Praca na roli w pracowniczym stażu pracy

Do okresu zatrudnienia zalicza się nie tylko efektywną pracę, ale również tzw. okresy zaliczalne. Należą do nich m.in. okresy pracy na roli, uwzględniane w stażu pracowniczym, przy spełnieniu ustalonych ustawowo warunków. Określa je ustawa o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy, wskazująca przypadki, w których praca na roli powiększa okres zatrudnienia.

Praca na gospodarce wpływa na staż

Okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym wlicza się pod określonymi warunkami do pracowniczego stażu pracy. Podstawowym wymogiem jest to, aby przepisy prawa pracy (ustawowe lub zakładowe) przewidywały wliczanie do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, okresów zatrudnienia w innych zakładach. Jeżeli wymóg ten, w odniesieniu do pracownika zainteresowanego zaliczeniem pracy na roli do stażu pracy, jest spełniony, wówczas do wspomnianego stażu zalicza się również:

• okresy prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie, prowadzonym przez współmałżonka,
   
• przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy po ukończeniu 16. roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem,
   
• przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.

Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 5 października 2001 r., sygn. akt II SA 1858/01: "Przez prowadzenie gospodarstwa rolnego w rozumieniu art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z 1990 r. (...) należy rozumieć samodzielną lub przy pomocy innych osób (osób bliskich, pracowników najemnych) faktyczną pracę w gospodarstwie rolnym wykonywaną na własny rachunek w charakterze właściciela bądź posiadacza w rozumieniu art. 336 Kodeksu cywilnego".

Należy nadmienić, że praca na roli, nawet jeżeli przypada na okresy wskazane w ustawie o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy, nie zawsze powiększa okres zatrudnienia danego pracownika. Nie ma ona wpływu na okres pracy, który jest wymagany do uzyskania prawa do urlopu wypoczynkowego (co następuje po miesiącu pracy w ramach stosunku pracy). Pozostaje bez znaczenia również wtedy, gdy w myśl przepisów lub postanowień do stażu pracy wlicza się tylko okresy zatrudnienia w danym zakładzie pracy, w danej branży albo okresy pracy na określonych stanowiskach lub pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

Pracy na roli nie uwzględnia się przy ustalaniu prawa do świadczenia przysługującego z upływem roku pracy lub okresu krótszego niż jeden rok.

Różne definicje statusu domownika

Jedną z przesłanek zaliczenia pracy na roli do stażu pracy jest wykonywanie jej w charakterze domownika rolnika. Przy stosowaniu tej przesłanki trzeba jednak mieć na uwadze, że definicja domownika rolnika ulegała zmianom na przestrzeni lat. Do 31 grudnia 1990 r. obowiązywała w tym zakresie ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1989 r. nr 24, poz. 133 ze zm.), która pod pojęciem domownika rozumiała członków rodziny rolnika i inne osoby pracujące w gospodarstwie rolnym, jeżeli:

• pozostawały we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem,
   
• ukończyły 16 lat,
   
• nie podlegały obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów,
   
• praca w gospodarstwie rolnym stanowiła ich główne źródło utrzymania.

Jak wynikało z przytoczonej regulacji, przez domownika rolnika rozumiano osobę, dla której praca w gospodarstwie rolnym była podstawowym sposobem utrzymania i stanowiła główny przejaw jej aktywności zawodowej. Potwierdzały to przepisy obowiązującego wówczas rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1988 r. nr 2, poz. 10 ze zm.). W myśl tego aktu wykonawczego, praca domownika w gospodarstwie rolnym nie stanowiła głównego źródła utrzymania, jeśli m.in. kształcił się on w szkole ponadpodstawowej lub wyższej.

Dopiero od 1 stycznia 1991 r. nastąpiła zmiana w zakresie definiowania pojęcia domownika rolnika, w związku z wejściem w życie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2016 r. poz. 277 ze zm.). Dla uzyskania statusu domownika nie wymaga ona, aby praca w gospodarstwie rolnym stanowiła główne źródło utrzymania tego domownika, wprowadzając w zamian warunek stałej pracy w gospodarstwie. Przy ustalaniu, czy można zaliczyć okres pracy na roli w charakterze domownika koniecznie trzeba więc sprawdzić, jaka definicja domownika obowiązywała w okresie, w którym przypadała ta praca.

Najlepiej zaświadczenie z gminy

Dokumentem potwierdzającym pracę na roli jest zaświadczenie o okresie wykonywania pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym, wydawane na wniosek zainteresowanej osoby przez właściwy urząd gminy. Jeżeli nie dysponuje on danymi, które pozwolą wydać takie zaświadczenie, powiadamia o tym wnioskodawcę. Wówczas pracę w gospodarstwie rolnym można udowodnić przed tym urzędem przy pomocy co najmniej dwóch świadków. Pracodawca nie jest organem odpowiednim do przeprowadzania takiego postępowania.

Przepisy ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy nie odnoszą się do możliwości dokumentowania pracy na roli przy pomocy zaświadczenia o podleganiu ubezpieczeniu jako rolnik lub domownik (wydawane przez KRUS). W sensie ścisłym nie potwierdzają one faktu pracy na roli, ale podleganie ubezpieczeniu. Pracodawca może wziąć pod uwagę takie zaświadczenie pomocniczo, w razie braku innych dowodów. Jednak jeżeli jest to możliwe, powinien wymagać dostarczenia zaświadczenia z gminy.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 20.07.1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. nr 54, poz. 310)