stanowisko kierownicze w placówce publicznej, a także nauczyciela, który obowiązki kierownicze pełni przez okres co najmniej 10 miesięcy w zastępstwie nauczyciela na stanowisku kierowniczym. Zostały one "oderwane" od rodzaju placówki, dla której pracują (patrz pkt 4 niniejszego opracowania).

2. Urlop nauczyciela zatrudnionego w placówce feryjnej

Nauczyciel zatrudniony w placówce, w której w organizacji pracy przewidziano ferie szkolne, jest uprawniony do urlopu wypoczynkowego w wymiarze ferii szkolnych (zimowych i letnich). Prawo do pierwszego urlopu nabywa w ostatnim dniu poprzedzającym te ferie, a do drugiego i kolejnych - 1 stycznia danego roku kalendarzowego (art. 64 ust. 1 w związku z art. 65 ustawy KN). Te reguły są identyczne w przypadku zatrudnienia na część etatu.

Nauczycielka od 1 września 2017 r. została zatrudniona po raz pierwszy w życiu w szkole podstawowej jako stażystka.

Prawo do pierwszego urlopu wypoczynkowego nabyła w ostatnim dniu poprzedzającym ferie zimowe, tj. 21 stycznia 2018 r. Od 22 stycznia do 4 lutego 2018 r. korzystała z wypoczynku. Drugą część urlopu w 2018 r. rozpocznie 25 czerwca br. i będzie na nim przebywać do 31 sierpnia br., o ile dyrektor szkoły nie zleci jej wykonania czynności, o których mowa w art. 64 ust. 2 ustawy KN, albo nie wystąpi jedna z przyczyn przerywających urlop, wymienionych w art. 66 ust. 1 ustawy KN.

Prawo do kolejnego urlopu będzie jej przysługiwać od 1 stycznia 2019 r.

Urlop wypoczynkowy jest do zrealizowania w całości w trakcie ferii szkolnych, jeżeli nauczyciel przepracuje cały okres prowadzenia zajęć szkolnych w danym roku szkolnym. Jeśli czas jego zatrudnienia jest krótszy niż 10 miesięcy w placówce feryjnej, wówczas przysługuje mu urlop obliczony proporcjonalnie do określonego w umowie okresu prowadzenia zajęć (art. 64 ust. 5 ustawy KN). Przepisy ustawy KN nie wskazują, jak ustalić jego wymiar. W praktyce stosuje się art. 66 ust. 2 ustawy KN o ekwiwalencie urlopowym, gdyż obliczenia sprowadzają się do ustalenia wymiaru urlopu, za który taki ekwiwalent będzie wypłacany z uwagi na brak fizycznych możliwości wykorzystania urlopu w naturze. Przyjmuje się zatem, że jeden miesiąc odpowiada 5,6 dnia urlopu (maksymalny pułap ekwiwalentu 56 dni : 10 m-cy = 5,6 dnia). Niepełne miesiące zatrudnienia i dni urlopowe zaokrągla się w górę (art. 155^2a § 2 i art. 155³ § 1 K.p. w związku z art. 91c ust. 1 ustawy KN).

W liceum ogólnokształcącym po feriach zimowych został zatrudniony nauczyciel na czas zastępstwa nieobecnego nauczyciela (od 4 lutego do 22 czerwca 2018 r.).

Za przepracowany okres wymiar urlopu wynosi 28 dni (5,6 dnia x 5 m-cy). Ponieważ przed rozpoczęciem ferii letnich stosunek pracy ulegnie rozwiązaniu, nauczyciel otrzyma ekwiwalent za urlop.

W czasie ferii nauczyciel musi mieć zagwarantowane co najmniej cztery tygodnie nieprzerwanego wypoczynku (art. 64 ust. 4 ustawy KN). Utrzymywanie tej zasady jest konieczne z racji możliwości powierzenia mu w tym okresie przeprowadzania egzaminów, wykonania prac związanych z zakończeniem roku szkolnego i przygotowaniem nowego roku szkolnego, a także opracowywania szkolnego zestawu programów oraz uczestniczenia w doskonaleniu zawodowym w określonej formie, przy czym łącznie te zajęcia nie mogą zająć nauczycielowi więcej niż 7 dni (art. 64 ust. 2 ustawy KN). Z kolei w razie niewykorzystania urlopu w całości lub w części z powodu:

• choroby (w tym zakaźnej),
   
• urlopu związanego z rodzicielstwem (odpowiednio macierzyńskiego, na warunkach macierzyńskiego, ojcowskiego, rodzicielskiego),
   
• urlopu dla poratowania zdrowia, a także
   
• ćwiczeń wojskowych,

nauczyciel ma prawo do urlopu uzupełniającego w wymiarze maksymalnie 8 tygodni w ciągu roku szkolnego (art. 66 ust. 1 ustawy KN). Realizacji tego uprawnienia będzie mógł domagać się, jeśli w ciągu roku szkolnego nie skorzysta z 8 tygodni urlopu podstawowego (por. wyrok SN z 2 września 1998 r., sygn. akt I PKN 298/98, OSNP 1999/18/584).

Załóżmy, że nauczyciel zatrudniony w szkole podstawowej przebywał/będzie przebywał na zwolnieniu lekarskim od 13 grudnia 2017 r. do 20 lutego 2018 r. i od 15 czerwca do 29 lipca 2018 r. Oznacza to, że wykorzysta 5 tygodni urlopu podczas ferii letnich (zimowe przypadały na czas choroby). W takim razie będzie miał jeszcze prawo do 3 tygodni urlopu uzupełniającego do wykorzystania poza okresem feryjnym.

3. Urlop nauczyciela zatrudnionego w placówce nieferyjnej

Nauczycielom zatrudnionym w placówkach, w których nie są przewidziane ferie szkolne, przysługuje 35 dni roboczych urlopu wypoczynkowego, do których nabywają prawo 1 stycznia każdego roku, a w pierwszym roku zatrudnienia w wymiarze 1/12 z 35 dni z upływem każdego miesiąca pracy (art. 64 ust. 3 ustawy KN w związku z art. 153 K.p.). Jest to maksymalna pula dni urlopowych nauczyciela zatrudnionego na cały etat, który przepracuje pełny rok. Nauczycielom, którzy nie spełniają tych warunków oblicza się wymiar należnego urlopu w danym roku kalendarzowym, zgodnie z art. 154 § 2 K.p. (proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy) i art. 155¹ § 1 K.p. (proporcjonalnie do okresu zatrudnienia w danej placówce w danym roku kalendarzowym) w związku z art. 64 ust. 5a i art. 91c ust. 1 ustawy KN. Przy obliczeniach stosuje się przepisy art. 155¹ § 2, art. 155^2a § 1-2 i art. 155³ § 1 K.p., tj.:

• miesiąc kalendarzowy liczy się jako 1/12 z 35 dni,
   
• niepełne miesiące zaokrągla się w górę do pełnych miesięcy,
   
• niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnych dni,
   
• łączna pula urlopowa nie może być wyższa niż 35 dni, a gdyby w poprzedniej placówce nauczyciel wykorzystał urlop w wymiarze wyższym niż wynika to z proporcjonalnego okresu pracy, w nowej placówce przysługuje mu urlop w niższym wymiarze.

Nauczyciel jest zatrudniony w przedszkolu publicznym w wymiarze 11/22 godzin tygodniowo (1/2 etatu), w związku z czym przysługuje mu rocznie 18 dni urlopu wypoczynkowego (35 dni x 1/2 = 17,5 dnia, po zaokrągleniu 18 dni).

Załóżmy, że z początkiem czerwca br. zmienił miejsce pracy, przechodząc z obecnej placówki do innej o takim samym statusie. Wymiar czasu pracy się nie zmienił.

W pierwszej placówce przysługiwałoby mu 8 dni urlopu (5/12 x 18 dni = 7,5 dnia, po zaokrągleniu 8 dni), natomiast w kolejnej - 10 dni urlopu (7/12 x 18 dni = 10,5 dnia, po zaokrągleniu 11 dni; 18 dni - 8 dni wykorzystane w poprzedniej szkole = 10 dni).

Urlop proporcjonalny naliczany z 35 dni, przysługuje nauczycielowi również wtedy, gdy przechodzi w trakcie roku kalendarzowego z placówki feryjnej do nieferyjnej.

Urlop wypoczynkowy powinien być udzielony nauczycielowi, zgodnie z planem urlopów na dany rok kalendarzowy (art. 64 ust. 3 ustawy KN). Placówka sporządza go z uwzględnieniem wniosków nauczycieli, mając na uwadze zapewnienie normalnego toku pracy (art. 163 § 1 K.p.). Przy czym nie uwzględnia w nim 4 dni urlopu na żądanie udzielanych zgodnie z art. 167² K.p. (w tym trybie urlop nie przysługuje nauczycielom placówek feryjnych). Zasadniczo placówka powinna zaplanować całość urlopu wykorzystywanego "na raz", jednakże na wniosek nauczyciela może go podzielić na części, z tym że jedna z nich musi trwać co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych (art. 162 K.p.).

Zwracamy uwagę! Nauczyciel powinien otrzymać urlop w dni robocze w wymiarze godzinowym, odpowiadającym liczbie godzin wynikającej z rozkładu czasu pracy obowiązującego tego nauczyciela w dniu, w którym jest na urlopie. Jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy, a jeśli norma dobowa dla nauczyciela jest niższa, to odpowiednio tej niższej (art. 154² § 2 i 3 K.p. w związku z art. 91c ust. 1 ustawy KN). Zatem nauczycielowi zatrudnionemu:

• w pełnym wymiarze czasu pracy przysługuje w roku kalendarzowym 280 godzin urlopu (35 dni x 8 godz.), a każdy wykorzystany dzień zmniejsza tę pulę o 8 godzin,
   
• na część etatu należy się w roku kalendarzowym liczba godzin urlopu adekwatna do wielkości etatu, np. przy 1/2 etatu (pensum 15/30) będzie to 144 godziny (18 dni x 8 godz.), przy czym przy wymiarze dobowym 6 godzin dziennie, każdy wykorzystany dzień urlopu zmniejszy tę pulę o 6 godzin.

Taki sposób postępowania potwierdzają stanowiska Departamentu Strategii Ministerstwa Edukacji Narodowej z 31 grudnia 2009 r. (znak DS.-WPZN-WE-421-4/09) i Generalnego Inspektora Pracy z 14 stycznia 2010 r. (znak GPP-118-45-92/09/PE/RP) o urlopach wypoczynkowych nauczycieli zatrudnionych w placówkach feryjnych. Zdaniem obu tych instytucji, do wymiaru urlopu zalicza się wszystkie zajęcia i czynności wynikające z 40-godzinnego tygodniowego czasu pracy i tym samym przyjmuje się, że średnio na dobę nauczyciel pełnoetatowy pracuje 8 godzin. Oznacza to, że rocznie należy się takiemu nauczycielowi 280 godzin urlopu, który powinien być udzielany w wymiarze tylu godzin, ile nauczyciel powinien w danym dniu pracować. Główny Inspektorat Pracy podkreśla przy tym, że chodzi o godziny wynikające z obowiązującego nauczyciela rozkładu czasu pracy, a nie z rozkładu tygodniowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych oraz opiekuńczych (tzw. pensum).

Nauczyciel jest zatrudniony w przedszkolu specjalnym z pensum 17/18 godzin (0,94 etatu). Rocznie przysługują mu 33 dni urlopu (35 dni x 0,94 etatu = 32,9 dnia, po zaokrągleniu 33 dni), co w przeliczeniu na godziny wynosi 264 godziny (33 dni x 8 godz.).

Nauczyciel pracuje od poniedziałku do piątku po 7 godzin dziennie (w tym zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze). W lutym 2018 r. był przez 5 dni na urlopie, czyli wykorzystał 35 godzin z puli urlopowej. Pozostało mu 229 godzin.

Nauczyciel jest uprawniony do wykorzystania całości lub części urlopu w innym terminie niż pierwotnie planowany, jeżeli przyczyną jego nierozpoczęcia lub niezrealizowania była:

• choroba (w tym zakaźna),
   
• powołanie na ćwiczenia wojskowe lub na przeszkolenie wojskowe albo stawienie się do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie, na czas do 3 miesięcy, 
   
• urlop macierzyński lub dla poratowania zdrowia (art. 66a ustawy KN).

Urlop niewykorzystany w danym roku kalendarzowym powinien być udzielony najpóźniej do 30 września następnego roku (art. 168 K.p.).

4. Osoby na stanowisku kierowniczym w placówkach feryjnych i nieferyjnych

Dyrektorowi i wicedyrektorowi szkoły oraz nauczycielowi zajmującemu inne stanowisko kierownicze w szkole, a także nauczycielowi, który obowiązki kierownicze pełni przez okres co najmniej 10 miesięcy w zastępstwie nauczyciela na stanowisku kierowniczym, dalej zwanymi osobami na stanowisku kierowniczym przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów. Tak stanowi art. 64 ust. 2a ustawy KN. Przepis ten obowiązuje od 1 stycznia 2018 r. i wyeliminował różnice w uprawnieniach urlopowych osób na stanowiskach kierowniczych związane z kategorią placówki, w której są zatrudnieni. Obecnie nabywają one prawo do urlopu i go wykorzystują na takich samych zasadach jak obowiązujące w placówkach nieferyjnych, które zostały przedstawione w punkcie 3 niniejszego opracowania.

W praktyce może wystąpić sytuacja, w której nauczyciel placówki feryjnej w trakcie roku szkolnego (obejmującego okres od 1 września danego roku kalendarzowego do 31 sierpnia następnego roku kalendarzowego) awansuje na stanowisko kierownicze w tej placówce, a wcześniej korzystał z urlopu wypoczynkowego podczas ferii szkolnych. W takim przypadku stosuje się zasady dotyczące obliczania urlopu proporcjonalnego, zgodnie z art. 155¹ § 1-2 K.p. w związku z art. 91c ust. 1 ustawy KN.

Od 1 stycznia 2018 r. osoby na stanowisku kierowniczym zatrudnione w placówce feryjnej i nieferyjnej nie mają prawa do urlopu uzupełniającego. Niewykorzystana część urlopu musi być zrealizowana przez nich w późniejszym terminie. Stosuje się w tym przypadku art. 66a ustawy KN.

Na temat wynagrodzenia urlopowego osób na stanowisku kierowniczym pisaliśmy w UiPP nr 7/2018, str. 46-49.

Załóżmy, że nauczyciel języka polskiego w liceum ogólnokształcącym z dniem 1 września 2018 r. obejmie stanowisko wicedyrektora szkoły. W roku szkolnym 2017/2018 wykorzysta przysługujący mu urlop wypoczynkowy w czasie ferii szkolnych (2 tyg. zimowych i 10 tyg. letnich, co daje w sumie 84 dni (14 dni + 10 tyg. x 7 dni) urlopowych.

Po zmianie funkcji (od 1 września 2018 r.) nie nabędzie już prawa do urlopu wypoczynkowego, ponieważ wyczerpał pełną pulę urlopową. Dopiero od 1 stycznia 2019 r. uzyska prawo do 35 dni urlopu, do wykorzystania w tym roku kalendarzowym.